Đinh Liệt [?-1471] là công thần khai quốc nhà Lê sơ trong lịch sử ViệtNam, người Lam Sơn, huyện Thọ Xuân, Thanh Hoá, ViệtNam.
Gia phả họ Đinh Danh ở Thái Bình nói rằng ông là dòng dõi của Nam Việt vương Đinh Liễn con vua Đinh Tiên Hoàng.
Đinh Liệt cùng anh ruột là Đinh Lễ là cháu gọi Lê Thái Tổ bằng cậu. Ông khi còn trẻ thường đi theo cận vệ cho Lê Lợi.
Tham gia khởi nghĩa Lam Sơn
Những ngày đầu khởi nghĩa Lam Sơn, ông theo Lê Lợi chiến đấu vùng núi chí Linh trải qua nhiều gian khổ.
Năm 1424, quân Lam Sơn chiếm được thành Trà Lân, sắp đánh thành Nghệ An. Các tướng Minh mang quân thuỷ bộ cùng đến. Lê Lợi chia cho Đinh Liệt 1000 quân sai đi theo đường tắt chiếm trước huyện Đỗ Gia [nay là huyện Hương Sơn]. Lê Lợi nhử địch vào ổ phục kích để Đinh Liệt đánh tập hậu, quân Minh thua to.
Năm 1427, quân Lam Sơn vây Đông Quan [Hà Nội], anh ông là tướng Đinh Lễ bị tử trận. Lê Lợi bèn phong ông làm Nhập nội thiếu uý Á hầu.
Cuối năm 1427, Liễu Thăng mang viện binh sang, ông được lệnh cùng Lê Sát mang quân lên Chi Lăng, góp sức diệt địch, chém được Liễu Thăng, đánh tan đạo viện binh.
Đầu năm 1428 ông được xếp vào chức thủ quân thiết đột. Trong số những công thần theo Lê Lợi từ hội thề Lũng Nhai thì Đinh Liệt được xếp hàng đầu, phong làm Suy trung Tán trị hiệp mưu bảo chính công thần Vinh lộc đại phu tả kim ngô đại tướng quân, tước Thượng tri tự.
Công thần thời bình
Khi thăng khi giáng
Năm 1429, khi khắc biển công thần, Đinh Liệt được phong làm Đình Thượng hầu.
Năm 1432, ông được phong làm Nhập nội tư mã, tham dự triều chính.
Tháng 5 năm 1434 đời Lê Thái Tông có quân Chiêm Thành vào cướp phá, ông được lệnh lĩnh các quân Nghệ An, Tân Bình, Thuận Hoá đánh địch. Quân Lê đi đến Hoá Châu, vua Chiêm vội rút về.
Năm 1444 đời Lê Nhân Tông, vua còn nhỏ, có người vu cáo ông, thái hậu Nguyễn Thị Anh cầm quyền nhiếp chính sai giam cả nhà ông dưới hầm. Nhờ có người trong hoàng tộc là Lê Khắc Phục và công chúa Ngọc Lan xin hộ, đến tháng 6 năm 1448 ông mới được tha ra, nhưng vợ con vẫn bị giam. Đến tháng năm 1450 gia đình ông mới được thả.
Trong niên hiệu Diên Ninh của Lê Nhân Tông [1454-1459], ông được giữ chức thái bảo.
Trọng thần thời Lê Thánh Tông
Năm 1459, anh vua Nhân Tông là Lê Nghi Dân giết vua cướp ngôi. Ông cùng Nguyễn Xí, Lê Lăng cầm đầu các tướng làm binh biến lật đổ Nghi Dân đưa hoàng tử Tư Thành lên ngôi, tức là vua Lê Thánh Tông. Tháng 6 năm 1460 ông được phong chức Khai phủ nghi đồng tam ty, Bình chương quân quốc trọng sự, Nhập nội thái phó Á quận hầu. Trong năm đó ông liên tiếp được gia phong.
Tháng 12 năm 1460, ông cùng Lê Lăng đi đánh tù trưởng họ Cầm làm loạn, được thăng lên chức thái sư phụ chính.
Năm 1465, Nguyễn Xí mất, Đinh Liệt làm quan đầu triều, từ đó thường quyết định nhiều việc lớn của triều đình, được vua và các quan lại rất tôn trọng.
Năm 1470, Lê Thánh Tông đi đánh Chiêm Thành, ông làm chức Chinh lỗ tướng quân, cùng Lê Niệm [cháu nội Lê Lai] làm tiên phong đi trước, đánh chiếm kinh thành Đồ Bàn, bắt vua Chiêm là Trà Toàn.
Năm 1471, ông mất, được truy phong là Trung Mục vương. Ông là một trong những công thần khai quốc sống lâu nhất sau khi nhà Hậu Lê thành lập, sống tới tận thời Hồng Đức. Con cháu Đinh Liệt sau tiếp tục nối đời làm quan cho nhà Hậu Lê và thời Lê-Trịnh.
Theo gia phả họ Đinh Danh ở Thái Bình, Đinh Liệt còn để lại một số bài thơ nói về Vụ án Lệ Chi Viên đương thời. Ông cùng anh là Đinh Lễ đều được đặt tên phố ở trung tâm Hà Nội ngày nay.
Tưởng niệm
Phố Đinh Liệt tại Hà Nội
Ở Hà Nội, Đinh Liệt là con phố nhỏ nối từ Hàng Bạc ra Cầu Gỗ. Phố dài khoảng 175 m, trong địa phận quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Phố là đoạn tiếp của Tạ Hiện, bắt đầu từ Hàng Bạc, cắt qua Gia Ngư để đến Cầu Gỗ, thông ra hồ Hoàn Kiếm. Phố chỉ là con phố nhỏ trong khu phố cổ Hà Nội nên không có tác dụng giao thông chính, là nơi buôn bán các mặt hàng thổ cẩm và phục vụ khách du lịch. Phố được xây trên đất của hai thôn cổ là Gia Ngư và Hương Minh, đều thuộc tổng Hữu Túc, huyện Thọ Xương. Phố Đinh Liệt thời xưa được chia làm hai phần: đầu đi từ Hàng Bạc và đầu từ Cầu Gỗ. Cả hai đường đều dẫn vào khu dân cư xung quanh hồ Thái Cực [hồ Hàng Đào]. Sau khu Pháp lấp hồ làm nhà cửa thì hai đoạn này được ghép lại với nhau làm đường, được Pháp đặt tên là Rue Od Endhal. Sau năm 1945, phố được đặt tên lại là phố Đinh Liệt, lấy tên một trong những khai quốc công thần thời Lê sơ. Phố ngày nay là điển hình của nền du lịch ViệtNamvới các nhà nghỉ, khách sạn với các cửa hàng lưu niệm, bán len, chỉ.
Vợ
Bà Lương Minh Nguyệt, người làng Chuế Cầu, tỉnh Nam Định, có nhan sắc và giỏi nghề ca hát Ả đào. Trong thời gian Lê Lợi kháng Minh, bà đã mở quán rượu nổi tiếng ở gần thành Cổ Lộng [Đông Đô tức Thăng Long], cốt ý dò la tin giặc, giúp kháng chiến. Trong một cuộc tấn công thành Cổ Lộng, bà Minh Nguyệt đã cùng các cô gái tiếp viên phục rượu một số tướng Minh say mèm, và làm ám hiệu để quân Lam Sơn dưới quyền chỉ huy của tướng Lê Thạch chiếm được thành. Sau, Đinh Liệt được phong tước Quốc công, mang họ nhà vua [họ Lê], và bà là Nhất Phẩm Phu nhân. Các vua đời sau đều có sắc phong vợ chồng bà là Phúc thần. Theo tài liệu của Giáo Sư Trần Gia Phụng, bà Lương Thị Huệ có lẽ là một tên khác của bà Lương Minh Nguyệt [?], hiện có đền thờ tại huyện Thọ Xương và dân chúng còn gọi bà là Ngọc Kiều Phu nhân.
Đinh Liệt là vị danh tướng khai quốc thời Lê sơ, từng tham gia hội thề Lũng Nhai, làm quan trụ cột qua bốn đời vua, góp công lớn giúp Giang Sơn thịnh trị dưới thời vua Lê Thánh Tông. Thế hệ con cháu 7 đời của ông đều có người làm võ tướng quan trọng của triều đình.
Tham gia hội thề Lũng Nhai
Danh tướng Đinh Liệt sinh năm 1400 ở Lam Sơn, Thanh Hóa. Theo gia phả dòng họ Đinh ở Thái Bình thì ông là hậu duệ của Nam Việt Vương Đinh Liễn [con trai Đinh Tiên Hoàng].
Lớn lên trong cảnh Giang Sơn bị quân Minh giày xéo, dân chúng cực khổ lầm than, Đinh Liệt sớm thể hiện là người có chí lớn. Ông cùng anh trai mình là Đinh Lễ tham gia nghĩa quân Lam Sơn và là một trong 18 người tham gia hội thề Lũng Nhai, trụ cột của nghĩa quân Lam Sơn.
Thuở ban đầu khi tham gia nghĩa quân Lam Sơn, Đinh Liệt sớm thể hiện sự thông minh, gan dạ nên được cử làm cận vệ cho chủ tướng Lê Lợi.
Khai quốc công thần lập công lớn
Năm 1424, quân Lam Sơn tiến xuống phía nam, nhanh chóng chiếm thành Trà Lân rồi tiến vào chuẩn bị vây đánh thành Nghệ An. Thế nhưng quân Minh phản công, Đinh Lễ được lệnh dẫn quân mai phục ở vùng đất hiểm Khả Lưu.
Hỗ trợ cho anh mình, Đinh Liệt đưa hơn 1.000 quân, bí mật luồn xuống Đỗ Gia [thuộc Hương Sơn, Hà Tĩnh] rồi vòng lên đánh tập hậu vào quân Minh.
Quân Minh đến Khả Lưu thì bị rơi vào ổ mai phục của Đinh Liệt khiến tiến thoái lưỡng nan. Đúng lúc ấy Đinh Liệt bất ngờ từ phía sau đánh đến khiến quân Minh đại bại.
Sau đó Đinh Liệt lập công lớn khi cùng nghĩa quân Lam Sơn đánh chiếm Tùng Lĩnh, Linh Cảm rồi chiếm toàn châu Trà Lân [thuộc Nghệ An]. Đinh Liệt dẫn quân tiến đánh Nghệ An, quân Minh thua trận phải rút vào thành cố thủ.
Cuối năm 1427, Tổng binh Liễu Thăng thống lĩnh 10 vạn viện binh tiến đánh quân Lam Sơn. Đinh Liệt cùng các tướng mai phục ở Chi Lăng đánh bại quân Minh, khiến Liễu Thăng tử trận.
Suốt 10 năm theo nghĩa quân Lam Sơn, Đinh Liệt vào sinh ra tử, nằm gai nếm mật. Đến khi quân Lam Sơn thắng thế, ông đều lập công lớn.
- Xem thêm: Vị quân sư là đệ nhất khai quốc công thần của triều Nguyễn
Trung thành phụng sự cho nhà Lê
Sau khi lên ngôi Vua, Lê Lợi ban cho Đinh Liệt chức Thứ thủ [Phó chỉ huy] đội quân tinh nhuệ Thiết Đột. Khi Lê Lợi phong thưởng cho đội quân Thiết Đột vì những công lao to lớn thì trong 121 người được thưởng, Đinh Liệt được xem là lập công hạng nhất, được ban quốc tính, phong Trung tán trị hiệp mưu bảo chính công thần, Vinh lộc đại phu, tả Kim ngô vệ đại tướng quân, tước Thượng trí tự.
Đến đời vua Lê Thái Tông, Chiêm Thành tiến đánh cướp phá vùng biên giới, Đinh Liệt dẫn quân đánh bại Chiêm Thành.
Năm 1444 dưới thời vua Lê Nhân Tông, ông bị vu oan, Thái hậu Nguyễn Thị Anh lúc này đang nhiếp chính sai giam cả nhà ông dưới hầm, suốt 4 năm sau mới được thả ra. Năm 1454, ông được phong hàm Thái bảo.
Năm 1459, Lạng Sơn vương Nghi Dân đang đêm cho quân bắc thang vào thành hại chết vua Lê Nhân Tông rồi tự lên ngôi vua.
Năm 1460, Đinh Liệt đang giữ chức Khai phủ nghi đồng tam ty Thái phó bình chương quân quốc trọng sự Á quận hầu cùng với các tướng Nguyễn Xí, Lê Lăng, Lê Niệm lật đổ Nghi Dân, rồi đưa hoàng tử Tư Thành lên ngôi, tức vua Lê Thánh Tông.
Từ đây triều chính là Lê mới ổn định, Lê Thánh Tông thể hiện là một vị vua anh minh, đưa Đại Việt phát triển lên đến thịnh trị.
Năm 1465, Nguyễn Xí mất, Đinh Liệt trở thành lão tướng duy nhất còn lại trong triều, ông làm Tể tướng, gánh vác nhiều việc lớn cho Giang Sơn Xã Tắc.
Phụng sự Giang Sơn Xã Tắc đến giây phút cuối cùng
Năm 1470, vua Chiêm là Trà Toàn thống lĩnh 10 vạn quân tiến đánh Đại Việt. Quân Chiêm gồm cả thủy binh, bộ binh, kỵ binh và tượng binh đánh úp châu Hóa. Phạm Văn Hiến không thể chống được, bèn cho cả quân và dân vào trong thành, rồi cấp báo về triều.
Nhận được tin báo, vua Lê Thánh Tông chuẩn bị gấp tiến đánh Chiêm Thành. Đinh Liệt dù đã 70 tuổi vẫn làm Chinh Lỗ Tướng quân, chỉ huy đội quân tiên phong đánh bại quân Chiêm, tiến thẳng vào Chiêm Thành.
Quân Việt thắng lớn, vua Chiêm là Trà Toàn bị bắt.
Năm 1471, Đinh Liệt thắng trận về đến nhà thì bệnh nặng và mất, được truy phong là Trung Mục vương. Vua Lê Thánh Tông cũng ban tặng cho ông 8 chữ vàng: “Tứ đại kỳ công, vĩnh thùy bất hủ.”
Đánh giá về ông, sử gia Phan Huy Chú viết rằng: “Ông là người có công to khi mới mở nước, trải thờ bốn triều. Lại là công thần bậc nhất buổi Trung hưng: chức vị và đức vọng cao chót vót. Từ năm Quang Thuận trở đi làm thủ tướng gần 10 năm, quyết đoán những mối ngờ lớn, quyết định những việc bàn lớn. Vua rất tin cậy, trong triều ngoài nội đều tôn trọng.”
Con cháu Đinh Liệt suốt 7 đời sau này đều làm võ tướng trụ cột, vì thế người xưa khen dòng họ Đinh Liệt là “hổ phụ sinh hổ tử”.
Trần Hưng
Xem thêm: Trần Quốc Tuấn và lá số thánh nhân bất bại
Mời xem video:
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26