Vì sao trên thế giới lại có 2 vùng đất được đặt tên là châu Âu và châu á

Nguồn gốc tên gọi châu Mỹ

Theo Giáo sư sử học Matt Crawford của Trường đại học Kent, bang Ohio, Mỹ thì câu trả lời liên quan đến danh tiếng của Columbus vào thời điểm người châu Âu đặt tên cho lục địa mới được phát hiện này và ảnh hưởng của chiến dịch vận động rất thành công của nhà thám hiểm người Ý tên là Amerigo Vespucci.

Miền đất mới đất mà nhà thám hiểm hàng hải người Tây Ban Nha Christopher Columbus [1451-1506] đã khám phá, được mang tên nhà bản đồ học người Italia Amerigo Vespucci [1454-1512], bởi A. Vespucci là người đầu tiên mô tả tỉ mỉ vùng đất ấy trong năm 1507, qua những bức thư nổi tiếng bằng tiếng Latin quy tụ dưới tiêu đề "Quattuor Americi Vespuccij navigationes" [4 cuộc hành trình của Amerigo Vespucci], theo đó miền đất mới được ông đặt theo tên riêng của mình.

Bên cạnh đó, cho đến khi qua đời, Columbus vẫn giữ ý kiến rằng vùng đất mới mà ông tìm ra chính là châu Á. Trong khi đó, Vespucci là một trong những nhà thám hiểm đầu tiên tuyên bố rằng Tân thế giới [châu Mỹ ngày nay] là một châu lục hoàn toàn mới đối với người châu Âu.

Tuy nhiên cũng có nhiều bàn cãi xung quanh cách đặt tên này. Các nhà sử học Brazil cho rằng cái tên America có xuất xứ tại chỗ, từ "Maroca" - vị thần tối cao của dân bản địa Brazil. Còn học giả người Pháp Francois Marcus lại khẳng định, rằng danh xưng đó bắt nguồn từ tên gọi người bản xứ là Los Amériques.

Riêng nhà khoa học người Mỹ gốc Pháp Lamber D'Senri đưa ra bằng chứng dứt khoát, rằng vùng đất mới mà Vespucci từng mô tả thực ra đã được gọi sẵn bằng tên đó rồi, với những cái tên Amaraca, Ameriocapana, hay Ameracapana đã từng gặp từ lâu. Trong khi một vài nhà sử học Tây Ban Nha lại đoan chắc, rằng nhà thám hiểm hàng hải Alonso de Ojeda [1468-1515] đã tìm ra hải cảng Maracaibo, ven bờ Venezuela bây giờ trong năm 1499, rồi được lưu lại trong các sổ ghi chép của ông là Ameriocapana…

Còn ký giả gạo cội người Áo Stefan Zweig [1881-1942] lúc sinh thời lại coi các giả thuyết nêu trên là "những điều nực cười từ các sự nhầm lẫn". Trong giữa thế kỷ XVI trung tâm của giới bản đồ học châu Âu chuyển sang Đức. Nhà bản đồ học trẻ tuổi Martin Valdseemuller [1470-1520] đã trở thành bất tử, khi gọi một phần của Brazil [khi đó được coi là một hòn đảo] với tên Amerigo Vespucci qua tấm bản đồ "Universalis Cosmographia" [Vũ trụ học phổ quát], thường được gọi thông dụng là "Bản đồ Valdseemuller treo tường", do đích thân Martin vẽ ra lúc 32 tuổi vào năm 1503, rồi được xuất bản lần đầu vào tháng 4/1507.

Lại nảy sinh nhiều thắc mắc mới, khi một nhóm chuyên viên Pháp ở thị trấn Saint-Dié gần Strasbourg tìm được những lá thư của Amerigo qua bản dịch bằng tiếng Latin. Từ "Amerigo" qua tiếng Latin là "Alberic". Vậy tại sao M. Valdseemuller lại dùng nguyên thể tên tiếng Italia của nhà hàng hải? Tại sao giới bản đồ học Đức lại gọi vùng đất mới bằng tên riêng, chứ không bằng họ của nhà thám hiểm A. Vespucci theo thông lệ?

Chỉ có các vị vua chúa mới có vinh dự được đặt tên riêng cho các địa danh! Đến giờ vẫn chưa có ai giải đáp nổi câu hỏi này. Còn một điều khó hiểu nữa đối với người Tây Ban Nha và cả người Anh cũng vậy, một thời gian dài không chịu gọi Tân thế giới là lục địa America. Thậm chí vào năm 1627, tức là hơn 1,3 thế kỷ sau khi C. Columbus tìm ra châu Mỹ, người Tây Ban Nha còn cấm mọi bản đồ có lưu hành địa danh America - mà họ gọi từ xưa là West Indies [Tây Ấn].

Mãi tận cuối thế kỷ XVII mới chịu đổi từ West Indies sang America. Trước đó cả vùng Nam Mỹ được gọi là Peru hay "Piru" [Đất nước của vàng bạc]. Địa danh này được dùng bởi người đã tìm ra vùng biển phía nam Thái Bình Dương, một người Tây Ban Nha chuyên nuôi ngựa và mê thám hiểm là Vasco Núnez De Balboa [1475-1519]. Còn trên phù điêu chân dung của nhà thám hiểm hàng hải lỗi lạc người Bồ Đào Nha Ferdinand Magellan [1480-1521] có ghi dòng chữ Latin hàm ý: "Ferdinand Magellan - Người tìm ra eo biển phía nam vùng đất Piru".

Riêng người Anh về phần mình trong một thời kỳ dài gọi America là "Tân thế giới". Tới cuối thế kỷ XVI, dân da đỏ trong mắt người Âu vẫn đơn giản chỉ là "Những đứa trẻ của thiên nhiên". Vậy cái tên Amerigo có nghĩa gì, mà làm nhiều người bận tâm đến thế?

Đó là liên từ của 2 từ Gothic ở thời Trung cổ: Amala và Reics. "Amal" có nghĩa là người yêu lao động, chân thành, sẵn sàng giúp người khác. Một trong những vị vua thời Ostrogoth mang tên Amal.

Trong thế kỷ VI, xứ Tây Ban Nha được Vua Ostrogoth Theodoric Đại đế [454-526] giao cho người cháu có tước hiệu Amalric cai quản. Còn từ "Ric" hay "Reics" mang rất nhiều nghĩa: mạnh, khỏe, có năng lực, vua quan... Với cách đó "Amalric" ghép lại từ "Amal" và "Ric" có nghĩa là người anh hùng, lãnh tụ, vua chúa. Sau sự xâm lăng của người Gothic vào Italia, cái tên này được bắt đầu gọi hơi khác đi.

Trong ngữ pháp tiếng Italia, 2 nguyên âm "L" và "R" không thể đứng gần nhau, vì vậy "LR" chuyển thành "RR". Tên riêng của Vespucci được viết bởi hai chữ "R": Amerrigo. Vậy cớ sao M. Valdseemuller lại gọi tên vùng đất mới chỉ bằng tên riêng có một chữ "R" của A. Vespucci?

Nhiều nhà nghiên cứu giải thích bằng sự thực là trong ngôn ngữ Tây Ban Nha, thì cái họ gốc Italia ấy rất hiếm gặp. A. Vespucci phục vụ cho người Tây Ban Nha và tới lúc đó [đầu thế kỷ XVI] ở Tây Ban Nha không có người gốc Florence thứ 2 trùng họ với ông. Vì vậy họ gọi đơn giản là Amerigo [về đề tài thú vị này thì người nước ngoài không gặp khó khăn gì khi được chấp nhận bằng tên hay họ].

Dù cho cách lập luận của nhà bản đồ học M. Valdseemuller không có tính thuyết phục lắm, do ông từng viết rằng: "Sau khi châu Á - Asia và châu Âu - Europe đã mang tên phụ nữ, vậy Tân thế giới cần phải được vinh dự mang tên đàn ông".

Các quan điểm về nhà thám hiểm Amerigo Vespucci bắt đầu lung lay trong thế kỷ XIX, khi một vài học giả cố chứng minh rằng A.Vespucci chưa hoàn thành chuyến đi thứ 4 của mình tới châu Mỹ. Đến đầu thập niên 70 thế kỷ trước, vấn đề này được nhà nghiên cứu người Pháp là Julie Markd lưu tâm lật lại khi đưa ra quan điểm cá nhân: tên America là xuất xứ từ các bộ lạc da đỏ Americi, những người cho tới cuối thế kỷ XIX vẫn còn sống ven hồ Nicaragua.

Năm 1502, C. Columbus tới được "bờ Moskitov" - bờ biển Nicaragua ngày nay. Khi trao đổi hàng hóa với dân da đỏ, người Tây Ban Nha hỏi họ có vàng từ đâu? Họ chỉ về phía nam rồi đáp: "Americos", hiển nhiên là nói về những địa danh có vàng. Đó chính là xuất xứ của huyền thoại về vàng Mỹ châu, tạo thành một "cơn sốt" nhanh chóng loang đi khắp Âu lục.

Cập nhật: 30/01/2020 Theo ANTG/Dân Trí

Nguồn hình ảnh, Madhvi Ramani

Chụp lại hình ảnh,

Thị trấn nhỏ của Pháp St-Dié-des-Vosges nổi tiếng vì đã đặt tên cho Châu Mỹ.

Cách đây vài trăm năm, khi phần lớn của thế giới còn bí ẩn và chưa được biết đến, hai học giả Châu Âu đã cùng nhau tạo ra một bản đồ phi thường của thế giới.

St-Dié-des-Vosges là một thị trấn nhỏ nhiều cây ở thung lũng Meurthe đông bắc nước Pháp. Nó cách Strasbourg của Pháp 68 km về phía tây nam, cách Basel của Thụy Sĩ 93 km về phía tây bắc và cách Freiburg của Đức 74km về phía tây bắc. Ngày nay, do có bản đồ hiện đại và các phương pháp đo kinh độ và vĩ độ, chúng ta có thể định vị chính xác nó đâu trên hành tinh. Tuy nhiên, một vài trăm năm trước, khi phần lớn thế giới còn là bí ẩn và không rõ, một nhóm các học giả châu Âu đã đến đây để tạo ra một bản đồ phi thường của thế giới- một bản đồ hoàn toàn khác với những gì đã có trước đó, và còn ảnh hưởng đến chúng ta ngày nay. Thị trấn này đã khai sinh ra tên cho cả lục địa Châu Mỹ [America].

Bản đồ này, in năm 1507, có kích thước 1,4m x 2,4m, nhằm tham vọng mô tả được toàn bộ thế giới. Và quả thực, nó đã mô tả thế giới nhiều hơn chưa từng có trước đó. Trong nhiều thế kỷ, người châu Âu đã tin rằng thế giới được tạo thành từ ba vùng đất: Châu Á, Châu Phi và Châu Âu, và Jerusalem ở trung tâm thế giới. Đó là lý do vì sao nhà thám hiểm và tìm thuộc địa cho Tây Ban Nha, Christopher Columbus, người Ý, đã từ giã cõi đời chỉ một năm trước đó mà vẫn tin rằng nơi ông đã đặt chân tới ở Châu Mỹ chỉ là một phần của Châu Á. Tuy nhiên, bản đồ mới này đã lần đầu tiên mô tả được một phần thứ tư của thế giới. Ở bên trái châu Âu, nó cho thấy một dải đất hẹp và dài của Nam Mỹ, cùng với phần Bắc Mỹ cỡ nhỏ ở bên trên. Lục địa mới được bao quanh bởi nước, và, ở một phần đất mà ngày nay là Brazil, những người lập bản đồ viết cái tên: America.

Cái mốc này trong bản đồ học được gọi là bản đồ Waldseemüller, là tên của nhà học giả Đức đã vẽ nó. Nhưng Martin Waldseemüller chỉ là một người trong nhóm các học giả mà Walter Lud [giáo sĩ chính của nhà thờ St-Dié-des-Vosges] đã tập hợp tại thị trấn này. Lud đặc biệt quan tâm đến vũ trụ học- tức nghiên cứu về trái đất và vị trí của nó trong vũ trụ- và mong muốn tạo ra một bức tranh về thế giới mà nó kết hợp được kiến ​​thức cổ với các báo cáo mới nhận được từ những chuyến đi biển diễn ra vào thời đó. Nhằm mục đích đó, ông đã có được tài trợ của René II, công tước vùng Lorraine, để thiết lập một nhà in có tên Gymnasium Vosagense và tập hợp một nhóm bao gồm Waldseemüller và một học giả người Đức, Matthias Ringmann. Theo Toby Lester, tác giả của "Phần Thứ Tư Của Thế Giới: Cuộc đua đến tận cùng của trái đất, và câu chuyện sử thi của tấm bản đồ đã đặt tên cho Châu Mỹ", thì Ringmann đã chỉ đạo việc viết cuốn sách được in cùng với tấm bản đồ và gần như chắc chắn là người đặt ra cái tên America.

Việc hai người Đức này kết hợp để thực hiện dự án ở St-Dié-des-Vosges không đơn giản chỉ là vấn đề tiền bạc. Vị trí của thị trấn này cũng có ý nghĩa lớn. Như Toby Lester nói với tôi, "Ở đây có những người thám hiểm xuất phát từ bờ biển Đại Tây Dương ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha và mang về tất cả các thông tin, và những người Ý tài trợ kinh phí và đi theo những cuộc thám hiểm này, rà soát lượng thông tin lớn lao, và những người Đức ở giữa chỉ đạo việc in ấn vất vả." vùng St-Die, gần Strasbourg, vùng Basel và Freiburg, cũng như các địa điểm khác có máy in, là nơi hội tụ mà lượng thông tin có thể di chuyển qua lại dễ dàng.

Nguồn hình ảnh, The Picture Art Collection/Alamy

Chụp lại hình ảnh,

Bản đồ Waldseemüller lần đầu tiên mô tả thế giới mới.

Ngày nay, chỉ có một vài manh mối cho biết lịch sử thời trung cổ của St-Dié-des-Vosges, nơi này được xây dựng lại gần hết sau Thế chiến II. Một phác thảo của lục địa Châu Mỹ được lát trên mặt đất ngay bên ngoài nhà thờ bằng sa thạch màu hồng mà người ta có thể hiểu lầm nó là một hoa văn trang trí; có một tượng đá đầu của người bản địa của lục địa này ở hành lang nhà thờ, và mỗi năm thị trấn tổ chức một lễ hội quốc tế về địa lý để các chuyên gia địa lý và những người đam mê cùng nhau trao đổi ý tưởng. Có lẽ đây là lý do tại sao hầu hết du khách đến thị trấn không biết về lịch sử lập bản đồ của nó, hoặc họ chỉ có thể thấy phần còn lại ít ỏi của nó khi tới thăm thư viện địa phương sáng sủa và hiện đại.

Tôi là một trong số ít du khách đến St-Dié-des-Vosges tham quan phần nằm phía dưới cầu thang của thư viện, đi qua những bức tranh trẻ em đầy màu sắc trang trí cho các bức tường để tới Phòng Báu Vật. Năm ngoái, chỉ có 664 người đến đây, so với con số 18.000 người tới thăm Văn phòng Du lịch. Đó là một căn phòng nhỏ, hẹp với các tủ trưng bày bằng gỗ, tương phản với phần còn lại của cảm giác hiện đại của thư viện. Ở đây, trong số các cuốn sách cũ và hiếm khác được trưng bày [chẳng hạn như cuốn sách bài hát Graduel, đẹp có vẽ minh họa] là một phiên bản gốc của cuốn sách được in cùng với tấm bản đồ Waldseemüller năm 1507: Khái Quát Về Vũ Trụ Học.

Hội An và vẻ đẹp quyến rũ của màu vàng

Hoàng Sơn băng giá đệ nhất đỉnh của TQ

Cuốn sách này, hoàn toàn bằng tiếng Latin, nêu rõ mục đích của nó là một "giới thiệu về thế giới mà chúng tôi đã mô tả nó trên một quả cầu và trên một mặt phẳng". 'Mặt phẳng' ở đây là bản đồ Waldseemüller, được in trên 12 tờ giấy riêng biệt để được ghép lại với nhau trên một mặt phẳng, trong khi 'quả địa cầu' là một phiên bản cỡ nhỏ hơn của bản đồ, nó được thiết kế để cắt ra và dán vào một quả cầu tròn- làm cho nó trở thành quả địa cầu được in thương mại đầu tiên trong lịch sử và chứng minh, trái với niềm tin phổ biến, rằng người châu Âu thời trung cổ biết hoàn toàn rõ ràng rằng thế giới là hình cầu chứ không phải bằng phẳng. Đáng chú ý là, lời lẽ trong sách cũng giải thích lý do quanh việc đặt tên cho lục địa mà theo họ do nhà thám hiểm người Ý Amerigo Vespucci tìm ra. Do các tên các lục địa khác là giống cái theo tiếng Latin- Europa, Africa, Asia- tác giả lập luận rằng tên của vùng đất mới này cũng nên là giống cái, "America [Châu Mỹ] sau khi tìm ra nó".

Những lời này là nguyên nhân gây tranh cãi trong nhiều thế kỷ tiếp theo. Từ tu sĩ Tây Ban Nha Bartolomé de la Casas, người trong nửa đầu thế kỷ 16 nói rằng đó là một 'xúc phạm và bất công" đối với Columbus, người có các chuyến đến Châu Mỹ trước Vespucci, cho đến nhà văn người Mỹ Washington Irving, người năm 1809 đã viết về "những kẻ lừa đảo" ở Florence đã đánh cắp vinh quang của Columbus. Nhưng mặc dù 4 chuyến đi của Columbus qua Đại Tây Dương bắt đầu vào năm 1492, khi ông tới các đảo Ca Ri Bê, ông chỉ chạm vào đất lục địa ở hành trình thứ ba của ông năm 1498. Ngược lại, theo một lá thư năm 1504 của Vespucci gửi Công tước Renè [được in lại trong cuốn Khái Quát Vũ Trụ Học và mô tả chuyến hành trình thứ tư của ông từ 1497 to 1504] thì ông đã tới lục địa 1 năm trước Columbus. Các nhà sử học nghi ngờ tính xác thực của bức thư này, nhưng Waldseemüller và Ringmann cứ đơn giản chấp nhận bức thư của Vespucci, và lấy tên lục địa mới theo như trong thư.

Tên của lục địa mới không phải là cuộc tranh luận duy nhất liên quan đến bản đồ này. Nhiều tranh luận là về việc lục địa được thể hiện có nước bao quanh. Làm thế nào mà các nhà làm bản đồ ở St-Dié-des-Vosges biết, vào năm 1507, có nước ở phía bên kia của vùng đất mà Columbus và Vespucci đã khám phá? Theo tài liệu, người châu Âu đầu tiên trông thấy Thái Bình Dương là nhà thám hiểm người Tây Ban Nha Vasco Núñez de Balboa, ông đã trông thấy nó khi đứng trên đỉnh núi ở Panama sáu năm sau, tức 1513. Đây có phải là sự phỏng đoán, hay là những người làm bản đồ biết các thông tin của các chuyến đi biển của người Bồ Đào Nha sang phía bên kia lục địa, và giữ bí mật vì đã đi qua vùng biển của Tây Ban Nha? [Năm 1494, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha đã quyết định chia sẻ với nhau toàn bộ thế giới phía tây của Châu Âu trong Hiệp Ước Tordesillas. Mọi thứ vượt ra ngoài vùng mà nay Brazil là thuộc lãnh thổ Tây Ban Nha, đó là lý do tại sao Brazil là nước duy nhất nói tiếng Bồ Đào Nha ở Nam Mỹ.]

Nguồn hình ảnh, Madhvi Ramani

Chụp lại hình ảnh,

Quả địa cầu được in cùng với bản đồ Waldseemüller cho thấy những người Châu Âu thời Trung cổ đã biết Trái đất là hình tròn.

Một bí ẩn khác liên quan đến sự tồn tại của bản đồ này. Mặc dù 1.000 bản đồ Waldseemüller được in năm 1507, nhưng tất cả đều biến mất. Không giống như cuốn sách, được lưu giữ trong thư viện, các bản đồ được trưng bày trong các cơ sở giáo dục và không tồn tại được lâu. Những người đam mê bản đồ đã dành nhiều thế kỷ tìm kiếm và cố gắng phục hồi lại bản đồ Waldseemüller dựa trên các mô tả trong cuốn Khái Quát Về Vũ Trụ Học. Cuối cùng, một tấm bản đồ còn lại được phát hiện vào năm 1901 bởi Cha Joseph Fischer, một giáo sư về lịch sử và địa lý, ở Wolfegg Castle, Đức. Đó là tấm bản đồ, đôi khi còn được gọi là "giấy khai sinh của Châu Mỹ", đã được Thư Viện Quốc hội Hoa Kỳ mua năm 2003 với số tiền đáng kinh ngạc là 10 triệu đô la.

Athens: Thành phố châu Âu mến khách

Những thành phố hẹn hò lãng mạn nhất thế giới

Tuy nhiên, giá trị của bản đồ Waldseemüller không chỉ đơn thuần là sự mô tả và đặt tên cho Châu Mỹ. Như Lester đã giải thích, "Bản đồ giống như một mục nhập của Wikipedia, nó kết hợp và chỉnh sửa rất nhiều thông tin khác nhau. Đúng, nó là một bản đồ địa lý, nhưng nó không chỉ về không gian, nó còn là về thời gian."

Ý tưởng này được miêu tả bằng hai hình ảnh ở trên cùng của bản đồ: một trong những nhà địa lý Hy Lạp, Ptolemy, người đại diện cho cách nhìn cũ về thế giới và toàn bộ tri thức cổ đại; và hình ảnh còn lại là Vespucci, người đại diện cho một cách nhìn mới về thế giới, được thúc đẩy bởi sự học hỏi và khám phá hiện đại. Sự sắp đặt cạnh nhau của hai thời đại khác nhau này có thể được thấy ngay trong cách vẽ bản đồ; ví dụ, cách vẽ Châu Âu được mô tả không chính xác về mặt kỹ thuật- không phải vì Waldseeüller không có số liệu chính xác hơn về địa lý Châu Âu, mà vì, như Lester viết, ông quyết định "ông sẽ mô tả thế giới đã biết đúng y như Ptolemy đã lập bản đồ về nó hơn 1.000 năm trước đó."

Ngoài ra, việc thể hiện hai người đàn ông ở trên cùng của bản đồ thay vì Chúa như thường lệ, cũng truyền tải một thông điệp mạnh mẽ: "Trước đây chỉ có Chúa mới có thể nhìn thấy cả thế giới, nhưng giờ đây chúng tôi có thể cho bạn thấy mọi thứ cùng một lúc. Và điều đó dẫn đến ý tưởng này về đế chế, bởi vì nếu chúng tôi có thể lập bản đồ và sở hữu toàn thế giới, chúng tôi có thể thống lĩnh toàn thế giới." Lester nói.

Cuối cùng, bản đồ Waldseemüller nhắc nhở chúng ta rằng tất cả các bản đồ đều mang tính chính trị. Bằng cách đặt phía Bắc ở phía trên cùng của bản đồ, trong khi quy ước trước đó là đặt phía Đông ở phía trên, và đặt Châu Âu ở giữa, làm cho nó có nghĩa Châu Âu là trung tâm. Quyết định của các nhà làm bản đồ đặt tên cho toàn bộ một lục địa có người đang ở bằng tên một người Châu Âu đã đến đó, đã ưu tiên hóa quan điểm của Châu Âu và thể hiện thái độ và tham vọng của người Châu Âu thời đó. Đó là một quan điểm mà nó báo trước cách thức mà người Châu Âu sẽ tiếp tục sở hữu đất đai, tài nguyên và con người, xoá bỏ nền các văn hóa và giết chết hàng triệu người.

Như Lester tóm tắt trong cuốn sách của ông, "Đó là giấy khai sinh cho thế giới được sinh ra năm 1492- và đó cũng là giấy chứng tử cho thế giới trước đây đã ở đó."

Bài tiếng Anh trên BBC Travel