Hồn Trương Ba, da hàng thịt truyện dân gian
|
Hãy so sánh văn bản truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và kịch bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ dựa trên các vấn đề lí thuyết mà anh/chị đã học BÀI LÀM: PHẦN MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt Văn học dân gian hay còn gọi là văn chương truyền miệng "là toàn bộ những sáng tác nghệ thuật ngôn từ của nhân dân". Văn học dân gian có thể chia làm các loại hình chính như: loại hình nói (luận lí) như tục ngữ, câu đố; loại hình kể (tự sự) như các loại truyện dân gian (truyện cổ tích, thần thoại, truyền thuyết...); loại hình hát (trữ tình) như ca dao, dân ca; loại hình diễn (kịch) như chèo, tuồng đồ. Trong đó, có một loại hình có khối lượng tác phẩm đồ sộ và mang ý nghĩa sâu sắc, đó là kho tàng truyện cổ tích, nằm trong khối các loại truyện cổ dân gian. Và một câu chuyện cổ tích rất đáng chú ý bàn về vấn đề cải tử hoàn sinh đối với con người, đó là truyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt - một truyện cổ tích độc đáo và hấp dẫn, không lẫn với bất kì một truyện nào khác. Truyện là sự kết hợp giữa cổ tích thần kì và cổ tích thế sự. giữa cái bi và cái hài, cái phi lí và cái có lí. Sau này truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt được Lưu Quang Vũ dựa vào để chuyển thể thành một tác phẩm kịch cùng tên được đem ra công chiếu và được giới phê bình nghiên cứu cũng như dư luận xem là một tác phẩm chuyển thể rất thành công của Lưu Quang Vũ. 2. Giới thiệu về Lưu Quang Vũ và kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt. Trong làng kịch nói Việt Nam, có lẽ ai cũng biết đến Lưu Quang Vũ - một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX. Tuy có tài ở nhiều lĩnh vực như viết truyện ngắn, soạn kịch, làm thơ, vẽ tranh... nhưng ông được xem là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt nam hiện đại. Trong các vở kịch của Lưu Quang Vũ, đáng chú ý nhất là vở "Hồn Trương Ba, da hàng thịt". Bằng nghệ thuật xây dựng nội tâm độc đáo. Tác phẩm ông nổi bật lên từ những năm sau chiến tranh, đặc biệt là những năm 80. Ông đã từng sống những năm tháng tuổi trẻ trong chiến tranh, vào bộ đội chiến đấu và trở về sống trong một thời kỳ khó khăn của nước nhà: thời hậu chiến, kinh tế bao cấp với chồng chất khó khăn, cơ cực. Các vở kịch, truyện ngắn, thơ của Lưu Quang Vũ giàu tính hiện thực và nhân văn cũng như in đậm dấu ấn của từng giai đoạn trong cuộc sống của ông. Hồn Trương Ba, da hàng thịt là vở kịch được Lưu Quang Vũ viết năm 1984, công diễn lần đầu tiên năm 1987, sau đó được diễn lại nhiều lần trong và ngoài nước. Từ cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng lại thành một vở kịch nói hiện đại và lồng vào đó nhiều triết lí nhân văn về cuộc đời và con người. 3. Vấn đề chuyển thể. "Có tích mới dịch nên tuồng", cái tích về Hồn Trương Ba, da hàng thịt trong truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt chính là cái tích để Lưu Quang Vũ dựa vào đó mà xây dựng nên vở kịch cùng tên rất thành công mà ta có ngày nay. Chuyển thể là một hiện tượng phổ biến và chuyển thể sang kịch là một hiện tượng rất thường gặp. Một số tác phẩm được chuyển thể thành kịch như: Tấm Cám (chuyển thể từ truyện cổ tích), Nhà thờ Đức Bà Paris và Những người khốn khổ (từ tiểu thuyết). Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một tác phẩm kịch được chuyển thể rất thành công của Lưu Quang Vũ. Có thể nói kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một tác phẩm hoàn thiện của truyện cổ tích cùng tên. PHẦN NỘI DUNG 1. Khái niệm truyện cổ tích, kịch, chuyển thể Truyện cổ tích: là "một thể loại truyện dân gian nảy sinh từ xã hội nguyên thuỷ nhưng chủ yếu phát triển trong xã hội có giai cấp với chức năng chủ yếu là phản ánh và lí giải những vấn đề xã hội, những số phận khác nhau của con người tong cuộc sống muôn màu muôn vẻ khi đã có chế độ tư hữu tài sản, có gia đình riêng, có mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh xã hội quyết liệt. Khái niệm truyện cổ tích có nội dung rất rộng, bao gồm nhiều thể loại khác nhau về đề tài và đặc điểm nghệ thuật...có thể phân truyện cổ tích thành ba loại chính: truyện cổ tích thần kì, truyện cổ tích sinh hoạt và truyện cổ tích loài vật" (Từ điển thuật ngữ văn học - Lê Bá Hán, Trần Đỉnh Sử, Trần Đình Sử đồng chủ biên). Trong đó Hồn Trương Ba, da hàng thịt sự kết hợp giữa truyện cổ tích thần kì và truyện cổ tích sinh hoạt (thế sự). Yếu tố thần kì được thể hiện ở đây là: nhân vật chính vẫn là con người thực tại, nhưng lực lượng thần kì, siêu nhiên có một vai trò rất quan trọng, Nếu không có tiên Đế Thích thì làm sao đặt ra vấn đề cải tử hoàn sinh ở đây được. Còn yếu tố thế sự ở đây là: các mâu thuẫn, các xung đột giữa người với người này được giải quyết một cách hiện thực (sự xuất hiện của ông quan huyện để phán xử) mà không cần đến những yếu tố siêu nhiên. Kịch: "Ở cấp độ loại hình, kịch là một trong ba phương thức cơ bản của văn học (kịch, tự sự, trữ tình). kịch vừa thuộc sân khấu, vừa thuộc văn học. Nó vừa là để diễn là chủ yếu lại vừa để đọc vì kịch bản chính là phương diện văn học của kịch. Song nói đến kịch là nói đến sự biểu diễn trên sân khấu của các diễn viên bằng hành động, cử chỉ, điệu bộ và bằng lời nói" (Từ điển thuật ngữ văn học - Lê Bá Hán, Trần Đỉnh Sử, Trần Đình Sử đồng chủ biên). Chuyển thể: "Là chuyển một tác phẩm nghệ thuật từ thể loại này sang thể loại khác" (Bài giảng Chuyển thể kịch bản trong sân khấu - Giảng viên Hoàng Cẩm Giang). 2. Tóm tắt truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và tác phẩm kịch cùng tên của Lưu Quang Vũ Truyện cổ tích: Một người tên là Trương Ba ở nước Nam, tuổi còn trẻ nhưng rất cao cờ; Kỵ Như nghe tiếng vậy, muốn tỉ thí bèn từ Trung Quốc sang nước Nam, đến nhà Trương Ba để đấu cờ, trong lúc đấu cờ Trương Ba tự cao "Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng đừng hòng gỡ nổi". Vì câu nói của Trương Ba, Đế Thích xuất hiện, Trương Ba thua cờ rồi nhận ra Đế Thích, hai người kết bạn. Trước khi về trời Đế Thích đưa cho Trương Ba mấy nén hương nói khi cần thì thắp hương, ông sẽ xuất hiện. Một hôm, Trương Ba chết đột ngột, người vợ thấy hương giắt trên mái nhà bèn mang ra thắp, Đế Thích xuất hiện, biết Trương Ba đã chết, ông vì tiếc tài cờ và yêu mến Trương Ba, muốn Trương Ba sống lại nên cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt. Anh hàng thịt khi sống lại, đi thẳng về nhà Trương Ba, vợ Trương Ba và vợ anh hàng thịt tranh giành chồng với nhau cuối cùng đem việc đến quan. vợ anh hàng thịt thì căn cứ vào phần xác còn vợ Trương Ba thì căn cứ vào phần hồn để chứng minh, cuối cùng quan phán xử cho "hồn Trương Ba, da hàng thịt" về nhà Trương Ba. Kịch: có bảy cảnh và một đoạn kết. Cảnh 1: Cảnh trên thiên đình (Bắc Đẩu, Nam Tào, Đế Thích) Cảnh 2: Cảnh dưới hạ giới, nhà Trương Ba (Trương Ba, vợ Trương Ba, chị con dâu, anh con trai, cái Gái, cu Tỵ, Trưởng Hoạt, Đế Thích, Cảnh 3: Trở lại cảnh thiên đình (Bắc Đẩu, Nam Tào, Đế Thích, vợ Trương Ba) Cảnh 4: Nhà người hàng thịt (lái lợn 1, vợ người hàng thịt, lái lợn 2, hồn Trương Ba, vợ Trương Ba, Trưởng Hoạt. Cảnh 5: Hồn Trương Ba và bà vợ (Hồn Trương Ba, vợ Trương Ba, chị con dâu, anh con trai, cái Gái, Lí Trưởng, Trương tuần) Cảnh 6: Nhà người hàng thịt (Hồn Trương Ba, vợ người hàng thịt) Cảnh 7: Nhà Trương Ba (Trưởng Hoạt, Hồn Trương Ba, Lí Trưởng, anh con trai, xác hàng thịt, vợ Trương Ba, Đế Thích, Bắc Đẩu, Nam Tào) Đoạn kết (Vợ Trương Ba, Trương Ba nhập vào cây trong vườn, cái gái, cu Tỵ) 3. So sánh truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và tác phẩm kịch cùng tên của Lưu Quang Vũ. Vì là một tác phẩm truyện cổ tích được chuyển thể sang kịch nên khi tiến hành phân tích, so sánh sẽ thấy rõ được sự khác nhau giữa hai tác phẩm, từ đó thấy rõ được yếu tố chuyển thể ở đây dùng như thế nào, cái gì được kế thừa và cái gì được phát triển, bổ sung thêm, những giá trị cũ được bảo vệ và những giá trị mới được tạo dựng như thế nào, theo phương thức nào. Ngoài các yếu tố cụ thể cần xem xét khi chuyển thể như: cốt truyện, kết cấu; thời gian, không gian; nhân vật; ngôn ngữ bài viết còn tiến hành so sánh về một số giá trị khác như: xung đột, hành động, nội dung và một số nghệ thuật khác. 3.1. Cốt truyện, kết cấu Cốt truyện là "Hệ thống sự kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành một bộ phận cơ bản và quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc các thể loại kịch và tự sự Kết cấu là "Toàn bộ tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm" (Từ điển thuật ngữ văn học - Lê Bá Hán, Trần Đỉnh Sử, Trần Đình Sử đồng chủ biên). Về cơ bản, cốt truyện của truyện cổ tích và kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt là giống nhau, đều là những câu chuyện, mâu thuẫn, xung đột xoay quanh cái chết và sự sống lại của Trương Ba; cốt truyện mang tính xung đột xã hội. Đều là cốt truyện đơn tuyến, chỉ tập trung xoay quanh một vấn đề cải tử hoàn sinh (trong truyện cổ tích), triết lí nhân sinh (trong kịch).
3.2. Thời gian, không gian Thời gian và không gian là hai yếu tố không thể thiếu được trong một tác phẩm văn học, cả tự sự, trữ tình và kịch, không có một tác phẩm nào là không tồn tại yếu tố thời gian và không gian, vì nhân vật đi theo dòng chảy của thời gian và tồn tại trong không gian, là hai yếu tố bám sát nhân vật cũng như câu chuyện. Sự biểu hiện thời gian và không gian trong từng thể loại văn học là khác nhau (vì đặc trưng thể loại), có thể là thời gian tuyến tính có thể không, không gian có thể rộng lớn, nhiều địa điểm hay chỉ xảy ra trong một không gian nhỏ hẹp, nhất quán. Nhưng dù thời gian hay không gian được biểu hiện như thế nào thì đây vẫn luôn là hai yếu tố không thể thiếu được trong một tác phẩm văn học.
3.3 Nhân vật Nhân vật trong cả hai tác phẩm truyện cổ tích và kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt đều là những nhân vật có tên rõ ràng. Hệ thống nhân vật trong hai tác phẩm này có sự khác nhau:
3.4. Ngôn ngữ Ngôn ngữ là một công cụ không thể thiếu để làm nên một tác phẩm văn học, vì ngôn từ dệt nên văn chương, là hình thức tồn tại của văn học.
3.5. Một số phương diện khác
PHẦN KẾT LUẬN Những vấn đề của tác phẩm văn học là vô vàn, bài viết chỉ đề cập đến những cái tiêu biểu mà không thể so sánh tất cả các phương diện được. Tuy vậy, với những đặc điểm trên đã cho thấy rõ một tác phẩm đã chuyển thể còn giữ lại được gì so với tác phẩm mà đã được chuyển thể. Kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt thực sự là một kịch bản văn học thành công của Lưu Quang Vũ, nó giữ được những yếu tố cơ bản của cốt truyện và bổ sung, mở ra trước mắt người tiếp nhận bao nhiêu vấn đề mới mẻ của cuộc sống. Do được chuyển thể từ chuyện cổ tích nên nó vừa có tính dân gian truyền thống lại vừa có tính thời sự hiện đại thể hiện tầm hiểu biết của nhà văn. Có thể nói, sự kết hợp giữa nghệ thuật dân gian truyền thống và tính thời sự hiện đại là một sự nổi bật của kịch bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ và Có thể nói kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một tác phẩm hoàn thiện của truyện cổ tích cùng tên. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO: 1. Ngọc Ánh sưu tầm và biên soạn, 100 truyện cổ tích Việt Nam, NXB Lao Động 2. Lưu Quang Vũ, Tuyển tập kịch của Lưu Quang Vũ, NXB Sân Khấu 3. Lê Bá Hán, Trần Đỉnh Sử, Trần Đình Sử đồng chủ biên, Từ điển thuật ngữ văn học, NXB Giáo Dục Việt Nam. CẤU TRÚC BÀI LÀM PHẦN MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt 2. Giới thiệu về Lưu Quang Vũ và kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt. 3. Vấn đề chuyển thể. PHẦN NỘI DUNG 1. Khái niệm truyện cổ tích, kịch, chuyển thể 2. Tóm tắt truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và tác phẩm kịch cùng tên của Lưu Quang Vũ 3. So sánh truyện cổ tích Hồn Trương Ba, da hàng thịt và tác phẩm kịch cùng tên của Lưu Quang Vũ. 3.1. Cốt truyện, kết cấu 3.2. Thời gian, không gian 3.3 Nhân vật 3.4. Ngôn ngữ 3.5. Một số phương diện khác PHẦN KẾT LUẬN |
