Ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương tiếng Trung

1. Bài thơ Tĩnh dạ tư của Lý Bạch.

Hầu như, những ai yêu thơ Đường, hay đơn giản mang chút máu giang hồ, thích lang thang đây đó, đều có lúc chạnh lòng, mà "cúi đầu nhớ cố hương". Còn hết thảy những ai tha phương, rời quê đi lập nghiệp nơi khác, thì hẳn nỗi nhớ quê hương thường trực trong người.

          Từ gần một ngàn năm trăm năm trước, Thi Tiên-Lý Bạch đời Đường đã nói hộ cõi lòng những kẻ tha hương : "Ngẩng đầu nhìn trăng sáng/Cúi đầu nhớ cố hương".

          Các thi nhân, hình như ai cũng hơn một lần trong thơ bộc lộ nỗi niềm thương nhớ quê hương bản quán. Có biết bao tuyệt bút về chủ đề này, tự cổ chí kim, từ đông sang tây. Xứ Việt mình cũng vậy. Chỉ riêng với Chế Lan Viên, thi sĩ này cũng có những câu thơ rất hay, và không những thế, quê hương và tình yêu quê hương còn được mở rộng ra, với mảnh đất mà ta đã sinh sống một khoảng thời gian nào đó:

"… Khi ta ở chỉ là nơi đất ở

Khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn.

Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng

Như xuân đến chim rừng lông trở biếc

Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương…"

Trở lại với Lý Bạch và bài thơ nổi tiếng của ông - Tĩnh dạ tư. Bài thơ này thuộc thể Ngũ ngôn tuyệt cú. Ngôn từ chắt lọc, hàm súc, song tình ý lại mênh mông, vô bờ bến.

Sàng tiền minh nguyệt quang,

Nghi thị địa thượng sương.

Đầu giường thấy ánh trăng sáng

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng

Bản dịch  thơ của Tương Như:

Đầu giường ánh trăng rọi,

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,

          Hiện có nhiều bản dịch thơ, song bản dịch của Tường Như được nhiều người nhớ, bởi 2 câu kết rất hay “Ngẩng đầu nhìn trăng sáng/Cúi đầu nhớ cố hương".

          Bài thơ Tĩnh dạ tư này, có một chi tiết cần nói thêm. Đó là một từ trong câu thơ đầu : "Sàng tiền MINH nguyệt quang". Bản chữ Hán và Hán Việt sách Đường Thi của Trần Trọng Kim, thay vì từ MINH ( sáng ), là từ KHÁN ( xem, nhìn ). Còn các bản khác ở sách " Đường thi tam bách thủ " của Hành Đường Thoái Sĩ và " Thơ Lý Bạch " do Ngô Văn Phú sưu tầm, biên soạn, dịch thơ - thì đều chép là MINH..

Đã có nhiều người kiến giải khác nhau về sự khác biệt này. Ở đây, tôi không sa đà vào việc đi tìm từ này hoặc từ kia là đúng với nguyên bản, mà chỉ nêu ra để mọi người cùng biết và suy ngẫm thôi.

2. Một số bản dịch khác của người yêu thơ Đường :

Ngỡ ngập tràn sương buông

Ngẩng lên vầng trăng sáng

( Đặng Đình Nguyễn dịch )

Đầu giường sáng ánh trăng soi

Hay là sương phủ chơi vơi đất bằng

Ngẩng đầu vọng ngắm bóng trăng

Cúi đầu da diết nặng oằn nỗi quê

( Yên Ba Ngô Đình Miên dịch )

Đầu giường muôn sắc nguyệt buông

Bao la mặt đất màn sương phủ dầy

Ngẩng mặt lên trăng sáng đầy

Bâng khuâng quê cũ đâu đây nao lòng

( Nguyễn Vĩnh Tuyền dịch ).

Những bạn có niềm đam mê với nền văn học cổ đại Trung Quốc cũng như yêu thích các bài thơ Đường chắc hẳn không còn xa lại gì với những vần thơ trong câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” đúng không nào? Câu thơ nằm trong bài thơ “Tĩnh dạ tứ” của một nhà thơ Đường khá nổi tiếng đó chính là Lý Bạch. Bài thơ là dòng tâm trạng của một người con xa quê luôn hướng về quê hương nguồn cội của mình. Bài thơ được dịch ra tiếng Hán Việt và được đưa vào sách giáo khoa ngữ văn 7 trong chương trình học của học sinh Việt Nam. Câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” nói riêng và bài thơ “tĩnh dạ tứ” nói chung để lại trong lòng bạn đọc biết bao ấn tượng sâu sắc.

Vị trí câu thơ và xuất xứ bài thơ “tĩnh dạ tứ”

Được viết theo thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt gồm 4 câu thơ rất hàm xúc và ngắn gọn bài thơ là một bức trăng tĩnh lặng về đêm của một người con xa quê hương mong muốn được về với quê hương của mình. Câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” thuộc trong phần luận và kết của phần dịch nghĩa của bài thơ. “tĩnh dạ tứ” hay cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh được Lý Bạch sáng tác vào một đêm trăng thanh tĩnh khi ông rất nhớ quê nhà.

“Ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” có ý nghĩa như thế nào?

Có rất nhiều bản dịch thơ nhưng bản dịch thơ của tác giả Tương Như là chuẩn nhất và được đưa vào chương trình học của các bạn học sinh Việt Nam. Đọc cả bài thơ dưới đây để có thể hiểu thêm về tấm lòng của một người con xa quê hương các bạn nhé:

Nguyên tác

Tĩnh dạ tứ

Sàng tiền minh nguyệt quang

Nghi thị địa thượng sương

Cử đầu vọng minh nguyệt

Đê đầu tư cố hương

Dịch nghĩa:

Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

Đầu giường trăng sáng soi,

Ngỡ là sương trên mặt đất.

Ngẩng đầu nhìn vầng trăng sáng,

Cúi đầu lại thấy nhớ quê nhà.

Dịch thơ:

Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh

Đầu giường ánh trăng rọi,

Ngỡ mặt đất phủ sương.

Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,

Cúi đầu nhớ cố hương.

Nếu như hai câu thơ đầu nói về thiên nhiên hữu tình có trăng và rượu làm bạn thì hai câu thơ sau lại nói về hình ảnh con người cụ thể là chính tác giả. Với việc sử dụng biện pháp tu từ đối lập: “ngẩng đầu” và “cúi đầu”, “nhìn- nhớ”, “trăng sáng-cố hương”. Hình ảnh trăng là một hình ảnh đặc biệt luôn đi vào trong các bài thơ Đường của các thi nhân xưa. Trăng dường như trở thành tri kỉ với mọi người. “cố hương” phải chăng là quê cũ của thi nhân. Ai cũng thế đi xa đều nhớ đến người thân, gia đình và nơi chôn rau cắt rốn của mình. Với ngôn từ gần gũi, bình dị, hàm súc cô đọng giàu chất biểu cảm câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” nói riêng và bài thơ “tĩnh dạ tứ” nói chung không chỉ vẽ nên bức tranh thiên nhiên thơ mộng mà còn thể hiện được nỗi lòng của một người con xa quê hương luôn hướng về quê hương nơi chôn rau cắt rốn của mình. Thật cảm phục  và thấu hiểu biết bao.

Sự nghiệp văn học của nhà thơ Lý Bạch

Nhà thơ Lý Bạch

Lý Bạch được biết đến là nhà thơ nổi tiếng thời Đường. Ông sinh năm 701 và mất năm 762 tự là Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ. Lý Bạch được biết đến là nhà thơ với phong cách thơ lãng mạn nổi tiếng nhất thời Trung Hoa nói chung. Ông được xem là một thiên tài về thơ ca ở thời hưng  thịnh của thơ  Đường. Ông và người bạn tri kỷ của mình là Đỗ Phủ luôn có những bài thơ viết về nỗi nhớ quê hương da diết và muôn mượn hình ảnh ánh trăng và men rượu để nguôi đi nỗi nhớ quê hương của mình. Hồn thơ ông phóng khoáng và luôn bảo vệ lợi ích cho những người dân nghèo khổ và quê hương của ông. Ông là một nhà thơ tài năng và để lại cho đời một khối lượng lớn các bài thơ và tập thơ đồ sộ như: hành lộ nan, một mình uống rượu dưới trăng, thanh bình điệu kỳ 1… tiêu biểu nhất vẫn là bài thơ “tĩnh dạ tứ” với câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương”.

Kết luận

Vậy câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” nằm trong bài thơ “tĩnh dạ tứ” của nhà thơ Lý Bạch. Với những vần thơ hồn hậu phóng khoáng cùng những tình cảm tha thiết chân thành mà nhà thơ muốn gửi gắm trong từng câu chữ. Câu thơ “ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương” nói riêng cùng bài thơ “tĩnh dạ tứ” nói chung và nhà thơ Lý Bạch sẽ còn mãi với bạn đọc Việt Nam và cả những bạn đọc nước ngoài. Hy vọng những tác phẩm khác của Lý Bạch cũng được sự đón nhận và đọc của các bạn yêu thơ Đường. Bài thơ “tĩnh dạ tứ” có lẽ được coi là bài thơ thành công nhất của ông trong sự nghiệp sáng tác thơ của mình bởi thế bài thơ được đưa vào chương trình học của học sinh Việt Nam như một bài học rèn về lối sống yêu quê hương và hãy trân trọng nơi chôn rau cắt rốn của mình khi đã trưởng thành.

Tags: ngẩng đầu nhìn trăng sáng cúi đầu nhớ cố hương