Vì sao phải xây dựng con người mới
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định con người là vốn quý nhất và lấy việc chăm lo hạnh phúc của con người là mục tiêu cao nhất. Mở đầu bản Tuyên ngôn độc lập bất hủ, Người đã nói đến Con người và trong Di chúc, Người đã khẳng định “đầu tiên là công việc đối với con người”.
Bạn đang xem: Vì sao phải xây dựng con người mới
Trong toàn bộ quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta đặt lên hàng đầu chiến lược xây dựng và phát triển con người, bởi vì “chúng ta cần hiểu sâu sắc những giá trị lớn lao và ý nghĩa quyết định của nhân tố con người, chủ thể của mọi sáng tạo, mọi nguồn của cải vật chất và văn hóa, mọi nền văn minh của các quốc gia” [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2007- trang 345].
Nhất quán tư tưởng sâu sắc và nhận thức quan trọng trên, văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng [1-2016], một lần nữa đã xác định một nhiệm vụ trọng tâm xuyên suốt nhiệm kỳ là: “Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” [Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII - Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội 2016]. Trước tình hình và đặc điểm mới, phức tạp hiện nay và những năm sắp tới, đây là nhiệm vụ cực kỳ to lớn, nặng nề, đồng thời là một thách thức gay gắt đối với toàn Đảng, toàn dân ta. Hoàn thành tốt hay không nhiệm vụ trọng tâm đó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ các lĩnh vực trọng yếu của đời sống đất nước.
Cũng có người nghĩ rằng, vấn đề con người chỉ được đặt trong một mục cụ thể của Báo cáo chính trị tại Đại hội, mục VII “xây dựng phát triển văn hóa, con người” và gói gọn nhân tố con người trong phần văn hóa. Nhận thức đó chưa thấu hiểu hết tinh thần và nội dung của văn kiện này. Trong hầu hết các phần của văn kiện, từ kinh tế đến xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, từ hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đến phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, từ tăng cường quốc phòng, an ninh đến đổi mới giáo dục, đào tạo và phát triển, ứng dụng khoa học, công nghệ, từ phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc đến quản lý phát triển xã hội..., nhân tố con người đều được coi trọng hàng đầu và khẳng định là động lực, giữ vai trò quyết định đối với sự phát triển của các lĩnh vực trên. Vì thế, cái mới trong văn kiện lần này là xác định dứt khoát nhân tố và nguồn lực con người là một trong ba đột phá chiến lược: “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”. Thực chất quan điểm này gắn liền với lý thuyết về vốn con người [hay có người còn gọi là tư bản người]. Nhiều quốc gia coi việc đầu tư “vô hình” này là chính sách ưu tiên hàng đầu bảo đảm cho phát triển bền vững. Chúng ta có thể tìm thấy nhiều quan điểm, tư tưởng lớn của Đảng về vị thế đặc biệt quan trọng của con người trong thời kỳ mới của sự phát triển đất nước được trình bày cô đúc với những đòi hỏi rất cao thể hiện trong các chương mục của văn kiện.
Trước hết, văn kiện xác định mục tiêu “xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”. Các nội dung trên đây thể hiện khát vọng sâu xa không chỉ của Đảng, mà của toàn dân tộc ta trong điều kiện chúng ta đang phải đấu tranh kiên quyết, kiên trì, không nao núng trước những biểu hiện tiêu cực, thoái hóa, biến chất của một bộ phận con người trong xã hội đang biến đổi phức tạp ngày hôm nay. Cái mới của quan điểm trên còn ở chỗ: nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam không chỉ vì bản thân họ, mà sâu xa hơn, phải coi con người Việt Nam là trọng tâm của sự phát triển và phải "trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển" bền vững của đất nước.
Xem thêm: Thông Tư Hướng Dẫn Hợp Đồng Trong Xây Dựng, Thông Tư 07/2016/Tt
Những giá trị gì tạo nên sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế? Văn kiện Đại hội đã gợi mở, Đảng, Nhà nước và xã hội cần tạo môi trường và điều kiện để con người “phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật”. Đó là những giá trị cần có để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thời kỳ mới, trong đó, phải chỉ ra rằng, có những giá trị đòi hỏi rất cao, rất kiên trì sự rèn luyện, giáo dục, tự trui rèn của mỗi con người mới hy vọng đạt được. Mặt khác, đây là một quá trình rất lâu dài, diễn ra một cuộc đấu tranh thầm lặng nhưng quyết liệt trong mỗi con người, mỗi gia đình và cả cộng đồng để từng bước “đúc kết và xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” [văn kiện - tr. 126].
Để làm được điều đó cần nhận thức rõ các nội dung lớn sau đây: một là, kiên quyết bảo vệ và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, bền vững của dân tộc đã được hun đúc trong tiến trình lịch sử dân tộc; hai là, chắt chiu, nuôi dưỡng, chăm lo, bảo vệ, khẳng định những nhân tố mới, các giá trị mới của con người Việt Nam thời kỳ lịch sử mới đang xuất hiện và trưởng thành trong cuộc sống; và ba là, tỉnh táo khắc phục, vượt qua những hạn chế lịch sử vốn có và những thói hư, tật xấu, cái ác, cái thấp hèn, sự thoái hóa, biến chất đang diễn ra hiện nay. Văn kiện đã xác định rõ các nội dung trên, coi đó là con đường phải đi qua để xây dựng hệ giá trị của con người Việt Nam đương đại: “khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng, đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu,…” và “khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam” [Văn kiện - tr.127]. Với ý nghĩa đó, mục tiêu cao cả của cách mạng, của sự nghiệp đổi mới là tìm con đường để con người trở nên NGƯỜI NHẤT và làm cho hoàn cảnh không làm tha hóa con người, phải trở nên nhân đạo hơn với con người, như có lần C. Mác khẳng định.
Bằng con đường nào, giải pháp chủ yếu nào để có thể đào tạo, xây dựng được các thế hệ con người Việt Nam phát triển toàn diện? Văn kiện Đại hội XII đặt nhiệm vụ lớn lao, nặng nề đó cho toàn xã hội, song, trước hết cho lĩnh vực được khẳng định là quốc sách hàng đầu - đó là giáo dục, đào tạo. Nhằm thực hiện được mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, Đại hội yêu cầu một sự chuyển hướng quan trọng nhất đối với giáo dục là “chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [văn kiện - tr.114]. Tư tưởng này đòi hỏi ngành giáo dục phải đổi mới sâu sắc, toàn diện tư duy, năng lực chỉ đạo và tổ chức lĩnh vực giáo dục, vượt qua những “căn bệnh” đã tồn tại từ lâu trên lĩnh vực này như chất lượng, hiệu quả giáo dục còn thấp, chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc, nặng lý thuyết, nhẹ thực hành,… Giáo dục, đào tạo phải tạo cho được sự phát triển của con người, đặc biệt của thế hệ trẻ, thông qua quá trình giáo dục nhằm phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo, phẩm hạnh, nhân cách của mỗi cá nhân, tạo cho bằng được những thế hệ con người Việt Nam “yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, sống tốt và làm việc hiệu quả” [Văn kiện - tr. 115].
Con người phát triển hay bị tha hóa, biến chất phụ thuộc vào môi trường văn hóa - nơi con người sinh sống, lao động, học tập, quan hệ cộng đồng. Vì vậy, nói đến xây dựng đời sống văn hóa, trước hết là xây dựng môi trường văn hóa cho con người, vì con người, kể từ môi trường trực tiếp và nhỏ nhất như gia đình, thôn xóm, bản làng, các đơn vị sản xuất, công tác, học tập, chiến đấu,… Nghĩa là, để có được nhân cách văn hóa phát triển đúng hướng và toàn diện, phải văn hóa hóa toàn bộ hoạt động và quan hệ đa dạng của con người trong xã hội. Xuất phát từ quan điểm đó, Đại hội XII của Đảng khẳng định: “Xây dựng môi trường văn hóa, đời sống văn hóa lành mạnh trong hệ thống chính trị, trong mỗi địa phương, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, khu công nghiệp và mỗi gia đình, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, đạo đức, lối sống” [Văn kiện - tr. 127 - 128].
Từ nhận thức trên, văn kiện Đại hội, đặc biệt trong phần “xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh…” và phần “phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc” đã rất chú trọng và nhấn mạnh đến nhiệm vụ “tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng” trong cán bộ, đảng viên và quan tâm toàn diện đến nhiệm vụ bồi dưỡng, xây dựng, phát triển và phát huy các giai cấp, giai tầng xã hội: giai cấp công nhân, nông dân, đội ngũ trí thức, đội ngũ doanh nhân, thế hệ trẻ, phụ nữ, cựu chiến binh, người cao tuổi, đồng bào các dân tộc, tôn giáo, đồng bào định cư ở nước ngoài,… Làm tốt các nhiệm vụ cụ thể trên chính là con đường tốt nhất để đào tạo, xây đắp con người Việt Nam đương đại, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước thời kỳ mới.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định con người là vốn quý nhất và lấy việc chăm lo hạnh phúc của con người là mục tiêu cao nhất. Mở đầu bản Tuyên ngôn độc lập bất hủ, Người đã nói đến Con người và trong Di chúc, Người đã khẳng định “đầu tiên là công việc đối với con người”.
Bạn đang xem: Vì sao phải xây dựng con người mới
Trong toàn bộ quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta đặt lên hàng đầu chiến lược xây dựng và phát triển con người, bởi vì “chúng ta cần hiểu sâu sắc những giá trị lớn lao và ý nghĩa quyết định của nhân tố con người, chủ thể của mọi sáng tạo, mọi nguồn của cải vật chất và văn hóa, mọi nền văn minh của các quốc gia” [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2007- trang 345].
Nhất quán tư tưởng sâu sắc và nhận thức quan trọng trên, văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng [1-2016], một lần nữa đã xác định một nhiệm vụ trọng tâm xuyên suốt nhiệm kỳ là: “Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội; tập trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm việc; xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh” [Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII - Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội 2016]. Trước tình hình và đặc điểm mới, phức tạp hiện nay và những năm sắp tới, đây là nhiệm vụ cực kỳ to lớn, nặng nề, đồng thời là một thách thức gay gắt đối với toàn Đảng, toàn dân ta. Hoàn thành tốt hay không nhiệm vụ trọng tâm đó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ các lĩnh vực trọng yếu của đời sống đất nước.
Cũng có người nghĩ rằng, vấn đề con người chỉ được đặt trong một mục cụ thể của Báo cáo chính trị tại Đại hội, mục VII “xây dựng phát triển văn hóa, con người” và gói gọn nhân tố con người trong phần văn hóa. Nhận thức đó chưa thấu hiểu hết tinh thần và nội dung của văn kiện này. Trong hầu hết các phần của văn kiện, từ kinh tế đến xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, từ hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đến phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, từ tăng cường quốc phòng, an ninh đến đổi mới giáo dục, đào tạo và phát triển, ứng dụng khoa học, công nghệ, từ phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc đến quản lý phát triển xã hội..., nhân tố con người đều được coi trọng hàng đầu và khẳng định là động lực, giữ vai trò quyết định đối với sự phát triển của các lĩnh vực trên. Vì thế, cái mới trong văn kiện lần này là xác định dứt khoát nhân tố và nguồn lực con người là một trong ba đột phá chiến lược: “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao”. Thực chất quan điểm này gắn liền với lý thuyết về vốn con người [hay có người còn gọi là tư bản người]. Nhiều quốc gia coi việc đầu tư “vô hình” này là chính sách ưu tiên hàng đầu bảo đảm cho phát triển bền vững. Chúng ta có thể tìm thấy nhiều quan điểm, tư tưởng lớn của Đảng về vị thế đặc biệt quan trọng của con người trong thời kỳ mới của sự phát triển đất nước được trình bày cô đúc với những đòi hỏi rất cao thể hiện trong các chương mục của văn kiện.
Trước hết, văn kiện xác định mục tiêu “xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”. Các nội dung trên đây thể hiện khát vọng sâu xa không chỉ của Đảng, mà của toàn dân tộc ta trong điều kiện chúng ta đang phải đấu tranh kiên quyết, kiên trì, không nao núng trước những biểu hiện tiêu cực, thoái hóa, biến chất của một bộ phận con người trong xã hội đang biến đổi phức tạp ngày hôm nay. Cái mới của quan điểm trên còn ở chỗ: nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam không chỉ vì bản thân họ, mà sâu xa hơn, phải coi con người Việt Nam là trọng tâm của sự phát triển và phải "trở thành một mục tiêu của chiến lược phát triển" bền vững của đất nước.
Xem thêm: Thông Tư Hướng Dẫn Hợp Đồng Trong Xây Dựng, Thông Tư 07/2016/Tt
Những giá trị gì tạo nên sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế? Văn kiện Đại hội đã gợi mở, Đảng, Nhà nước và xã hội cần tạo môi trường và điều kiện để con người “phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật”. Đó là những giá trị cần có để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thời kỳ mới, trong đó, phải chỉ ra rằng, có những giá trị đòi hỏi rất cao, rất kiên trì sự rèn luyện, giáo dục, tự trui rèn của mỗi con người mới hy vọng đạt được. Mặt khác, đây là một quá trình rất lâu dài, diễn ra một cuộc đấu tranh thầm lặng nhưng quyết liệt trong mỗi con người, mỗi gia đình và cả cộng đồng để từng bước “đúc kết và xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” [văn kiện - tr. 126].
Để làm được điều đó cần nhận thức rõ các nội dung lớn sau đây: một là, kiên quyết bảo vệ và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, bền vững của dân tộc đã được hun đúc trong tiến trình lịch sử dân tộc; hai là, chắt chiu, nuôi dưỡng, chăm lo, bảo vệ, khẳng định những nhân tố mới, các giá trị mới của con người Việt Nam thời kỳ lịch sử mới đang xuất hiện và trưởng thành trong cuộc sống; và ba là, tỉnh táo khắc phục, vượt qua những hạn chế lịch sử vốn có và những thói hư, tật xấu, cái ác, cái thấp hèn, sự thoái hóa, biến chất đang diễn ra hiện nay. Văn kiện đã xác định rõ các nội dung trên, coi đó là con đường phải đi qua để xây dựng hệ giá trị của con người Việt Nam đương đại: “khẳng định, tôn vinh cái đúng, cái tốt đẹp, tích cực, cao thượng, đấu tranh phê phán, đẩy lùi cái xấu, cái ác, thấp hèn, lạc hậu,…” và “khắc phục những mặt hạn chế của con người Việt Nam” [Văn kiện - tr.127]. Với ý nghĩa đó, mục tiêu cao cả của cách mạng, của sự nghiệp đổi mới là tìm con đường để con người trở nên NGƯỜI NHẤT và làm cho hoàn cảnh không làm tha hóa con người, phải trở nên nhân đạo hơn với con người, như có lần C. Mác khẳng định.
Bằng con đường nào, giải pháp chủ yếu nào để có thể đào tạo, xây dựng được các thế hệ con người Việt Nam phát triển toàn diện? Văn kiện Đại hội XII đặt nhiệm vụ lớn lao, nặng nề đó cho toàn xã hội, song, trước hết cho lĩnh vực được khẳng định là quốc sách hàng đầu - đó là giáo dục, đào tạo. Nhằm thực hiện được mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, Đại hội yêu cầu một sự chuyển hướng quan trọng nhất đối với giáo dục là “chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [văn kiện - tr.114]. Tư tưởng này đòi hỏi ngành giáo dục phải đổi mới sâu sắc, toàn diện tư duy, năng lực chỉ đạo và tổ chức lĩnh vực giáo dục, vượt qua những “căn bệnh” đã tồn tại từ lâu trên lĩnh vực này như chất lượng, hiệu quả giáo dục còn thấp, chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc, nặng lý thuyết, nhẹ thực hành,… Giáo dục, đào tạo phải tạo cho được sự phát triển của con người, đặc biệt của thế hệ trẻ, thông qua quá trình giáo dục nhằm phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo, phẩm hạnh, nhân cách của mỗi cá nhân, tạo cho bằng được những thế hệ con người Việt Nam “yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào, sống tốt và làm việc hiệu quả” [Văn kiện - tr. 115].
Con người phát triển hay bị tha hóa, biến chất phụ thuộc vào môi trường văn hóa - nơi con người sinh sống, lao động, học tập, quan hệ cộng đồng. Vì vậy, nói đến xây dựng đời sống văn hóa, trước hết là xây dựng môi trường văn hóa cho con người, vì con người, kể từ môi trường trực tiếp và nhỏ nhất như gia đình, thôn xóm, bản làng, các đơn vị sản xuất, công tác, học tập, chiến đấu,… Nghĩa là, để có được nhân cách văn hóa phát triển đúng hướng và toàn diện, phải văn hóa hóa toàn bộ hoạt động và quan hệ đa dạng của con người trong xã hội. Xuất phát từ quan điểm đó, Đại hội XII của Đảng khẳng định: “Xây dựng môi trường văn hóa, đời sống văn hóa lành mạnh trong hệ thống chính trị, trong mỗi địa phương, trong từng cộng đồng làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, khu công nghiệp và mỗi gia đình, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, đạo đức, lối sống” [Văn kiện - tr. 127 - 128].
Từ nhận thức trên, văn kiện Đại hội, đặc biệt trong phần “xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh…” và phần “phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc” đã rất chú trọng và nhấn mạnh đến nhiệm vụ “tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, cơ hội, thực dụng” trong cán bộ, đảng viên và quan tâm toàn diện đến nhiệm vụ bồi dưỡng, xây dựng, phát triển và phát huy các giai cấp, giai tầng xã hội: giai cấp công nhân, nông dân, đội ngũ trí thức, đội ngũ doanh nhân, thế hệ trẻ, phụ nữ, cựu chiến binh, người cao tuổi, đồng bào các dân tộc, tôn giáo, đồng bào định cư ở nước ngoài,… Làm tốt các nhiệm vụ cụ thể trên chính là con đường tốt nhất để đào tạo, xây đắp con người Việt Nam đương đại, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước thời kỳ mới.