Tại sao lại có núi

Theo Sciencealert, Trung tâm Nghiên cứu khoa học địa chất Potsdam, Đức gần đây đã xác định được yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến chiều cao của những ngọn núi.

Cụ thể, nhóm nghiên cứu cho rằng lực kiến tạo bên dưới mặt đất sẽ đóng vai trò tiên quyết ảnh hưởng tới sự phát triển của núi, chứ không phải sự tác động của phong hoá làm xói mòn phần đỉnh.

Trong quá khứ, các mảng kiến tạo không đứng yên và thường dịch chuyển hướng về nhau. Ở khu vực va chạm giữa 2 mảng kiến tạo, một mảng sẽ bị trượt lên trên, lâu dần sẽ xuất hiện các dãy núi xung quanh.

Lực đẩy từ những mảng kiến tạo bên dưới và tác động của biến đổi khí hậu ở phía trên được cho là 2 nguyên nhân chính ảnh hưởng đến sự thay đổi độ cao của những ngọn núi.

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cho rằng trạng thái cân bằng đẳng tĩnh (isostasy), là quá trình những mảng kiến tạo "trôi" trên những dòng quyển mềm trong tâm Trái Đất, cũng có ảnh hưởng một phần đến chiều cao của những ngọn núi.

Theo nhiều đánh giá, ngọn Everest cao hơn 8.800m so với mực nước biển được cho là ngọn núi cao nhất hành tinh - Ảnh: Shutterstock

Chúng ta đều biết các ngọn núi được hình thành nhờ quá trình va chạm của các mảng kiến tạo. Các mảng này va vào nhau gây nên động đất và đẩy dần đất lên cao. Trải qua hàng triệu năm lớp đất cao dần thành những dãy núi.

Dù rất chậm, các mảng kiến tạo hiện nay vẫn không ngừng dịch chuyển, thế nhưng những ngọn núi thì không thể cao hơn được nữa.

Vậy điều gì ngăn những ngọn núi của hành tinh chúng ta cao lên mãi mãi?

Có hai yếu tố chính hạn chế sự phát triển của núi, Nadine McQuarrie - giáo sư khoa địa chất và khoa học môi trường tại Đại học Pittsburgh (Mỹ) cho biết.

Yếu tố hạn chế đầu tiên là trọng lực. Một số dãy núi như Himalaya hình thành do các chuyển động trong lớp bề mặt Trái đất được gọi là kiến tạo mảng. Các mảng này tiếp tục đẩy vào nhau và các ngọn núi tiếp tục phát triển cho đến khi nó trở nên "không thể chống lại trọng lực". Khi ngọn núi quá lớn và quá nặng sẽ dẫn đến sự đứt gãy của các mảng kiến tạo, khiến nó không thể cao thêm.

Một số ngọn núi khác được hình thành theo cách riêng, chẳng hạn các núi lửa ở quần đảo Hawaii. Chúng được hình thành từ đá nóng chảy phun trào qua lớp vỏ của hành tinh và chồng chất lên cao. Cho dù được hình thành theo cách nào, cuối cùng các ngọn núi cũng trở nên quá nặng nề và không chống lại được trọng lực.

"Hiểu theo một cách khác thì nếu trọng lực Trái đất ít hơn, những ngọn núi sẽ phát triển cao hơn. Đó là lý do vì sao trên sao Hỏa - nơi trọng lực thấp hơn Trái đất, những ngọn núi lại cao hơn rất nhiều. Olympus Mons trên sao Hỏa (25.000 m) hiện được coi là ngọn núi lửa cao nhất được biết đến trong Hệ mặt trời, cao gần gấp ba lần so với đỉnh Everest", giáo sư Nadine McQuarrie nói.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học thuộc NASA, rất có thể là do Sao Hỏa có trọng lực thấp và tốc độ phun trào cao. Hơn nữa, lớp vỏ của sao Hỏa không được chia thành các mảng di động giống như hành tinh của chúng ta. Lớp vỏ của sao Hỏa không di chuyển nên dung nham không bị "phân tán" thành nhiều ngọn núi lửa như Trái đất mà chồng chất thành một ngọn núi lửa lớn.

Yếu tố hạn chế thứ hai cho sự phát triển của núi trên Trái đất là các dòng sông. Ở giai đoạn đầu hình thành, những dòng sông tác động vào các cạnh của núi làm xói mòn đất đá, tạo ra những kẽ hở sâu gần chân núi. Điều này làm cho những ngọn núi trông có vẻ cao hơn. Nhưng trải qua nhiều năm, sự tác động ngày càng nhiều vào phần chân núi sẽ gây nên các vụ sạt lở đất, khiến "ngọn" trở nên bằng phẳng hơn và núi thấp xuống.

Những ngọn núi dưới nước cũng tương tự. Chúng không thể cao thêm để nhô hẳn lên mặt biển do bị hạn chế bởi trọng lực và lở đất. Tuy thế, những ngọn núi này vẫn cao hơn nhiều so với những ngọn núi trên mặt đất do nước có mật độ cao sẽ chống lại trọng lực nhiều hơn không khí.

Hiện nay, Everest được coi là đỉnh núi cao nhất của Trái đất, nhưng trên thực tế có những ứng cử viên khác cho "danh hiệu" này. Ví dụ như ngọn núi lửa đã tắt Mauna Kea ở Hawaii sẽ soán ngôi "cao nhất thế giới" của ngọn Everest nếu được đo từ chân núi - nằm sâu dưới Thái Bình Dương, đến đỉnh của nó. Chiều cao thực sự của Mauna Kea ước tính khoảng 10.210 m, cao hơn so với Everest, nhưng 6.000m chìm dưới mực nước biển và chỉ hơn 4.400m nổi trên bề mặt.

Chỉ khi đo từ mực nước biển, đỉnh Everest mới là cao nhất hành tinh.

Vì sao nhiều núi lửa ‘thức giấc’ gần đây?

MINH HẢI (Theo Live Science)

Núi trên Trái đất hình thành như thế nào?

- Bề mặt Trái Đất chia ra những mảng địa chất tách rời và có khả năng di chuyển gọi là mảng kiến tạo. Các mảng kiến tạo này di chuyển lại gần nhau, va chạm, chồng chéo hoặc tách ra xa nhau tạo nên các dãy núi đồi hoặc rãnh, vực sâu. Núi thường được hình thành do sự di chuyển của các mảng thạch quyển, hoặc là chuyển động tạo núi hoặc chuyển động trồi do nén ép. Các lực nén ép làm cho bề mặt đá nâng lên, tạo nên một địa hình cao hơn xung quanh. Độ cao của chúng có thể là đồi, nếu cao hơn và dốc hơn thì gọi là núi.

- Núi lửa. Cấu tạo của Trái Đất có một lớp dung nham nóng chảy ở tầng giữa. Nếu lớp vỏ Trái Đất bị đứt gãy dung nham, tro núi lửa, và khí thoát ra từ lớp dung nham nóng chảy này và tạo nên núi lửa. Vì vậy núi lửa thường xuất hiện ở ranh giới giữa các mảng kiến tạo, và hầu hết là ở dưới nước.
Dung nham là đá nóng chảy trào ra từ núi lửa trong quá trình phun trào. Khi phun trào từ núi lửa, nó ở thể lỏng ở nhiệt độ khoảng 1,200 đến 1,300 độ C, nó có thể chảy trên một quãng đường dài trước khi đông nguội thành đá.

Vì sao trên mặt đất có rất nhiều núi?

Trên mặt đất diện tích lục địa chỉ chiếm khoảng 29% toàn diện tích. Nhưng trên diện tích lục địa không lớn đó, núi và cao nguyên cao hơn mặt biển 2.000 m đã chiếm 11% diện tích lục địa, vùng núi cao hơn mặt biển 1.000 m chiếm trên 28% tổng diện tích, như vậy núi chiếm khoảng 42 triệu km2 toàn diện tích lục địa. Diện tích này tương đương với diện tích châu Á. Nếu cộng thêm một ít núi thấp và gò đồi thì có thể nói khắp lục địa đều có núi.
Vì sao trên Trái Đất lại nhiều núi như thế?
Nhà cơ học địa chất Lý Tứ Quang cho rằng: động lực chủ yếu tạo nên núi là sức ép chiều ngang của vỏ Trái Đất. Nói chung có hai loại sức ép, một loại là vì sự biến đổi tốc độ tự quay của Trái Đất mà tạo nên sức ép chiều ngang theo hướng đông - tây, một loại khác là vì tốc độ tiếp tuy ến ở những vĩ độ khác nhau do Trái Đất tự quay gây nên khác nhau, tạo thành sức ép của vỏ Trái Đất theo hướng đường xích đạo. Hai loại sức ép này cộng thêm lực xoắn do vỏ Trái Đất chịu lực không đồng đều gây nên đã hình thành những mảng núi có hướng khác nhau.
Nói chung vỏ Trái Đất là bộ phận tương đối cứng và chặt, khi chuyển động thường dễ bị nứt gãy, hai bên chỗ nứt gãy sẽ dâng cao lên hoặc hạ thấp xuống, có lúc hình thành núi, nhưng nhiều trường hợp là bị hạ thấp xuống làm cho địa hình tương đối bằng phẳng. Còn trong vỏ Trái Đất ở những chỗ mỏng yếu hơn thường phát sinh nếp nhăn nếu nhô lên sẽ biến thành mạch núi kéo dài, trên thế giới có nhiều mạch núi được hình thành như thế. Ở nhiều núi, ta có thể thấy tầng nham thạch biến thành khúc khuỷu. Điều đó chứng tỏ ở đây đã từng phát sinh nếp nhăn. Dưới tác dụng của lực lớn và chậm, tầng nham thạch trong vỏ Trái Đất có thể có độ dẻo nhất định, từ ban đầu gần với trạng thái mặt bằng thì nay biến thành lồi lõm. Sự hình thành của gò đồi là do sự vận động của Trái Đất tạo nên, nhưng tính chất của vỏ Trái Đất ở đó cũng có một tác dụng quy ết định nhất định.
Sự vận động của vỏ Trái Đất tạo nên lồi lõm trên mặt đất, khiến cho nước chảy bề mặt có môi trường hoạt động. Chỗ địa thế cao thấp chênh nhau nhiều thì sự xói mòn của dòng nước càng lớn, nó có xu thế làm cho những bộ phận lồi lên bị bào mòn. Gió và băng tuyết cũng có tác dụng như thế, vì vậy có một số ngọn núi cao dần dần bị hạ thấp, thậm chí lâu ngày biến thành bình địa. Nhưng vì vỏ Trái Đất vận động không ngừng, như dãy núi Hymalaya được hình thành cách đây từ 80 - 2 triệu năm trước, ở kỷ Thứ ba đại Tân sinh, đến nay vẫn còn tiếp tục dâng cao. Vì vậy ngày nay Trái Đất chúng ta đang ở vào sau thời kỳ tạo thành núi. Ví dụ dãy Hymalaya từ Trung Á đến Arpixi đều được hình thành trong lịch sử cận đại của Trái Đất. Vì vậy trong giai đoạn hiện nay trên Trái Đất có rất nhiều núi.
Trong quá trình nước chảy bề mặt xâm thực mặt đất, vì tính chất đất đá các vùng khác nhau, cường độ chống xâm thực của chúng khác nhau, đồng thời năng lực xâm thực của nước cũng khác nhau, cho nên có một số chỗ ở những thời kỳ nhất định không bị bào bằng, ngược lại mặt đất còn bị gọt giũa thành những chỗ cao thấp lồi lõm. Nhiều ngọn núi tuy nguyên nhân cơ bản do vỏ Trái Đất vận động tạo nên, nhưng hình thù của nó như ngày nay là vì bị nước và gió đẽo gọt mà thành. Do nhiều nguyên nhân phức tạp đan xen nhau, cho nên trên Trái Đất không những nhiều núi mà hình thù của chúng cũng muôn màu muôn vẻ.

Hỏi Đáp Tại sao

Tại sao lại có núi

Bài Viết Liên Quan

Quảng Cáo

Có thể bạn quan tâm

Quảng cáo

Xem Nhiều

Quảng cáo

Chúng tôi

Điều khoản

Trợ giúp

Mạng xã hội