Nhận xét sách giáo dục địa phương
|
Khi thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 có Nội dung giáo dục địa phương thì giáo viên cũng không biết gọi là gì cho đúng. Bởi vì gọi Nội dung giáo dục địa phương là “môn học” hay là “hoạt động” thì cách gọi nào cũng thấy chưa ổn. Ngay cả chương trình và những Công văn chỉ đạo như: Công văn 2613/BGDĐT-GDTrH, Công văn 3699/BGDĐT-GDTrH mà Bộ ban hành trong năm học 2021-2022 để hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ thì cũng chỉ gọi là “Nội dung giáo dục địa phương” mà thôi. Trong khi, Nội dung giáo dục địa phương có tới 6 phân môn, đó là: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Âm nhạc, Mĩ thuật nhưng các trường học đang bố trí người dạy rất khác nhau. Có trường phân công phân môn thuộc chuyên ngành nào thì giáo viên bộ môn đó dạy, có trường phân công 1 giáo viên dạy cả Nội dung giáo dục địa phương nên phải nói thẳng là hiệu quả môn học này chưa được xem trọng.
Nội dung giáo dục địa phương rất cần thiết nhưng cách thực hiện còn bất cập Thực tế cho thấy, mỗi tỉnh, thành đều có những nét riêng về văn hóa, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội… mà sách giáo khoa của Bộ rất khó có thể thể hiện hết được trong chương trình chung. Vì thế, mỗi địa phương có một số tiết nhất định đối với một số môn học sẽ giúp cho học sinh hiểu rõ hơn về nơi mình sinh ra, lớn lên để yêu thương, tự hào là điều rất cần thiết. Vậy nên, trong Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về ban hành Chương trình giáo dục phổ thông đã nêu rõ: “Nội dung giáo dục của địa phương là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hóa, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp... Nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã học để góp phần giải quyết những vấn đề của quê hương… Căn cứ chương trình giáo dục phổ thông, Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, thẩm định, chỉnh sửa tài liệu về nội dung giáo dục của địa phương; Chỉ đạo việc tổ chức biên soạn, thẩm định tài liệu về nội dung giáo dục của địa phương theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo và báo cáo để Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt”. Từ những hướng dẫn của Bộ, các Sở Giáo dục đều chủ trương xây dựng, biên soạn Nội dung giáo dục địa phương. Tuy nhiên, điều khác biệt nhất ở chương trình giáo dục phổ thông 2018 so với chương trình 2002 là tên gọi của “môn học” này. Chương trình năm 2002 chủ trương đưa các tiết học địa phương vào luôn môn học chính và tên gọi cũng rất dễ hiểu. Chẳng hạn như: Lịch sử địa phương; Địa lí địa phương, Ngữ văn địa phương… nên giáo viên dạy, kiểm tra vào điểm thuận lợi và tất nhiên là hiệu quả hơn nhiều bởi mỗi môn học được phân công cụ thể cho một giáo viên đúng chuyên ngành đảm nhận.
Thế nhưng, chương trình giáo dục phổ thông 2018 không làm như chương trình 2002 mà “gộp” 6 phân môn là: Ngữ văn; Lịch sử; Địa lí; Âm nhạc; Mĩ thuật; Giáo dục công dân thành… Nội dung giáo dục địa phương. Trong khi, số tiết được biên chế cho Nội dung giáo dục địa phương là 35 tiết nhưng các trường chỉ có thể bố trí dạy 31 tiết vì còn 4 tiết dành cho kiểm tra giữa kỳ, cuối kỳ của học kỳ I và học kỳ II. Trong số tiết ít ỏi đó có tới 6 phân môn và cả năm có tới 8 cột đánh giá cho kiểm tra thường xuyên và định kỳ nên việc bố trí giáo viên dạy, phân chia số bài kiểm tra cho từng phân môn có phần rắc rối. Năm nay mới bắt đầu thực hiện ở lớp 6 nhưng năm học tới đây sẽ là lớp 7, lớp 10 và được cuốn chiếu cho đến hết cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông thì mức độ rối chắc chắn sẽ còn nhiều hơn mà các nhà trường sẽ phải đối mặt. Sự rối rắm, phức tạp nằm trong việc phân công giáo viên giảng dạy, xếp thời khóa biểu, phân chia tỉ lệ bài kiểm tra và nhận xét kết quả học tập của học trò theo Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT. Nhưng, điều đáng lưu tâm nhất là hiệu quả giảng dạy, học tập của Nội dung giáo dục địa phương có lẽ chưa được chú trọng đúng mức. Điều này thể hiện rõ nhất trong việc phân công giáo viên giảng dạy ở các nhà trường. Có trường thì phân công phân môn của môn nào thì giáo viên môn đó dạy rồi đến khi kiểm tra, vào điểm, nhận xét sẽ thống nhất với nhau nhưng cũng có trường phân công cho 1 giáo viên dạy. Thử hỏi, một giáo viên mà dạy được cả Ngữ văn; Lịch sử; Địa lí; Âm nhạc; Mĩ thuật; Giáo dục công dân thì chất lượng có đạt được mục tiêu mà chương trình đã đề ra hay không? Đó là chưa kể việc biên soạn sách giáo khoa Nội dung giáo dục địa phương hiện nay cũng có quá nhiều điều đáng bàn vì năm nay là năm đầu tiên lớp 6 thực hiện nhưng học kỳ I đã hết mà có địa phương còn chưa có sách giáo khoa. Không biết, tình hình này có được khắc phục trong những năm tới đây hay không? Trả các phân môn của Nội dung giáo dục địa phương về các môn học như chương trình 2002 sẽ hiệu quả hơn
Có lẽ trong thâm tâm của mỗi giáo viên đang dạy chương trình giáo dục phổ thông đều luôn ủng hộ chủ trương đổi mới chương trình của ngành giáo dục nhưng sự ủng hộ đó phải đi liền với hiệu quả giáo dục. Nhưng, thực tế Nội dung giáo dục địa phương đang được áp dụng giảng dạy ở lớp 6 trong năm học này dù suy nghĩ tích cực như thế nào đi chăng nữa thì đội ngũ nhà giáo cũng khó tìm thấy những ưu điểm khi gộp 6 phân môn Ngữ văn; Lịch sử; Địa lí; Âm nhạc; Mĩ thuật; Giáo dục công dân thành Nội dung giáo dục địa phương. Trong khi, 6 phân môn của Nội dung giáo dục địa phương được thực hiện xuyên suốt từ lớp 6 đến lớp 12 bởi ở cấp Trung học cơ sở là “môn học bắt buộc” và cấp Trung học phổ thông là “chuyên đề học tập lựa chọn”. Chúng tôi cho rằng để đạt được hiệu quả trong giảng dạy chương trình địa phương thì điều đầu tiên là các nhà trường, giáo viên phải xem trọng các nội dung này. Thứ nhất: theo quan điểm của người viết thì đưa các phân môn trong Nội dung giáo dục địa phương vào các môn học cụ thể như chương trình năm 2002 để giáo viên thuận lợi trong việc giảng dạy, đánh giá mới hy vọng đến tính hiệu quả của môn học. Thứ hai: các địa phương cần có hướng dẫn cụ thể trong việc bố trí giáo viên giảng dạy một cách khoa học (nếu vẫn giữ như chương trình lớp 6 hiện hành). Tuyệt đối không bố trí 1 giáo viên dạy cả 6 phân môn như một số trường đang bố trí trong năm học này vì giáo viên không có đủ khả năng để “ôm” hết được kiến thức của rất nhiều lĩnh khác nhau. Thứ ba: các địa phương cần xây dựng, biên soạn chương trình sách giáo khoa địa phương phải thể hiện được bản sắc của địa phương mình. Cách biên soạn cũng cần chú trọng đến tính khoa học, hệ thống các đơn vị kiến thức tiêu biểu của địa phương. Đặc biệt, chương trình, sách giáo khoa phải ra đời trước khi áp dụng giảng dạy ở các nhà trường. Tránh tình trạng giáo viên và học sinh phải dạy chay, học chay - khi mà tư liệu tối thiểu nhất là sách giáo khoa cũng chưa có như đối với lớp 6 ở một số địa phương trong năm học này. Thứ tư: Bộ, Sở, Phòng Giáo dục, Hội đồng bộ môn cần có định hướng, thống nhất, tập huấn cho giáo viên về chương trình, cách thức kiểm tra, đánh giá… tránh tình trạng “thả trôi” mỗi trường thực hiện mỗi cách khác nhau. Bởi lẽ, với trình độ của giáo viên phổ thông thì có lẽ đa phần thầy cô giáo không tài nào hiểu nổi vì sao Bộ lại chủ trương “tích hợp” kiến thức của 6 phân môn, gồm: Ngữ văn; Lịch sử; Địa lí; Âm nhạc; Mĩ thuật; Giáo dục công dân thành Nội dung giáo dục địa phương trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 nên để họ "tự chủ" thì khó khăn nhiều lắm! (*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả. HƯƠNG MAI
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ngoài những môn học, hoạt động bắt buộc, tự chọn do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành còn có thêm Nội dung giáo dục của địa phương chiếm tới 20% thời lượng giảng dạy ở các nhà trường từ cấp tiểu học đến cấp trung học phổ thông. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về ban hành Chương trình giáo dục phổ thông đã hướng dẫn: “Nội dung giáo dục của địa phương là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hóa, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp... Nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã học để góp phần giải quyết những vấn đề của quê hương…”. [1] Điều này cho thấy vai trò, vị thế của Nội dung giáo dục địa phương đang rất được đề cao ở chương trình giáo dục phổ thông 2018 và nếu được đầu tư, chú trọng đúng mức thì môn học này sẽ giúp cho học sinh hiểu biết được những điều bổ ích, thú vị ở địa phương mình. Tuy nhiên, nhìn từ thực tế của nhiều địa phương thì Nội dung giáo dục địa phương đang có phần thực hiện chậm trễ trong khâu biên soạn, thẩm định, phê duyệt và xuất bản. Thậm chí, nội dung kiến thức cũng đang là nỗi băn khoăn của nhiều thầy cô giáo ở các nhà trường.
Sự chậm trễ trong việc biên soạn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương Nếu thực hiện đúng lộ trình thì khi Bộ phê duyệt sách giáo khoa cũng đồng thời Nội dung giáo dục địa phương cũng sẽ được phê duyệt và thời điểm này phải có được tài liệu Nội dung giáo dục địa phương ở lớp 3, lớp 7 và lớp 10. Tuy nhiên, thực tế thì việc các địa phương đang thực hiện có phần chậm trễ nên đến thời điểm này nhiều địa phương vẫn chưa phát hành được tài liệu Nội dung giáo dục địa phương (bản in) đến tay thầy cô giáo và học sinh ở các nhà trường. Chính vì thế, có những địa phương đang phải dạy chay, học chay bằng các file FDE mà Sở Giáo dục và Đào tạo gửi qua email nội bộ về các đơn vị. Thậm chí có địa phương vẫn chưa đưa Nội dung giáo dục địa phương vào giảng dạy trong năm học 2021-2022. Báo Lâm Đồng, ngày 7/9/2021 (thời điểm năm học 2021-2022 đã bắt đầu) dẫn lời ông Nguyễn Văn Hải - Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học (Sở Giáo dục và Đào tạo Lâm Đồng) khi đề cập đến tài liệu Nội dung giáo dục địa phương như sau: “Nội dung lịch sử địa phương được biên soạn từ trước nhưng mới theo chủ đề: Văn hóa, lịch sử, địa lý, chưa biên soạn theo nội dung bài học cho giáo viên giảng dạy. Vì vậy, đây là nguồn dữ liệu có sẵn và hỗ trợ tích cực cho quá trình biên soạn Tài liệu giáo dục địa phương mới vừa đạt yêu cầu về nội dung vừa bảo đảm tiến độ. Thế nhưng, đáng tiếc là việc áp dụng nội dung giáo dục địa phương Lâm Đồng vào chương trình mới, từ lớp 1 (năm học 2020-2021) và lớp 2, lớp 6 (năm học 2021-2022) chưa thành hiện thực”. [2] Cũng trong bài báo này đã dẫn lời Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Lâm Đồng - bà Phạm Thị Hồng Hải như sau: “Tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Lâm Đồng của lớp 1 đã xây dựng hoàn chỉnh và gửi Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, chất lượng đảm bảo theo yêu cầu... Việc biên soạn tài liệu giáo dục địa phương lớp 2 và lớp 6, Sở Giáo dục và Đào tạo đang tiến hành thu thập tài liệu; đồng thời đang hoàn tất các thủ tục đấu thầu để phối hợp với nhà xuất bản biên soạn”.[2] Không chỉ việc chậm trễ này diễn ra ở Lâm Đồng mà ngày 29/11/2021 Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hòa Bình mới có văn bản về việc đọc góp ý bản thảo tài liệu Nội dung giáo dục địa phương tỉnh Hòa Bình, tài liệu dành cho giáo viên. [3]
Trao đổi với chúng tôi, một số giáo viên đang công tác ở tỉnh An Giang cũng cho biết năm học 2021-2022 thì các nhà trường đã giảng dạy Nội dung giáo dục địa phương ở lớp 6 nhưng khi đã dạy xong 3 phân môn ở học kỳ I, 3 phân môn còn lại đang giảng dạy ở học kỳ II được 5 tuần rồi mà tài liệu môn học (bản in) vẫn chưa có. Thầy và trò vẫn đang phải dạy chay, học chay. Không chỉ Lâm Đồng chưa đưa vào giảng dạy hay như An Giang dạy gần hết năm học mà chưa có tài liệu (bản in) mà chúng tôi tìm hiểu ở một số địa phương cũng đang ở trong trường hợp tương tự. Đây là sự chậm trễ của cơ quan chủ quản - ủy ban nhân dân tỉnh (thành phố) và sở giáo dục một số địa phương nên dẫn đến sự thiệt thòi cho cả thầy và trò ở các nhà trường. Lúng túng trong tên gọi và nội dung kiến thức giáo dục địa phương Thực ra, đến bây giờ thì giáo viên và học sinh ở các nhà trường không biết gọi Nội dung giáo dục địa phương là “môn học” hay là “hoạt động” cho phù hợp bởi Bộ, các sở và các phòng giáo dục khi ban hành thông tư, công văn, hướng dẫn… về trường cũng chỉ gọi là… Nội dung giáo dục địa phương mà thôi. Cũng chính vì không phân biệt được đây là môn học hay hoạt động nên Bộ và các địa phương khi hướng dẫn, biên soạn, phát hành sách cũng chỉ gọi là Tài liệu Nội dung giáo dục địa phương chứ không gọi là sách giáo khoa Nội dung giáo dục địa phương. Bên cạnh tên gọi thì nguồn gốc, xuất xứ một số đơn vị kiến thức trong Nội dung giáo dục địa phương cũng đang khiến người dạy, người học băn khoăn - nhất là những chủ đề văn học dân gian trong phân môn Ngữ văn mà câu chuyện Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng đưa văn bản Đồng tiền Vạn Lịch vào Nội dung giáo dục địa phương là một ví dụ điển hình. Không chỉ chuyện văn bản Đồng tiền Vạn Lịch ở Hải Phòng mà nhiều câu ca dao, tục ngữ…không gắn liền với địa danh, nhân vật đã được đưa vào tài liệu Nội dung giáo dục địa phương trước đây và bây giờ vẫn là vấn đề cần phải được nghiên cứu, đánh giá rõ ràng về nguồn gốc bởi thực tế rất khó phân định rõ ràng. Bên cạnh đó, việc phân công giảng dạy, cách đánh gia, kiểm tra, vào điểm nhận xét Nội dung giáo dục địa phương hiện nay đang được thực hiện rất manh mún, bất cập. Có trường phân công cho 1 giáo viên dạy cả Nội dung giáo dục địa phương (bao gồm: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Âm nhạc, Mĩ thuật) nhưng cũng có trường phân ra từng phân môn để trả về các tổ chuyên môn giảng dạy. Khi kiểm tra định kỳ thì chắp nối mỗi phân môn một đoạn vào đề kiểm tra nhưng đặc trưng và hướng dẫn cho điểm, nhận xét các phân môn đang rất khác nhau. Trong khi, Nội dung giáo dục địa phương thì được hướng dẫn đánh giá bằng nhận xét (Đạt; Chưa đạt). Chỉ có 35 tiết học/1 năm học nhưng có 6 phân môn, chia làm 2 học kỳ khiến cho việc giảng dạy, kiểm tra, vào điểm, nhận xét môn học rối rắm, chắp vá chẳng theo một trình tự khoa học nào - đó là thực tế giảng dạy Nội dung giáo dục địa phương ở nhiều trường học hiện nay. Việc biên soạn Nội dung giáo dục địa phương vẫn đang gặp khó khăn Thời gian qua, Bộ đã ban hành các Thông tư hướng dẫn biên soạn, thẩm định Nội dung giáo dục địa phương và hướng dẫn đánh giá Nội dung giáo dục địa phương vào đầu năm học 2021-2022. Những nội dung này, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có nhiều bài viết phản ánh, phản biện khá sâu sắc và cũng đã đưa ra nhiều giải pháp cụ thể. Song, có lẽ những khó khăn về khâu biên soạn, thẩm định để trình Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt thì vẫn còn hiện hữu. Thực tế cho thấy, nước ta có một diện tích khiêm tốn nhưng có tới 63 tỉnh, thành, trong đó có nhiều tỉnh, thành được tách mới nên những nét văn hóa, giao thoa nhiều khi vẫn khó rạch ròi. Bên cạnh đó, đội ngũ biên soạn tài liệu Nội dung giáo dục địa phương của các tỉnh, thành thường rất mỏng và không phải là những người viết, biên soạn chuyên nghiệp. Một số nơi lại chưa có sự phối hợp tốt với Hội Văn học Nghệ thuật của tỉnh (nơi có các phân hội Văn học, Mĩ thuật, Âm nhạc) và Hội lịch sử địa phương để tranh thủ nguồn lực nhằm biên soạn tài liệu này được tốt nhất… Việc thẩm định tài liệu Nội dung giáo dục địa phương cũng rất khó tìm được những chuyên gia, nhà giáo có kiến thức sâu rộng về chuyên ngành mà mình thẩm định. Trong khi, Nội dung giáo dục địa phương có tới 6 phân môn và được giảng dạy ở 12 lớp phổ thông - 12 đầu tài liệu lên đến vài ngàn trang ở nhiều chuyên ngành khác nhau, kéo dài trong nhiều năm trời. Chúng tôi cho rằng, để có được nội dung kiến thức tốt nhất cho Nội dung giáo dục địa phương hiện nay không có gì tốt hơn là các Sở Giáo dục cần phối hợp chặt chẽ, khoa học với Hội Văn học Nghệ thuật; Hội lịch sử địa phương để cùng bàn bạc, thảo luận và chung tay vào biên soạn nhằm có được những đầu tài liệu tốt nhất. Bên cạnh đó, khâu phê duyệt của Bộ cũng cần được thực hiện nhanh chóng để các địa phương xuất bản và đưa tài liệu Nội dung giáo dục địa phương vào thực hiện đúng lộ trình theo từng năm học nhằm tránh tình trạng dạy chay, học chay và những cuốn tài liệu không có những "hạt sạn" đáng tiếc. Tài liệu tham khảo: [1] https://luatvietnam.vn/giao-duc/thong-tu-32-2018-tt-bgddt-ban-hanh-chuong-trinh-giao-duc-pho-thong-moi-169745-d1.html [2] http://www.baolamdong.vn/xahoi/202109/noi-dung-giao-duc-dia-phuong-bao-gio-ap-dung-3077404/ [3] https://giaoduc.net.vn/giao-duc-24h/hoa-binh-trien-khai-gop-y-ban-thao-tai-lieu-giao-duc-dia-phuong-va-cho-giao-vien-post222774.gd (*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả. THANH AN |
