Nếu muốn đo mức độ phản ứng của lượng cầu trước sự thay đổi của giá cả thì dùng thước đo độ co giãn. Vậy độ co giãn của cầu theo giá là gì?
Độ co giãn của cầu theo giá [tên tiếng Anh: Price Elasticity of Demand] là sự thay đổi của lượng cầu khi có sự thay đổi về giá cả. Trường hợp cầu về một loại sản phẩm co giãn với giá cả xảy ra nếu lượng cầu thay đổi mạnh khi giá cả thay đổi. Ngược lại, cầu không co giãn với giá cả nếu lượng cầu thay đổi ít hoặc không thay đổi khi giá cả thay đổi.
Nhu cầu về một mặt hàng phụ thuộc vào sở thích của khách hàng vì vậy, độ co giãn của cầu theo giá thị trường sẽ phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: sự cần thiết của hàng hóa đó với đời sống của con người, yếu tố tâm lý, kinh tế và xã hội.
Độ co giãn của cung và cầu theo giá là 2 khái niệm khác nhau nhưng nhiều người còn nhầm lẫn. Vậy độ co giãn của cung theo giá là gì theo góc nhìn kinh tế?
Độ co giãn của cầu theo giá là gì?
Ví dụ độ co giãn của cầu theo giá
- Ví dụ 1: Xăng đầu là mặt hàng thiết yếu, khó thay thế. Vì vậy, khi giá xăng dầu tăng thì không ảnh hưởng đến hàng vi của khách hàng. Độ co giãn của cầu về xăng là thấp. Khách hàng vẫn phải đổ xăng để phục vụ cho việc đi lại.
- Ví dụ 2: Nếu giá của sữa tắm sữa tắm A tăng cao thì người tiêu dùng có thể tìm đến các dòng sữa tắm khác có giá tốt hơn làm lượng cầu của sữa tắm A giảm đi đáng kể. Độ co giãn của cầu về sữa tắm khá cao.
Cách tính độ co giãn của cầu theo giá
Công thức tính
Để tính độ co giãn của cầu theo giá sản phẩm, bạn chỉ cần áp dụng công thức sau:
Như vậy để tính độ co giãn cầu theo giá chỉ cần lấy phần trăm thay đổi của lượng cầu chia cho phần trăm thay đổi của giá. Tuy nhiên cần lưu ý rằng:
- Lượng cầu của một hàng hóa tỷ lệ nghịch với giá cả của nó. Vì vậy, theo công thức tính hệ số co giãn của cầu theo giá thì phần trăm thay đổi của lượng cầu luôn trái dấu với phần trăm thay đổi của giá. Vì vậy, kết quả xác định độ co giãn của cầu theo giá luôn là số âm.
- Kết quả tính toán hệ số co giãn cầu theo giá càng lớn càng chứng tỏ mức độ phản ứng của lượng cầu với giá càng cao.
Ví dụ: Giả sử 5% thay đổi về giá cả làm cho lượng bánh kẹo mà người tiêu dùng mua giảm 15%. Áp dụng công thức trên ta có:
Hệ số co giãn của cầu = - 15%/5% = -3.
Như vậy, sự thay đổi về lượng cầu của bánh kẹo gấp 3 lần sự thay đổi về giá cả.
Phương pháp tính
Có 2 phương pháp tính độ co giãn của cầu theo giá. Cụ thể:
- Co giãn khoảng: là sự co giãn giữa 2 điểm trên đường cầu. Phương pháp tính độ co giãn khoảng của cầu theo giá được áp dụng khi có sự thay đổi lớn về lượng cầu và các yếu tố ảnh hưởng. Giả sử tính hệ số co giãn của cầu giữa 2 điểm [P1,Q1] và [P2,Q2] thì công thức tính toán như sau:
Hay có thể viết thành:
Trong đó:
- Co giãn điểm: là sự co giãn tại 1 điểm trên đường cầu được áp dụng khi có sự đổi rất nhỏ của lượng cầu và các yếu tố ảnh hưởng khác. Công thức tính độ co giãn của cầu theo giá tại điểm cân bằng như sau:
Công thức tính độ co giãn của cầu theo giá tại 1 điểm
Phân loại hệ số co giãn của cầu theo giá
Hệ số co giãn của cầu theo giá sẽ được chia thành 5 loại như sau:
Cầu ít co giãn
- Khi giá thay đổi 1% thì lượng cầu thay đổi nhỏ hơn 1%.
- Những hàng hóa này thuộc mặt hàng thiết yếu, ít có khả năng thay thế như xăng dầu, điện nước…
- Đường cầu dốc
Cầu co giãn tương đối theo giá
- Độ co giãn của cầu theo giá lớn hơn 1 được hiểu là khi giá thay đổi 1% thì lượng cầu sẽ thay đổi lớn hơn 1%.
- Các loại hành hóa có cầu co giãn tương đối theo giá có nhiều khả năng thay thế như thịt lợn có thể được thay thế bằng thịt bò, thịt gà, mạng di động Viettel có thể được thay thế bằng mạng Vinaphone, Mobifone…
- Đường cầu thoải
Cầu co giãn đơn vị
Khi giá thay đổi 1% thì lượng cầu thay đổi 1%. Trường hợp này hiếm gặp trong thực tế thường chỉ có trong lý thuyết.
Cầu hoàn toàn không co giãn
- Sự quan tâm của người tiêu dùng về mặt hàng này không thay đổi khi có sự điều chỉnh tăng giá hoặc giảm giá. Người tiêu dùng vẫn tiếp tục mua hàng ngay cả khi giá của nó tưng lên.
- Độ co giãn của cầu theo giá bằng 0 khi đường cầu là đường thẳng song song với trục tung.
- Trường hợp độ co giãn của cầu theo giá bằng 0 khi giá tăng thì lượng cầu vẫn không thay đổi.
- Các mặt hàng có độ co giãn đơn vị không có khả năng thay thế ví dụ như các loại thuốc chữa bệnh đặc trị.
Ví dụ: Tại một thị trấn chỉ có một trạm xăng duy nhất với mức giá là 20.000 đồng/lít. Sau một thời gian trạm xăng quyết định tăng lên 25.000 đồng/lít nhưng khách hàng vẫn mua xăng tại đây vì không thể mua ở bất kỳ nơi nào khác.
Cầu co giãn hoàn toàn
- Giá không đổi khi lượng cầu thay đổi
- Giá thay đổi rất nhỏ thì lượng cầu sẽ giảm tới 0.
- Các mặt hàng có cầu co giãn hoàn toàn thuộc danh mục hàng hóa có độ cạnh tranh cao, có nhiều khả năng thay thế như quần áo, đồ dùng học sinh…
- Đường cầu là đường thẳng song song với trục hoành.
Độ co giãn của cầu theo giá phụ thuộc vào yếu tố nào?
Độ co giãn của cầu theo giá phụ thuộc vào một số yếu tố sau:
Có sẵn hàng hóa để thay thế không?
Một mặt hàng mà có nhiều loại thay thế thì cầu về loại hàng đó co giãn nhiều theo giá. Ngược lại, nếu hàng hóa đó có ít sự thay thế hoặc không thể thay thế được thì cầu về hàng hóa đó ít co giãn theo giá.
Ví dụ:
- Khẩu trang là mặt hàng có nhiều loại để thay thế. Nếu giá khẩu trang của hãng A tăng cao thì người tiêu dùng có xu hướng tìm đến các loại khẩu trang có giá bình ổn hơn. Điều này làm cho cầu của khẩu trang của hãy A giảm đi đáng kể >> Cầu co giãn tương đối so với giá.
- Điện nước là mặt hàng thiết yếu, ít có khả năng thay thế. Vì vậy, khi giá điện nước tăng thì không ảnh hưởng nhiều đến hành vi của người tiêu dùng >> Cầu ít co giãn.
Độ co giãn của cầu theo giá của một hàng hóa được xác định thế nào?
Giá thay đổi trong khoảng thời gian ngắn hay dài?
Độ co giãn của cầu trong dài hạn thường lớn hơn độ co giãn của cầu theo giá trong ngắn hạn.
Ví dụ: Khi giá gas tăng, người tiêu dùng không thể ngay lập tức thay thế việc sử dụng bếp ga. Vì vậy, độ co giãn của cầu về gas trong một thời gian ngắn là thấp. Tuy nhiên, trong dài hạn nếu giá gas vẫn tiếp tục tăng cao thì người tiêu dùng có thể chuyển sang bếp từ.
Tính chất hàng hóa: hàng xa xỉ hay thiết yếu?
- Hàng hóa xa xỉ thường có độ co giãn lớn còn các mặt hàng thiết yếu thường ít co giãn hơn.
Ví dụ:
- Khi giá ô tô giảm thì khách hàng có xu hướng mua ô tô nhiều hơn.
- Khi giá dầu ăn giảm thì lượng cầu về dầu ăn gần như không thay đổi nhiều.
Tỷ lệ ngân sách dành cho hàng hóa
Tỷ lệ ngân sách dành cho hàng hóa càng lớn thì độ co giãn của cầu theo giá càng lớn.
Ví dụ: Một tuần anh Hùng dành 60K để uống nước ngọt, khi giá nước ngọt tăng từ 10.000 đồng/chai lên 12.000 đồng/chai thì anh Hùng vẫn tiếp tục uống. Tuy nhiên, nếu anh Hùng dự định mua ô tô, nếu giá ô tô tăng lên 60% thì dù lúc đó có đủ tiền mua xe nhưng anh Hùng vẫn sẽ cân nhắc có nên mua nữa không.
Ý nghĩa độ co giãn của cầu theo giá
- Việc tìm hiểu mối quan hệ giữa độ co giãn của cầu theo giá và tổng doanh thu sẽ giúp cho người bán dễ dàng đưa ra quyết định nên tăng giá hay giảm giá để doanh thu tăng.
- Một sản phẩm có cầu co giãn với một số khách hàng nhất định chứ không phải với tất cả khách hàng. Vì vậy, doanh nghiệp nên có chính sách tăng giảm giá phù hợp để tối ưu lợi nhuận kinh doanh. Cách doanh nghiệp thường đầu tư khá nhiều thời gian và tiền bạc để hiểu hành vi của khách hàng. Chỉ số đọ co giãn của cầu theo giá là thông tin quan trọng giúp doanh nghiệp nắm được nhu cầu của thị trường cũng như yếu tố quan trọng giúp khách hàng tiềm năng quyết định mua hàng.
- Dựa vào hệ số co giãn của cầu theo giá có thể ước tính được sự thay đổi về giá nhằm loại bỏ sự sư thừa và thiếu hụt các mặt hàng được cung cấp ra ngoài thị trường.
Các độ co giãn khác
Độ co giãn của cầu theo giá chéo
- Độ co giãn của cầu theo giá chéo là sự thay đổi của lượng cầu mặt hàng này trước sự thay đổi của giá cả của mặt hàng khác trong điều kiện các nhân tố khác không đổi. Việc tính độ co giãn của cầu theo giá chéo giúp doanh nghiệp xác định được sản phẩm mình cung cấp và các sản phẩm liên quan là loại sản phẩm độc lập, bổ sung hay thay thế. Nó cũng là chỉ số quan trọng giúp doanh nghiệp tính toán được sự thay đổi về lượng cầu của một hàng hóa khi nắm được thông tin về mức thay đổi giá của loại hàng hóa liên quan.
Việc nghiên cứu độ co giãn của cầu theo giá chéo của 2 hàng hóa bổ sung giúp doanh nghiệp xác định được mức độ cạnh tranh với các hãng sản xuất các loại mặt hàng liên quan, từ đó đưa ra chính sách kinh doanh phù hợp để chiếm được ưu thế trên thị trường.
- Công thức tính độ co giãn của cầu theo giá chéo như sau:
- Phương pháp tính:
Độ co giãn của cầu theo thu nhập
Độ co giãn của cầu theo thu nhập là sự thay đổi của lượng cầu trước sự thay đổi của thu nhập trong điều kiện các nhân tố khác không đổi. Việc nghiên cứu độ co giãn của cầu theo thu nhập giúp doanh nghiệp xác định nhu cầu của người tiêu dùng thay đổi như thế nào khi thu nhập của họ thay đổi. Từ đó, có thể dễ dàng nhận ra, mặt hàng mình đang cung cấp là hàng hóa thiết yếu hay thông thường để có chiến lược sản xuất phù hợp.
- Công thức tính độ co giãn của cầu theo thu nhập:
- Phương pháp tính:
Như vậy, độ co giãn của cầu theo giá là một chỉ số tài chính quan trọng giúp doanh nghiệp biết được người tiêu dùng có phản ứng như thế nào khi giá cả mặt hàng do doanh nghiệp cung cấp tăng hoặc giảm giá để từ đó có đưa ra chính sách sản xuất, kinh doanh phù hợp.