Công tác chủ nhiệm lớp lại là một công việc không mấy dễ dàng đối với người giáo viên chủ nhiệm, nhất là trong xã hội ngày nay, khi mà nền kinh tế thị trường, ngoài mặt tích cực, thì ảnh hưởng tiêu cực cũng rất đáng lo ngại. Cùng với sự phát triển của xã hội thì nghành giáo dục ngày càng được cải thiện, chất lượng giáo dục, đào tạo được nâng cao. Học sinh có điều kiện tiếp xúc với nền khoa học tiến bộ và các em trở nên năng động hơn, có khả năng thích ứng nhanh hơn. Số học sinh đạt loại khá, giỏi tăng lên nhiều nhưng bên cạnh đó vẫn còn có một số học sinh có biểu hiện của lối sống ích kỷ, thực dụng chỉ thích hưởng thụ và đòi hỏi ở cha mẹ quá nhiều tiền bạc, vật chất.Đạo nghĩa gia đình,tình nghĩa thầy trò, tình bạn giảm sút. Các em có những hành động không phù hợp với quy định chuẩn mực của nhà trường như vô kỷ luật, không tuân thủ những yêu cầu của thầy cô, không tích cực học tập, thiếu trung thực, trốn học, đánh nhau,...Đó là những học sinh hư, học sinh cá biệt. Điều này làm ảnh hưởng đến kết quả học tập và giáo dục chung của toàn trường, gây khó khăn cho người làm công tác giáo dục. Giáo dục học sinh cá biệt là một công việc cực kỳ khó khăn, đòi hỏi giáo viên chủ nhiệm phải có lòng nhiệt huyết với công việc, có năng lực chuyên môn cũng như sự khéo léo trong ứng xử sư phạm. Đối với học sinh cá biệt giáo viên chủ nhiệm cần phải có những biện pháp giáo dục cá biệt và phải có sự kiên trì, khéo léo, phải bỏ nhiều công sức. Trong công tác chủ nhiệm lớp thì công tác giáo dục học sinh cá biệt là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của người giáo viên chủ nhiệm. Giáo dục học sinh cá biệt cũng chính là nỗi trăn trở của người giáo viên tâm huyết với công tác chủ nhiệm.
Với tham luận “Kinh nghiệm, kỹ năng giáo dục học sinh cá biệt, học sinh vi phạm không mong đợi và kỷ luật tích cực” tôi mong muốn được góp thêm vào công tác giáo dục học sinh cá biệt những suy nghĩ, kinh nghiệm và biện pháp mà bản thân tôi đã từng áp dụng và thu được những thành công nhất định
Trước hết, người giáo viên chủ nhiệm, trong công tác giáo dục học sịnh cá biệt phải nắm được một số vấn đề lý luận về học sinh cá biệt . Lứa tuổi học sinh trung học gồm những em có độ tuổi từ 15 đến 18 tuổi. Đây là tuổi thanh niên mới lớn. Quá trình hình thành khả năng tự ý thức diễn ra mạnh mẽ, sôi nổi. Sự đánh giá về bản thân không đúng sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến sự rèn luyện phấn đấu của bản thân .Đánh giá quá cao về mình sẽ dẫn đến tự cao, tự đại, thiếu tích cực trong học tập. đánh giá thấp về mình để dẫn đến tự ti, mặc cảm, thiếu ý chí phấn đấu trong học tập và có hành động phá rối. Ở lứa tuổi này các em có lòng tự trong cao song tính phê phán và khả năng phân tích chưa cao. Sự phát triển thế giới quan ở một số học sinh bị hạn chế sẽ dẫn đến lối sống đua đòi ăn chơi, sao nhãng học hành.
Lứa tuổi này rất cần có sự hỗ trợ của người lớn để các em chuẩn bị bước vào cuộc sống tự lập tốt hơn. Học sinh cá biệt là những học sinh có những nét cá tính riêng, có suy nghĩ và hành vi hoặc sở thích đặc biệt khác với các học sinh khác trong lớp.
Giáo dục những học sinh này là giáo dục riêng biệt trong những tình huống, những biện pháp khác biệt với lớp chung.
Những học sinh cá biệt thường có những hành vi không phù hợp với quy định và chuẩn mực của nhà trường như vô kỷ lụât, không tích cực học tập, thiếu trung thực , đánh nhau, trốn học... Chúng ta còn gọi các em là “học sinh chưa ngoan”, “ học sinh hư” , “ học sinh chậm tiến”, là có khiếm khuyết về đạo đức, nhân cách trong quá trình giáo dục, là vấn đề nhức nhối, đáng lo ngại.
Có thể phân loại học sinh cá biệt như sau:
+ Cá biệt do vi phạm nội qui của trường, lớp có hệ thống như mất trật tự trong giờ học, ham chơi, lười học, bỏ tiết, bỏ buổi học, nghịch ngợm, đi học muộn.
+ Cá biệt do vi phạm chuẩn mực đạo đức, có những hành vi không phù hợp với các chuẩn mực đạo đức bị dư luận lên án như hỗn láo , vô lễ với thầy cô giáo, nói dối, nói thô tục, ăn mặc lố lăng...
+ Cá biệt do vi phạm pháp luật . Loại cá biệt này có mức độ vi phạm tương đối nặng như đánh bạc, trộm cắp, trấn lột...
Trên cơ sở việc phân loại học sinh cá biệt , giáo viên chủ nhiệm lựa chọn biện pháp giáo dục sau khi tìm hiểu nguyên nhân chủ quan , khách quan dẫn đến những biểu hiện sai lệch ở học sinh cá biệt . Trong quá trình làm công tác chủ nhiệm tôi nhận thấy những nguyên nhân sau:
+ Nguyên nhân chủ quan: Do bản thân học sinh nhận thức chưa đúng về ý nghĩa , tầm quan trọng của việc học cũng như môn học hoặc do ý chí học tập chưa cao , do khả năng tiếp thu tri thức yếu dẫn đến chán nản, tự ti trong học tập.
+ Nguyên nhân khách quan: Trong các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển nhân cách thì môi trường xã hội, thầy cô, bạn bè, gia đình giữ vai trò rất quan trọng. Khi những yếu tố đó cản trở hoặc làm tổn thương các em thì sẽ trở thành nguyên nhân dẫn đến sự sa sút trong học tập, sự sai lệch trong hành vi và sự khiếm khuyết trong nhân cách của các em. Cụ thể:
Ảnh hưởng từ phía gia đình : Do bố mẹ mải làm ăn không quan tâm đến các em . Nguyên nhân này chiếm tỉ lệ cao nhất. Thực tế cho thấy nhiều gia đình, việc làm kinh tế đã cuốn hút nhiều công sức của bố mẹ có khi cả con cái, ông bà. Vì vậy họ không còn thời gian để chăm sóc, giáo dục con cái. Một số gia đình có kinh tế khá giả nhưng thiếu quan tâm tới việc giáo dục con. Họ phó mặc cho nhà trường, thả lỏng cho các em tự phát triển trong môi trường còn tiềm ẩn nhiều cạm bẫy.
Cha mẹ chỉ mới chú ý cho con ăn ngon mặc đẹp , thoả mãn yêu sách của chúng mà không quan tâm xem chúng học hành ra sao, chúng đang nghĩ gì, làm gì. Trò chuyện với cac em học sinh cá biệt tôi được biết hầu hết bố mẹ các em chỉ quan tâm tạo điều kiện vật chất và dành thời gian cho con học tập nhưng lại không để ý đến việc học của con , quản lý giờ học không sát sao. Vì vậy mới có những trường hợp các em nói dối cha mẹ là đi học thêm, học nhóm để đi đánh điện tử, bi a... và nhiều em bị lôi cuốn vào các tệ nạn xã hội, hấp thụ những tật xấu, bỏ bê học tập thậm chí vi phạm pháp luật.
Gia đình không hoà thuận cũng dễ dẫn đến những biểu hiện của học sinh cá biệt. Có gia đình do cha mẹ có mối quan hệ phức tạp như ly thân, ly hôn đã gây cho các em tâm trạng buồn chán, không hài lòng với cuộc sống gia đình, các em không còn tập trung trong học tập, có thái độ bất mãn, có hành vi quậy phá, chống đối.
Một số học sinh các biệt do phương pháp giáo dục của cha mẹ không đúng, khi thì cấm đoán nghiệt ngã, đánh đập con thậm tệ có khi lại chiều chuộng con thái quá, luôn luôn thoả mãn mọi nhu cầu của các em, dễ hình thành ở các em tính ích kỷ , tham lam, phát sinh nhiều thói hư tật xấu.
Đôi khi còn do một số gia đình bố mẹ không có sự thống nhất trong giáo dục con. Bố thì nghiêm khắc, mẹ lại nuông chiều , bênh vực bao che cho mọi tội lỗi của con. Hoặc bố mong muốn cho con trở thành người thế này, mẹ lại mong muốn con phải thế kia.
Sự đối lập trong quan điểm , phương pháp giáo dục dẫn đến kết quả giáo dục không đi đến đâu.
Ngoài ra, từ phía gia đình cũng còn một số nguyên nhân khác như: do phải sống trong cảnh mẹ ghẻ , con chồng, thiếu sự yêu thương chăm sóc, quan tâm của cha mẹ nên các em luôn cảm thấy cô đơn , do kinh tế gia đình khó khăn, điều kiện vật chất phục vụ cho việc học thiếu thốn... sẽ dẫn tới hành vi tắt mắt, trộm bút , sách vở của bạn. Song số này rất ít bởi thường thì gia đình nghèo khó ,các em lại có ý thức học tập và ý thức đạo đức tốt. Cha mẹ có những hành vi xấu : rượu chè , trộm cắp, nghiện ngập... cũng là tấm gương xấu cho con trẻ.
+ Nguyên nhân từ phía bạn bè: Học sinh cá biệt thường chơi với những bạn học sinh còn nhiều nhược điểm trong học tập , đạo đức như học như học kém, hay nghỉ học, hay nói dối, bướng bỉnh, ba hoa, đỏng đảnh, hay đánh nhau , ngổ ngáo , văng tục chửi bậy hay la cà ngoài phố, ăn quà vặt... các em thường xa lánh những bạn tốt hoặc tập thể do tự ti, mặc cảm . Học sinh cá biệt thường thích được các bạn khác chú ý và ra oai trước các bạn , có thể do các em nói chuyện cho đỡ buồn ngủ... Như vậy, yếu tố bạn bè có ảnh hưởng không nhỏ tới ý thức học tập , tu dưỡng đạo đức của các em. Các em thường xuyên tiếp xúc với bạn xấu nên ảnh hưởng từ bạn những hành vi không tốt.
+ Nguyên nhân từ phía giáo viên: Do phương pháp giảng dạy của giáo viên chưa có sức lôi cuốn học sinh vào bài giảng, hoặc có giáo viên chưa am hiểu tâm lý, hoàn cảnh gia đình của học sinh, có thái độ thiếu quan tâm chu đáo với học sinh, thiên vị trong đối xử khiến các em có cảm giác bị thầy cô ghét bỏ, nảy sinh ở các em thái độ bất cần, hành vi chống đối giáo viên.
+ Nguyên nhân từ phía môi trường xã hội:
Môi trường sống hết sức phức tạp và ngày càng bị" ô nhiễm" trên mọi bình diện . Các luồng văn hoá không lành mạnh như: kích dục, bạo lực ,... từ nước ngoài đã len lỏi vào nhiều tầng lớp dân cư ở thành phố và nông thôn bằng nhiều con đường khác nhau. Các tệ nạn xã hội, các quan điểm, hành vi sùng bái “tiền là tiên là phật”, đã làm đảo lộn nhiều giá trị nhân văn. Bên cạnh đó, ra khỏi cổng trường là có rất nhiều trò chơi hấp dẫn, cuốn hút làm các em quên đi nhiệm vụ học tập dẫn đến kết quả kém trong học tập và làm tha hoá đạo đức của các em .
Việc nắm bắt được nguyên nhân dẫn đến hành vi sai lệch của học sinh cá biệt có ý nghĩa vô cùng quan trọng, giúp giáo viên chủ nhiệm có biện pháp giáo dục phù hợp .
Từ thực tế những năm làm công tác chủ nhiệm tôi xin đưa ra một số biện pháp giáo dục học sinh cá biệt như sau:
* Nội dung giảng dạy và giáo dục
+ Đối với học sinh cá biệt trong học tập do khả năng nhận thức kém cần giảng dạy các kiến thức phổ thông cơ bản sát với sách giáo khoa. Giáo dục cho các em tính kiên trì, lòng tự tin học tập , dạy cho các em biết vận dụng các phương pháp học tập , đồng thời khơi dậy tính tích cực , độc lập của học sinh và có sự kiểm tra đánh giá kịp thời .
+ Đối với học sinh cá biệt do nhận thức chưa đúng về ý nghĩa , tầm quan trong của việc học tập và rèn luyện tu dưỡng đạo đức: Giáo viên chủ nhiệm cần giáo dục cho các em nhận thức đúng và có thái độ tích cực trong học tập để các em thấy được ý nghĩa , tầm quan trọng của việc học tập đối với bản thân. Cần giáo dục cho các em nhận thức đúng đắn của các chuẩn mực đạo đức xã hội để các em biết phân biệt hành vi có đạo đức với hành vi phi đạo đức.
Qua đó các em tự điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với các chuẩn mực xã hội. Nội dung giáo dục ý thức chấp hành nghiêm chỉnh nội quy, quy định của trường lớp và giáo dục lòng tự trọng , ý thức vươn lên trong học tập cũng không kém phần quan trọng
* Cách thức tác động, giáo dục.
+ Đối với học sinh cá biệt trong học tập do khả năng nhận thức kém . Giáo viên chủ nhiệm kết hợp với giáo viên bộ môn kịp thời động viên, khích lệ và khen thưởng trước sự tiến bộ của các em , không đòi hỏi cao ở các em. Có thể tác động gián tiếp thông qua tập thể lớp bằng việc huy động các bạn học khá trong lớp “kèm cặp”các bạn học yếu, xoá đi mặc cảm tự ti ở học sinh cá biệt với các bạn trong lớp tạo nên tình đoàn kết , xây dựng tập thể vững mạnh. Biện pháp này đã được tôi thường xuyên áp dụng khi thực hiện công tác chủ nhiệm và đã thu được hiệu quả nhất định. Hầu hết, học sinh cá biệt thuộc diện này được tôi xếp ngồi cạnh học sinh ngoan , học khá. Được các bạn quan tâm chân thành, thường thì sau khoảng một học kỳ các em tiến bộ, tự tin, giảm hẳn việc nói chuyện trong giờ học. Giáo viên chủ nhiệm cũng cần tạo cơ hội để các em học sinh trao đổi phương pháp học tập với nhau, giúp các em tìm ra phương pháp học tập tốt nhất cho mình .
+Đối với học sinh cá biệt có ý thức học tập, ý thức đạo đức chưa tốt do chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc học, việc tu dưỡng đạo đức hoặc do nguyên nhân khách quan như phần đầu bài tham luận mà tôi đã đề cập: Những học sinh cá biệt này có khả năng nhận thức không quá kém, một số em còn thông minh song do có nguyên nhân khác nhau mà chán nản, chây lười trong học tập, có hành vi quấy nhiễu trong các giờ học. Với những học sinh này thì các biện pháp sau đây là cần thiết và có hiệu quả giáo dục.
Gặp riêng học sinh cá biệt : Bằng tình cảm và sự chân thành của mình, giáo viên chủ nhiệm bình tĩnh, nhẹ nhàng, phân tích có lý ,có tình mức độ tác hại của khuyết điểm, vạch ra phương hướng, đặt ra yêu cầu giúp các em sửa chữa khuyết điểm hoặc thức tỉnh các em bằng những câu chuyện đạo đức phù hợp. Biện pháp này đảm bảo tính hiệu quả cao, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh. Tôi thường đưa ra tấm gương cụ thể về tên, địa chỉ của những học sinh cá biệt đã vượt lên những cám dỗ, vượt lên chính mình trở thành học sinh chăm ngoan ở các khoá trước để tác động đến các em, và tôi đã thu được những thành công đáng kể.
Khi trò chuyện với các em, tôi cố gắng tạo cho các em cảm giác thân thiện như đang nói chuyện với người bạn thân, sẵn sàng lắng nghe ý kiến để biết được suy nghĩ của các em, chia sẻ với các em những khó khăn , bế tắc trong học tập.Toi luôn chủ trương tôn trọng hơn nữa và đòi hỏi hơn nữa ở các em.
Phối hợp các lực lượng giáo dục [gia đình , nhà trường, xã hội ]để thống nhất biện pháp giáo dục tạo nên sức mạnh tổng hợp tác động vào các em. Thành công của công tác giáo dục học sinh cá biệt, theo tôi, ngoài công lao lớn nhất của giáo viên chủ nhiệm thì đóng góp của các lực lượng hỗ trợ cũng rất quan trọng. Do vậy, người giáo viên chủ nhiệm phải biết phát huy tối đa sức mạnh của các lực lượng hỗ trợ, làm được như vậy thì hiệu qủa trong giáo dục học sinh cá biệt sẽ cao hơn.
Đưa học sinh vào các công việc chung của tập thể lớp:
Việc giáo viên chủ nhiệm giao cho các em các công việc của tập thể lớp phù hợp với khả năng cũng thể hiện niềm tin của giáo viên vào sự tiến bộ của học sinh, đồng thời phát huy được những ưu điểm, năng lực tiềm ẩn ở học sinh, nêu cao tinh thần trách nhiệm để các em thấy được vai trò của mình trong tập thể lớp, xóa đi mặc cảm tự ti ở các em.
Học sinh Ngọc[tên đã được thay đổi ] thường giao du với một số học sinh cá biệt của trường THPT bán công gần trường.Trong một số giờ học, em thường ngồi hát nghêu ngao, làm cả lớp không thể chú ý vào việc học. Giáo viên bộ môn nhắc nhở, được một lúc ngưng hát, sau đó em lại tái diễn. Bực mình thầy giáo ghi tên em vào sổ đầu bài và đánh giá lớp giờ yếu. Tiết sinh hoạt sáng thứ 7, khi tổng kết sổ đầu bài tôi gọi em đứng dậy trình bày lại sự việc.Trong lòng, tôi muốn mắng cho em một trận nên thân. Nhưng rồi cố kìm chế bản thân, tôi yêu cầu em hát cho cả lớp nghe một bài. Quả thực, em có giọng hát rất hay.Em tôi và cả lớp chủ nhiệm vỗ tay giòn giã. Tôi khen Ngọc hát hay, nhưng em sẽ chỉ được hoan nghênh và cổ vũ khi em hát đúng lúc, đúng chỗ. Sắp đến ngày 26/3 tôi cử em phụ trách việc chuẩn bị hai tiết mục văn nghệ.
Kết quả là tiết mục của em được duyệt để biểu diễn trong lễ mít tinh.Từ đó, em trở thành hạt nhân văn nghệ của lớp và không bao giờ hát trong giờ học nữa. Ra trường em gọi điện cảm ơn tôi và sau đó Ngọc báo em đã thi đỗ vào một trường cao đẳng.
Dùng dư luận của tập thể, tổ, lớp học tác động vào nhận thức của học sinh cá biệt để các em dừng ngay các hành vi sai trái đồng thời làm chuyển biến hành vi theo hướng giáo dục nhà trường mong muốn. Để có được thành công khi sử dụng biện pháp này đòi hỏi có một tập thể học sinh phát triển với “dư luận tập thể lành mạnh”. Có thể tác động song song nghĩa là giáo viên chủ nhiệm không tác động trực tiếp tới học sinh cá biệt mà thông qua các thành viên khác của lớp chủ nhiệm[ có thể là lớp trưởng, bí thư chi đoàn, ban cán sự lớp, tổ, nhóm hoặc cả lớp...] để các thành viên nhắc nhở, tác động lẫn nhau.
Tổ chức nhiều hoạt động tập thể sôi nổi thu hút các em tham gia. Qua đó giáo dục tinh thần đoàn kết, tạo điều kiện để các em có thể gần gũi với các bạn trong lớp.
Thăm gia đình học sinh cá biệt. Biện pháp này nhằm gây thiện cảm với học sinh cá biệt, với cha mẹ học sinh cá biệt[ có trường hợp do thiện cảm với thầy cô, thấy thầy cô thực sự quan tâm đến mình mà học sinh tự điều chỉnh suy nghĩ và hành vi của mình]. Thăm gia đình học sinh cá biệt nhằm tìm hiểu học sinh của mình, tìm hiểu cách giáo dục của phụ huynh học sinh , thấy được ưu điểm, hạn chế trong phương pháp giáo dục của họ, từ đó có sự trao đổi và thống nhất các biện pháp giáo dục đúng đắn, phù hợp.
Mời phụ huynh đến trường để trao đổi. Công bằng mà nói, đây là hình thức kỷ luật mạnh đối với bản thân học sinh và cả cha mẹ học sinh. Tuy nhiên cũng cần xem xét tới hiệu quả của nó. Tôi rất hạn chế dùng đến biện pháp này. Chỉ khi nào tôi đã cho học sinh nhiều cơ hội để sửa chữa nhưng các em vẫn tái phạm tôi mới gửi thông báo mời phụ huynh đến trường để trao đổi. Phải cố gắng để phụ huynh hiểu việc mời họ đến trường mục đích cuối cùng là để tìm ra tiếng nói chung trong việc giúp con em họ tiến bộ.
Biện pháp kỷ luật: Biện pháp này hãn hữu mới nên sử dụng bởi phải dùng biện pháp này gần như giáo viên đã hoàn toàn “bất lực” trong việc sử dụng các biện pháp nêu trên. Tuy nhiên trong một số trưòng hợp nhất định thì việc sử dụng hợp lý các biện pháp kỉ luật lại đem tới hiệu quả rõ rệt. Về biện pháp này nhà giáo dục Macaren cô đã nói: “Kỷ luật trứơc hết không phải là biện pháp giáo dục mà là kết quả của giáo dục và sau đó nó trở thành biện pháp”.
Học sinh A tham gia vào 1 vụ đánh nhau với một số học sinh khác. Tuy chưa gây thương tích đáng kể nhưng có rất nhiều học sinh chứng kiến sự việc. Biện pháp kỷ luật không được áp dụng. Mâu thuẫn giữa những học sinh này chưa chấm dứt. Kết quả là chưa đầy một tháng sau, học sinh A lại tiép tục tái phạm hành động đánh nhau. Lần này mọi việc đã đi quá xa. Kết quả là học sinh A gây thương tích lớn cho một học sinh khác. Lần này đã quá muộn. Học sinh A bị kiện ra tòa. Liệu có dễ dàng còn cơ hội cho học sinh A ??? Ví dụ trên đây đã chứng minh một điều: Đôi khi, kỷ luật lại là cách tốt nhất cho học sinh cá biệt, đủ để các em hiểu tác hại của hành vi vi phạm pháp luật, giúp các em biết dừng lại khi chưa quá muộn.
Trên đây là một số biện pháp và kỹ năng giáo dục học sinh cá biệt, học sinh vi phạm không mong muốn và kỷ luật tích cực mà tôi đã áp dụng trong suốt những năm làm công tác chủ nhiệm lớp. Các biện pháp trên có mối quan hệ chặt chẽ, có tác dụng bổ sung hỗ trợ nhau. Vì vậy, nên tùy tính chất, mức độ vi phạm của từng đối tượng để kết hợp sử dụng đồng bộ hay riêng rẽ các biện pháp giáo dục đó. Trong quá trình áp dụng để giáo dục học sinh cá biệt tôi đã thu đựơc những hình thành công nhất định.
Nhiều em học sinh cá biệt đã có biến chuyển theo chiều hướng tích cực. Có em học khá lên trông thấy, ý thức tổ chức kỷ luật cũng khá nên nhiều. Điều này được các thầy cô giáo dậy bộ môn trong lớp và phụ huynh của các em học sinh cá biệt ghi nhận. Đó là niềm hạnh phúc lớn lao của một người giáo viên chủ nhiêm. Niềm hạnh phúc ấy là kết quả của nhiều ngày trăn trở, của cả những giọt nước mắt mỗi khi tôi tưởng chừng như mình sẽ phải bất lực trước một học sinh cá biệt nào đó.
Thực tế của công tác giáo dục học sinh cá biệt giúp tôi tổng kết thành một số nguyên tắc quan trọng đối với một giáo viên chủ nhiệm lớp. Hay nói cách khác đó là yêu cầu sự phạm đối với giáo viên chủ nhiệm trong công tác giáo dục học sinh cá biêt. Giáo viên chủ nhiệm cần phải có:
Thứ nhât: Giáo viên chủ nhiệm phải nhiệt tình, yêu nghề, mến trẻ, có phẩm chất đạo đức.
Xin nêu một ví dụ: Thầy H là chủ nhiệm lớp, được học sinh rất kính trọng vì thầy vừa dạy giỏi lại vừa chăm lo giáo dục học sinh. Lớp thầy chủ nhiệm luôn vững mạnh về nhiều mặt. Thầy là thần tượng của học sinh trong lớp. Song một hôm lớp phó vừa đến cửa nhà thầy thì nghe tiếng đổ vỡ trong nhà, em giật mình đứng lại khi nghe thầy H quát cô giáo[vợ thầy] với những lời lẽ không đẹp. Em quay ra lớp với bạn bè mang theo một tâm trạng nặng nề. Câu chuyện được cả lớp biết rất “ kín đaó” Hôm ấy có tiết toán của thầy H nhưng không khí của lớp khác hẳn ngày thường và từ đó những gì thầy nói với học sinh hình như tác dụng kém hẳn đi.
Thứ hai: là người có trình độ chuyên môn và trình độ nghiệp vụ sư phạm tốt. Biết đối xử sư phạm khéo léo và phải đảm bảo được các yêu cầu sau:
+Tôn trọng nhân cách học sinh cá biệt.
+ Trong tập thể phải có sự đối xử công bằng, không định kiến với học sinh cá biệt
+Có khả năng giao tiếp vì công việc và sự giao tiếp tâm lý đối với học sinh.
+ Kết hợp sự tin tưởng với sự kiểm tra có tính sư phạm.
+ Kết hợp kiểm tra đánh giá của mình với kiểm tra đánh giá của các lực lượng giáo dục khác.
+Giáo viên chủ nhiệm phải có tính nghiêm khắc, tự chủ, kiên trì và cả lòng vị tha với học sinh.
Thứ ba: Giáo viên chủ nhiệm phải có khả năng tổ chức, quản lý tập thể và cá nhân học sinh. Biết nghiên cứu đối tượng giáo dục trong đó có học sinh cá biệt. Biết xây dựng đội ngũ cán bộ lớp có uy tín để trở thành tấm gương mẫu mực đối với học sinh cá biệt. Biết khả năng của học sinh cá biệt để giao việc vừa sức giúp các em từng bứơc khẳng định mình.
Thứ tư: Giáo viên chủ nhiệm phải biết phối hợp sức mạnh tổng hợp của các lực lượng giáo dục. Giáo viên chủ nhiệm phải tuyệt đối tránh:
+ Cô lập học sinh cá biệt với tập thể.
+ Không làm tổn thương danh dự của các em trước tập thể
+ Tối kỵ là không được đánh học sinh cá biệt vì “quả đấm không phải là khoa học”
+ Cố gắng tránh phủ nhận những chuyển biến của học sinh cá biệt.
Khi giáo dục học sinh cá biệt, bản thân tôi cũng gặp phải những khó khăn nhất định. Phổ biến nhất là từ phía đối tượng giáo dục nhiều em chưa nhận ra khuyết điểm của mình và không có ý thức sửa chữa.
Đây là khó khăn lớn nhất bởi nhà giáo dục chỉ thành công khi biến quá trình giáo dục thành quá trình tự giáo dục ở học sinh. Thực tế, có em ân hận khi mắc lỗi nhưng lại quên ngay thậm chí có em không hề ân hận. Tác động để thức tỉnh lòng tự trọng và sự hối cải ở những học sinh này là một công việc không hề dễ dàng.
Tiếp đó là khó khăn trong việc phối hợp với gia đình học sinh cá biệt để giáo dục các em. Có gia đình đổ lỗi cho nhà trường quản lý không chặt, giáo dục không đến nơi đến chốn. Thậm chí có phụ huynh sai lầm trong nhận thức khi họ cho rằng việc giáo dục con cái họ là hoàn toàn do giáo viên chịu trách nhiệm theo kiểu trăm sự nhờ cô giáo, trong khi phần lớn thời gian của các em là ở gia đình.
Tác động tiêu cực của môi trường xã hội cũng gây khó khăn cho công tác chủ nhiệm. Tệ nạn nghiện hút, mại dâm…có chiều hướng gia tăng và có nguy cơ xâm nhập vào học đường. Các dịch vụ vui chơi giải trí mới cũng dễ lôi cuốn khiến các em sao nhãng học hành. Ngoài ra một số giáo viên bộ môn chưa thực sự vào cuộc thậm chí thờ ơ, quản lý lớp không chặt, không có sự phản ảnh thường xuyên về tình hình học sinh cá biệt cho giáo viên chủ nhiệm.
Một số học sinh cá biệt, do có mối quan hệ nhất định nào đó nên ỷ lại. Các em cho rằng đã có người nâng đỡ thì giáo viên chủ nhiệm sẽ không thể xử lý được vi phạm của các em. Đây cũng là một khó khăn nữa của giáo viên chủ nhiệm trong công tác giáo dục học sinh cá biệt mà tôi mạnh dạn đưa ra trong bài tham luận của minh.
Giáo dục học sinh cá biệt là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn nhưng lại có ý nghĩa vô cùng to lớn. Đối với bản thân học sinh cá biệt việc nhận thức được vai trò của mình trong cuộc sống sẽ giúp các em hoàn thiện nhân cách trở thành những người có ích cho xã hội.
Đối với tập thể lớp: Nhiệm vụ giáo dục học sinh cá biệt là một trong những điều kiện đảm bảo cho lớp đi vào nề nếp, đưa tập thể lớp phát triển vững mạnh, đạt thành tích cao trong các phong trào thi đua.
Đối với cha mẹ của học sinh cá biệt: Con cái là tài sản vô giá mà nhiều bậc cha mẹ muộn màng mới nhận ra điều đó. Song dù sớm hay muộn thì đối với cha mẹ không có nỗi buồn nào hơn khi biết con mình ngày càng sa sút trong học tập và có những biểu hiện sai lệch về đạo đức. Thành công trong nhiệm vụ giáo dục học sinh cá biệt của giáo viên chủ nhiệm đưa lại nguồn hạnh phúc lớn lao cho các bậc phụ huynh. Hay nói cách khác là giúp họ tránh được những bất hạnh trong gia đình.
Đối với nhà trường, giảm bớt học sinh hư giúp cho giáo viên thực hiện giờ dạy có hiệu quả, nâng cao chất lượng bài học, môn học, tăng học sinh khá giỏi, giảm bớt học sinh yếu kém. Giáo dục tốt học sinh cá biệt giúp cho học sinh thực hiện tốt nề nếp, quy chế của trường, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Đối với xã hội: Thành công trong nhiệm vụ giáo dục học sinh cá biệt góp phần quan trọng trong việc giữ vững an ninh trật tự xã hội và cung cấp cho xã hội những công dân tốt.
Nhân đây, tôi cũng xin đưa ra một số ý kiến đề xuất về công tác giáo dục học sinh cá biệt:
Về phía phụ huynh học sinh cá biệt: Phải nhận rõ trách nhiệm phối hợp, hỗ trợ cho giáo viên chủ nhiệm, phải xây dựng không khí gia đình vui vẻ, hạnh phúc và là tấm gương sáng cho các em noi theo.
Giáo viên chủ nhiệm phải giàu nhiệt huyết với công việc, tránh định kiến với học sinh cá biệt, biết khơi dậy lòng ham mê học tập của học sinh.
Tập thể lớp phải có sự giúp đỡ nhau cùng tiến bộ giữa các thành viên. Công tác giáo dục cần phải tính đến kết quả giáo dục học sinh cá biệt của giáo viên chủ nhiệm, có chế độ đối với công tác giáo dục học sinh cá biêt của giáo viên chủ nhiệm nhằm động viên họ làm tốt nhiệm vụ này. Tránh tình trạng cho học sinh cá biệt chuyển lớp với lý do không chính đáng vì đây thực chất là một cách thoái thác trách nhiệm.
Nhà trường cần cân nhắc quan tâm hơn nữa để nâng cao đời sống cho giáo viên đặc biệt là giáo viên làm công tác chủ nhiệm để tạo điều kiện cho họ làm tốt nhiệm vụ giáo dục học sinh nói chung và học sinh cá biệt nói riêng.
Trên thế giới, việc giáo dục thanh thiếu niên hư đã được Macaren cô, nhà văn, nhà giáo dục Xô Viết lỗi lạc tâm huyết nghiên cứu từ những năm 1920 và đã gặt hái được rất nhiều thành công. Ông chủ trương thu nhận những trẻ em bụi đời, đầu đường xó chợ từ 12 đến 18 tuổi, tập hợp trong môi trường giáo dục là trại Go - rơ - ki và đi sâu nghiên cứu để tìm ra biện pháp giáo dục chúng. Với tư tưởng giáo dục tiên tiến ông đã viết lên “ bài ca sư pham” có giá trị to lớn.
Hàng ngàn thanh niên bụi đời đã được ông dạy dỗ nên người, trở thành công nhân, bộ đội, kỹ sư, bác sỹ, giáo viên...Frank Mc Court, một thầy giáo người Mỹ [được phong tặng danh hiệu nhà giáo của năm] vì đã nắm được những học sinh ở một trường hướng nghiệp được xem là “ bãi rác” trong tay vì ông biết chấp nhận và yêu thương đối với học sinh cá biệt.
Họ chính là những tấm gương sáng trong công tác giáo dục học sinh cá biệt, đặc biệt với học sinh cá biệt ở lứa tuổi thanh niên.
Tôi không dám tham vọng sẽ được như Frank Mc Court hay lớn lao phi thường như Macaren cô, chỉ hy vọng bài tham luận này, tôi sẽ góp thêm tiếng nói của cá nhân mình vào công tác giáo dục học sinh cá biệt, một công việc vô cùng khó khăn nhưng lại có ý nghĩa hết sức lớn lao. Rất mong sẽ nhận được ý kiến chỉ đạo,đóng gúp của các thầy cô trong hội đồng giáo dục nhà trường cho những gì còn thiếu sót để tôi có thể thực hiện tốt hơn công tác giáo dục học sinh cá biệt, góp phần nhỏ bé của mình vào việc đưa trường THPT Tây Tiền Hải của chúng ta đến sự phát triển toàn diện nhất trong công tác giáo dục học sinh.
Cô Đầu Thị Thuận- giáo viên Văn