Hai dự án đoạt giải nhất được cho là giống luận văn thạc sĩ đã được bảo vệ trước đó - Ảnh: M.G.
Nhiều ý kiến cho rằng cuộc thi khoa học kỹ thuật nhằm khơi gợi và khuyến khích học sinh tiếp cận, nghiên cứu khoa học. Không đánh đồng tất cả nhưng dường như một vài đề tài đã được chuyên gia hướng dẫn can thiệp quá sâu làm mất đi tính trung thực, sáng tạo của học sinh, làm lệch lạc mục đích cuộc thi.
Giống đề tài luận văn thạc sĩ
Dự án "Phân lập, đánh giá khả năng nhắm đích tế bào gốc ung thư dạ dày của phân đoạn chứa hợp chất saponin và bào chế sản phẩm từ cây lá khôi [Ardisia gigantifolia]" của Đào Xuân Minh và Nguyễn Lê Cường, Trường THPT chuyên Thái Nguyên, đoạt giải nhất.
Đề tài này được cho là rất giống luận văn thạc sĩ sinh học ứng dụng "Nghiên cứu tác động của dịch chiết lá khôi [Ardisia gigantifolia Stapf.] lên sự biểu hiện của các gene kiểm soát chu kỳ tế bào của tế bào gốc ung thư dạ dày" của Nguyễn Thị Hải Hồng do TS Lê Thị Thanh Hương ở Đại học Thái Nguyên hướng dẫn năm 2019.
Tương tự, dự án "Tăng cường hoạt tính quang xúc tác xử lý ô nhiễm môi trường nước của g-C3N4 bằng hiệu ứng cộng hưởng plasmon bề mặt" của Đỗ Minh Quân và Nguyễn Thiên Lương, học sinh THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam, Hà Nội, rất giống với luận văn thạc sĩ "Tổng hợp và đánh giá hoạt tính quang của vật liệu xúc tác trên cơ sở g-C3N4" do Đoàn Duy Hùng thực hiện và bảo vệ tại Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2018.
Điều đáng nói là g-C3N4 không phải là chất có sẵn. Trong luận văn thạc sĩ, từ nguyên liệu ban đầu là melamin [C3H6N6], tác giả phải nung ở 500ºC trong 3 giờ dưới dòng N2 khô, thu được chất nền là graphitic cacbon nitride g-C3N4.
Cấu trúc của g-C3N4 và Cu2O/g-C3N4 được nghiên cứu bằng phương pháp phân tích phổ nhiễu xạ tia X [XRD], phương pháp phân tích phổ hồng ngoại [IR], đặc trưng cho tính chất quang được khảo sát bằng máy UV-VIS pha rắn, xác định bề mặt riêng và phân bố lỗ bằng phương pháp BET...
Trường THPT chuyên Thái Nguyên còn có một dự án khác đoạt giải nhất là "Điều trị béo phì bằng cao chiết xanthone từ vỏ quả măng cụt [Garcinia mangostana L.] trên chuột nhắt trắng [Mus musculus] của 2 học sinh Nguyễn Hữu Hiệu và Trần Thị Thu Phương.
Đánh giá một số dự án đoạt giải nhất năm nay, nhiều giảng viên đại học cho rằng ngay cả việc nghĩ ra những đề tài này đã quá sức với học sinh, nhất là với những chất cụ thể nhưng không có sẵn, phải điều chế và phân tích, thực nghiệm công phu mới cho kết quả.
Một giảng viên cho hay trong số 12 dự án đoạt giải nhất, có một dự án đúng theo hướng nghiên cứu của mẹ là giảng viên đại học. Chính việc cho phép nhà khoa học hướng dẫn nên đâu đó có sự biến tướng thành cuộc đua của thầy cô và phụ huynh.
Cần sử dụng công cụ chống đạo văn
Trả lời câu hỏi của báo chí về vấn đề này, đại diện Trường THPT chuyên Thái Nguyên cho rằng ý tưởng là của học sinh, trường cũng có phản biện để học sinh đưa ra những lập luận chứng minh ý tưởng đó có tính khả thi, có ích với cộng đồng.
Sau khi nghe học sinh giải trình, nhà trường thành lập tổ tư vấn, lựa chọn đề tài nghiên cứu, giao cho các thầy cô lãnh đội tìm hướng thực hiện, hỗ trợ giúp học sinh có thể tiếp cận thực hiện nghiên cứu đó đạt kết quả tốt nhất.
Vị đại diện này cũng cho rằng điều lệ của cuộc thi cho phép các thầy cô và các chuyên gia hỗ trợ, tư vấn hướng dẫn học sinh thực hiện. Nếu không có sự đồng hành hướng dẫn của các thầy cô như vậy thì chắc chắn học sinh không thể thực hiện nghiên cứu được, khó có thể giải quyết được những vấn đề kiến thức hàn lâm.
Ông Hoàng Ngọc Vinh - nguyên vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và đào tạo - cho rằng nhiều người không tin đây là kết quả do học sinh thực hiện bởi tầm của đề tài quá lớn. Cuộc thi cho phép người hướng dẫn và chuyên gia hỗ trợ nên sinh ra vấn đề người lớn thi chứ không phải học sinh.
Người thắng được tuyển thẳng đại học nên người ta dùng mọi biện pháp để đạt được mục đích. Bộ Giáo dục và đào tạo cần sớm có trả lời cho dư luận về vấn đề này.
Cuộc thi cần có tính giáo dục, liêm chính, khơi dậy đam mê khoa học của học sinh chứ không phải dạy học sinh sự giả dối.
Ông Hoàng Ngọc Vinh
Bộ cần có đánh giá lại kết quả 10 năm cuộc thi này để xem chi phí, kết quả, tác động thế nào đến việc học, kích thích việc nghiên cứu khoa học của học sinh, thí sinh đoạt giải có tiếp tục nghiên cứu khoa học không hay chỉ thi vì mục đích tuyển thẳng đại học.
"Cuộc thi cần có tính giáo dục, liêm chính, khơi dậy đam mê khoa học của học sinh chứ không phải dạy học sinh sự giả dối. Và như vậy, có thể xem xét chỉ thi ý tưởng khoa học để phù hợp, không cần phải thi như hiện nay vì rất dễ phát sinh tiêu cực " - ông Vinh đề xuất.
Một giám khảo nhiều năm chấm cuộc thi này ở lĩnh vực kỹ thuật cho biết quy chế, tiêu chí chấm điểm của cuộc thi không có điều khoản nào bắt buộc học sinh phải trực tiếp làm tất cả. Quan trọng là thí sinh có ý tưởng, am hiểu vấn đề, phân tích và lý luận được, trả lời tốt câu hỏi của ban giám khảo.
Quan trọng là ban giám khảo thể hiện trách nhiệm thế nào. Chẳng hạn hai đề tài của thí sinh giống với luận văn thạc sĩ nhưng giám khảo không phát hiện, ban giám khảo chưa hoàn thành trách nhiệm.
"Nhiều năm qua, rất nhiều ý kiến đề xuất Bộ Giáo dục và đào tạo sử dụng phần mềm chống đạo văn để kiểm tra sự trùng lặp, sao chép nếu có để tránh những tranh cãi, sai sót nhưng vẫn không được thực hiện. Hiện nay, giám khảo phải tìm kiếm thủ công bằng Google từng đề tài của thí sinh nhưng có thể sẽ không tìm ra sự sao chép" - vị này nói.
Liên tục vướng lùm xùm
Năm 2019, nhiều phụ huynh gửi đơn kiến nghị Bộ Giáo dục và đào tạo thẩm định lại nhiều dự án đoạt giải nhất. Phụ huynh dẫn chứng có tới có 5/15 giải nhất, 10 giải nhì và 4 giải ba bị trùng lặp với những nghiên cứu đã được công bố trước đây, theo quy chế cuộc thi, lẽ ra sẽ bị loại hoặc trừ điểm… Bộ thẩm định lại, kết quả không thay đổi.
Năm 2021, một dự án đoạt giải nhất cũng nhận được nhiều ý kiến trái chiều vì giống với một dự án đã đoạt giải nhì của cuộc thi trước đó 2 năm. Cả hai dự án này đều cùng trường THPT và giáo viên hướng dẫn.
MINH GIẢNG
Người bán đảm bảo "không trùng đề tài"
Trên fanpage Ý tưởng sáng tạo trẻ, một nhóm công khai có khoảng 13.700 thành viên, được giới thiệu là nhóm Club Ươm mầm khoa học kỹ thuật phổ thông nhưng thay vì là nơi chia sẻ kinh nghiệm, ý tưởng sáng tạo khoa học kỹ thuật như tên gọi của nó thì hằng ngày hàng loạt bài đăng trao đổi, mua bán các sản phẩm dự thi khoa học kỹ thuật.
Tương tự, một nhóm công khai trên facebook có tên Cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật – Sáng tạo thanh thiếu niên có hơn 3100 thành viên cũng chẳng khác nào một "chợ online" mua bán các dự án khoa học kỹ thuật học sinh phổ thông.
Các dự án được quay video clip để chào mời khách hàng, kèm theo số điện thoại liên hệ. Không chỉ rao bán các sản phẩm, thậm chí thành viên của nhóm cũng nhận hỗ trợ giáo viên, phụ huynh, học sinh trong việc thực hiện các đề tài.
Trước nhu cầu tìm kiếm một dự án đạt giải khoa học kỹ thuật hoặc sáng tạo thanh thiếu niên, lập tức hàng loạt các bình luận rao giá, PR sản phẩm ở các lĩnh vực từ môi trường, sinh hóa, vật liệu, phần mềm sáng tạo, app di động... Trong đó có đầy đủ cả sản phẩm, hồ sơ với giá từ vài trăm ngàn đến hàng triệu đồng.
Một tài khoản tên N.Q.K quảng cáo “Mình nhận làm các sản phẩm về lĩnh vực điện, vật lý, hệ thống nhúng, covid, đồ dùng học tập thông minh, học online mùa covid... Các thầy cô cần tư vấn ý tưởng và làm sản phẩm inbox hoặc liên hệ số điện thoại zalo.
Tài khoản V.V.T cho biết, có luôn sản phẩm giá chỉ 1.2 triệu đồng, có video, inbox để trao đổi.
Trong vai người muốn mua sản phẩn dự thi khoa học kỹ thuật cho con trai học chuẩn bị vào lớp 9 để được cộng điểm khi vào lớp 10, phóng viên liên hệ theo số điện thoại của một tài khoản có tên Duy điện tử.
Người đàn ông tự nhận ở Quảng Nam, học chuyên ngành về điện tử, đã hỗ trợ cho nhiều dự án. Khi biết được nhu cầu của khách, người đàn ông giới thiệu hiện đang có đề tài “đàn tích điện 4 trong 1”, có thể sạc điện, có chức năng ghi âm, chống cận, chống gù lưng.
Nếu đồng ý, bên bán sẽ hỗ trợ sản phẩm, quá trình lắp ráp, đưa ra sườn bài, làm mẫu sẵn... với tổng chi phí trọn gói 3 triệu đồng.
Khi phóng viên thắc mắc, với sản phẩm này khả năng đạt giải và được cộng điểm như thế nào thì đầu dây bên kia khẳng định khả năng cộng điểm rất cao vì sản phẩm chưa được công bố trên mạng. Đồng thời tiết lộ đã làm sản phẩm này ở Nghệ An có giải và Quảng Nam có giải Nhất tỉnh.
Người đàn ông cũng cho biết, trước đó từng hỗ trợ nhiều đề tài trong đó có dự án “chống lũ bằng giọng nói phát thanh”. Nếu đồng ý, khách hàng kết bạn Zalo, bên kia sẽ gửi sản phẩm cho xem.
Giáo viên cũng rao bán sản phẩm công khai?
Trên nhóm “Sáng tạo khoa học kỹ thuật”, một số thành viên tự xưng là giáo viên cũng chụp giấy chứng nhận các dự án đạt giải đăng lên group.
Tài khoản T.H không ngần ngại up lên group ảnh chụp chứng nhận của nhóm tác giả đạt giải Nhì Cuộc thi Sáng tạo dành cho thanh thiếu niên nhi đồng tỉnh Đắk Nông lần thứ 7 với mô hình “Hướng dẫn tạo Ebook điện tử”.
Còn trong một bài đăng ngày 7/4/2022, tài khoản N.N tự xưng là giáo viên của một trường THCS ở Điện Biên đã tải lên 3 bức ảnh chụp các giấy chứng của Sở Giáo dục và Đào tạo Điện Biên về các đề tài khoa học kỹ thuật đã đạt giải cấp tỉnh của học sinh Trường Phổ thông dân tộc bán trú THCS xã Mường Nhà trong các năm 2021-2022, 2018-2019.
Đáng chú ý, tài khoản này đã đăng tải cả Giấy chứng nhận của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Điện Biên đối với giáo viên hướng dẫn dự án đạt giải Nhất Cuộc thi Khoa học kỹ thuật học sinh trung học cấp tỉnh, năm học 2020-2021.
Khi được thắc mắc “Đề tài đã đem đi thi rồi thì có tác dụng gì?”, tài khoản này trả lời “nhảy số đi vì mỗi tỉnh một khác”.
Trong khi đó, một tài khoản có tên Huỳnh Tâm giải thích “đi mua về thì cũng phải nghiên cứu, chỉnh sửa, bổ sung cho phù hợp với tỉnh mình, trường mình. Đi mua là tham khảo cách làm, tham khảo ý tưởng”.
Sân chơi khoa học kỹ thuật bị biến tướng vì đâu?
Theo quy chế tuyển sinh mới nhất của Bộ GD&ĐT, thí sinh đoạt giải trong các cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia đã tốt nghiệp THPT sẽ được xét tuyển thẳng vào đại học theo ngành phù hợp với môn thi, hoặc nội dung đề tài dự thi mà thí sinh đã đoạt giải.
Còn tại nhiều địa phương, học sinh lớp 9 sẽ được cộng điểm trong Kỳ thi vào lớp 10 nếu có giải của các cuộc thi khoa học kỹ thuật.
Việc tồn tại những “chợ online” mua bán các dự án khoa học kỹ thuật học sinh trung học khiến dư luận bức xúc.
Bạn Phạm Gia Khánh ở Hà Nam từng tham gia nhiều cuộc thi sáng tạo cả trong nước và nước ngoài bức xúc “Tại sao các thầy cô lại đi mua sản phẩm khoa học kỹ thuật? Em đi thi thấy đa số sản phẩm đều đã qua mua bán, và đáng lẽ ra những sản phẩm đó không đáng để được giải. Tuy nhiên, những sản phẩm này lại được giải cao hơn những sản phẩm mà học sinh thực sự lên ý tưởng, thực sự làm”.
Nhìn vào các dự án, Khánh cho rằng những sản phẩm này quá sức so với một học sinh trung học, đa số nằm ở lĩnh vực sinh hoá... “Học sinh trung học nghiên cứu được công nghệ gen, chống ung thư, nực cười. Có vẻ như các ban giám khảo đã cố tình lờ đi những điều này ở các sản phẩm”.
“Em là một trong số ít học sinh trung học có niềm đam mê với khoa học kỹ thuật. Em thực sự thấy khó chịu khi một sản phẩm mà em mất gần 2 tháng để lên ý tưởng, lập trình và hơn 30 phút trình bày và phản biện, bảo vệ ý tưởng... lại không bằng 1 sản phẩm đi mua”.
Theo dõi các fanpage sáng tạo khoa học kỹ thuật, tài khoản Long Sỹ Ngô cho rằng, sản phẩm khoa học kĩ thuật hay ý tưởng sáng tạo khoa học của học trò đang được một số thầy cô rao bán và mua như tôm cá ngoài chợ. Những việc làm trên đang giết chết thế hệ trẻ, chủ nhân tương lai của đất nước và bán rẻ nhân phẩm nhà giáo. "Mua về để phát triển là ngụy biện không thể chấp nhận được. Thầy cô giáo hãy gieo điều tử tế cho học trò, còn không hãy ngồi yên, như vậy là may mắn cho quốc gia"./.