Chuyện chữ nghĩa tiếng anh ebook

CHUYỆN CHỮ NGHĨA TIẾNG ANHNGUYỄN VẠN PHÚPublished by Nguyễn Vạn Phú at SmashwordsCopyright 2013 Nguyễn Vạn PhúSmashwords Edition, License NotesThis ebook is licensed for your personal enjoyment only. This ebook may not be re-sold orgiven away to other people. If you would like to share this book with another person, pleasepurchase an additional copy for each recipient. If you’re reading this book and did not purchaseit, or it was not purchased for your use only, then please return to Smashwords.com andpurchase your own copy. Thank you for respecting the hard work of this author.MỤC LỤCLời nói đầu ................................................................................................................................. 1Cái gì khó nhất? ......................................................................................................................... 2Tiếng Anh và kiến thức phổ thông ............................................................................................ 4Tiếng Anh trên đường thay đổi .................................................................................................. 6Văn quảng cáo............................................................................................................................ 8Chuyện đã lỡ nhưng… ............................................................................................................. 10Khi tác giả chơi chữ ................................................................................................................. 11Làm sao dịch cụm từ “lên Dream” .......................................................................................... 12Tiếng Anh trong họp hành ....................................................................................................... 14Thưởng thức chuyện tiếu lâm tiếng Anh ................................................................................. 16Văn formal & informal ............................................................................................................ 18Chức vụ và những rắc rối về ngôn ngữ .................................................................................... 19“Dịch là phản”.......................................................................................................................... 21Chữ và nghĩa ............................................................................................................................ 23Những điều kỳ lạ trong tiếng Anh ........................................................................................... 25Chuyện dài quảng cáo bằng tiếng Anh .................................................................................... 28Tầm quan trọng của người phiên dịch ..................................................................................... 29Cẩn thận với những từ này ....................................................................................................... 31Lại những từ nhiều nghĩa ......................................................................................................... 32Viết tắt không hẳn là đơn giản ................................................................................................. 33Không có gì đáng cười với những từ này ................................................................................ 34Số và chữ số ............................................................................................................................. 35Hồ sơ xin việc làm: tiếng Việt hay tiếng Anh.......................................................................... 36Bắt đầu bằng cụm từ ................................................................................................................ 38Vừa đọc vừa đoán trước ........................................................................................................... 39Rắc rối chuyện tên tuổi ............................................................................................................ 40Tiếng Anh ở châu Á ................................................................................................................. 42Cái gì cũng nhất ....................................................................................................................... 44Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau ........................................................................................... 45Có mấy loại du lịch? ................................................................................................................ 46Khi công ty đổi tên ................................................................................................................... 47Mỹ không dùng từ Orient nữa ................................................................................................. 48Từ AND đầy quyền lực ............................................................................................................ 49Hù nhau bằng Google .............................................................................................................. 50Còn lại cái tên .......................................................................................................................... 52Chơi với chữ ............................................................................................................................ 53Khi người Anh dùng điển cố.................................................................................................... 55Đọc tin để kinh doanh .............................................................................................................. 57Chuyện lên xuống của đồng yen .............................................................................................. 59Thị trường xuất gạo yên ắng .................................................................................................... 61Chuyện dễ nhầm ...................................................................................................................... 62Chứng khoán, cổ phiếu và trái phiếu ....................................................................................... 63Chuyện BMW, VW với Rolls-Royce và Bentley .................................................................... 65Hết tên để đặt? ......................................................................................................................... 67Oxford ra ấn bản mới ............................................................................................................... 69Sherlock Holmes và tiếng Anh ................................................................................................ 71Búp bê và tiếng Anh ................................................................................................................ 72Nói mãi mà không nhàm .......................................................................................................... 73Khủng hoảng và tiếng Anh ...................................................................................................... 74o0oLời nói đầuBạn từng học tiếng Anh vài ba năm trở lên, đã lấy chứng chỉ B, thi TOEIC, thi cả Toefl nữa.Bạn sử dụng tiếng Anh khá thông thạo trong hầu như mọi tình huống bình thường, nhưng đôilúc bạn vẫn cảm thấy mình thiếu một cái gì đó, một kỹ năng nào đó có thể giúp bạn nắm bắtđược toàn bộ ý nghĩa của những câu nói hay bài viết bạn gặp phải hàng ngày.Cuốn sách này dành riêng cho bạn. Nó không phải là sách hướng dẫn nghe hiểu hay đọc hiểumà chỉ đề cập đến một phần nhỏ rất căn bản của kỹ năng hiểu tiếng Anh; làm sao giải quyếtnhững khác biệt trong vỏ bọc hai ngôn ngữ để có thể hiểu tường tận mọi câu tiếng Anh, kể cảnhững hàm ý, những lối chơi chữ, óc khôi hài của dân Anh và những cách dùng mới của cáccâu thông dụng.Lấy một ví dụ đơn giản nhất: nghe câu way to go! Bạn sẽ nghĩ nó dễ quá và không cần quantâm. Rằng way là con đường to go là đi, vậy way to go là đi theo đường nào [?]. Khá hơn, bạncó thể gắn cho nó một nghĩa đúng là có dùng trong thực tế: đường còn xa, còn lâu mới xong.Nhưng thật ra way to go với dấu chấm than mang nghĩa tán thưởng, “Chà, hay quá!” Một nướccờ hay, một giải pháp tức thời, một cú banh tuyệt vời, tất cả được tán thưởng bằng câu “Wayto go!”.Một ví dụ khác: beats me. Trả lời phỏng vấn báo chí về dự báo thị trường máy tính cho đếnnăm 2015, chẳng hạn, một doanh nhân tuyên bố: “Beats me!” Trong trường hợp này, beatkhông còn mang ý nghĩa đánh đập nữa, người này chỉ muốn nói: “Tôi không biết”.Hãy xét một ví dụ phức tạp hơn. Trong một bài báo viết về sự phục hồi của nền kinh tế NhậtBản, tác giả viết: “Is Japan back and badder than ever?” Có bao giờ bạn thấy từ bad [xấu xa]dùng dạng so sánh là badder chứ không phải là worse chưa? Thật tuyệt! Nếu dùng worse câuđó sẽ vô nghĩa, kinh tế hồi phục sao lại xấu đi? Để diễn đạt ý Phải chăng nước Nhật đã trở lại[độc chiếm thị trường] và càng mạnh hơn bao giờ hết [trong vai trò lấn chiếm thị trường nướcMỹ]?, tác giả viết rất gọn và làm các nhà ngữ pháp chưng hửng rồi e phải gật gù khen hay, ghivào một quy tắc ngoại lệ nữa. Thật ra trong ngôn ngữ tiếng lóng của Mỹ có từ bad [với dạngso sánh badder, baddest] mang nghĩa rất tốt, tài giỏi. Chứng kiến một cầu thủ thi đấu xuất sắc,nếu cổ động viên hét lên, “You’re bad” là họ đang khen đấy.Hy vọng cuốn sách nhỏ này sẽ đem đến cho bạn những kinh nghiệm bổ ích, giúp bạn vượt quanhững chướng ngại của rào cản ngôn ngữ.1Cái gì khó nhất?Đối với câu hỏi, học tiếng Anh cái gì là khó nhất, phần lớn cho đó là cách đọc, cách phát âm.Một ít người nói ngữ pháp tiếng Anh rắc rối. Theo tôi, khó nhất với người Việt chúng ta khihọc tiếng Anh là cách dùng từ.Bạn thử nghĩ mà xem, người nào đã học qua tiếng Anh đều biết từ company là công ty. Thếnhưng xem phim, nhất là loại phim hình sự cảnh hai nhân vật ngồi trong xe bỗng một ngườinhìn vào kính chiếu hậu thốt lên, “We’ve got company” thì từ company qua cách dùng trongtình huống buộc ta phải hiểu là cái đuôi - Có kẻ theo dõi chúng ta đấy. Rồi company trong câuWe’re judged by the company we keep lại có nghĩa bạn bè - Người ta thường xét đoán bạn quabạn bè bạn giao du.Tuyệt nhất là một quảng cáo sử dụng lối chơi chữ, gán luôn cho company cả hai nghĩa trên.Một công ty bao bì nổi tiếng viết: We aren’t just known for our company. We’re known for thecompany we keep. Từ company đầu tiên có nghĩa đen là tên tuổi công ty còn từ company trongcâu sau vừa có nghĩa bạn hàng vừa có nghĩa công ty khác. Chúng tôi nổi tiếng không chỉ nhờtên tuổi của công ty. Người ta còn biết chúng tôi qua các công ty bạn hàng của chúng tôi nữa.Ở một mức độ khó hơn, ví dụ rather và fairly đều dịch là khá nhưng khi dùng trong câu chúnglại mang nghĩa khác nhau xa. We’re having rather cold weather for October - Tháng Mười màthời tiết như thế này là hơi lạnh. Như vậy rather mang ý chê, thất vọng. Trong khi đó fairlymang ý khen, Oh, yeah, he’s fairly tall for his age. Cho nên nếu một em học sinh, đọc xongmột bài tập và nói, “Oh, it’s fairly easy” sẽ khác với một em khác cho rằng bài tập đó rathereasy. Có thể nói em đầu tiên khiêm tốn hơn và em thứ hai hơi chủ quan.Phần lớn những trường hợp cách dùng từ ảnh hưởng đến câu văn đều được giải thích rõ trongcác cuốn sách ngữ pháp biên soạn nghiêm chỉnh. Như từ must và have to. Ở mức sơ cấp, sáchgiáo khoa cho hai từ này là đồng nghĩa; đến mức cao hơn, sách sẽ cho những ví dụ để ngườihọc thấy sự khác nhau giữa hai từ. Ví dụ dễ nhớ nhất là một anh chàng đến nhà người yêu chơi,một lúc sau, nhìn đồng hồ và nói, “I’m afraid I have to go now” [vì hoàn cảnh khách quan nhưbận việc mà phải đi chứ anh ta không muốn về chút nào]. Ngược lại, nếu anh ta nói, “I mustgo now” là anh này tỏ ý không muốn ở chơi nữa. Một cô thấy một kiểu áo mới đẹp quá và nói,“I must save money to buy this”. [Quyết định phải để dành tiền là ngay lúc đó]. Nhưng một côkhác khi có ai hỏi vì sao lại tằn tiện đến thế bèn giải thích, “I have to save money to go touniversity”. [Quyết định dành dụm ít tiền để vào đại học là chuyện có chủ ý từ lâu].Các cuốn từ điển biên soạn công phu đều có thêm phần gọi là Usage ghi rõ cách sử dụng từnào đó khác biệt với những từ tương tự với nó như thế nào. Ví dụ hai từ đều có nghĩa là liêntục - continuous và continual. Nhưng continual loss of power during the storm có nghĩa là mấtđiện liên tục suốt trận bão [có điện rồi lại mất, rồi có rồi mất tiếp...]. Còn continuous loss ofpower during the storm lại là mất điện hẳn suốt trận bão.Ngược lại có rất nhiều trường hợp sự tinh tế trong cách dùng từ phải qua thực tế mới phát hiệnra. Ví dụ ai cũng biết housewife là người nội trợ nhưng đàn bà Anh, Mỹ rất ghét từ này, họ chorằng nó hạ thấp vai trò của phụ nữ và thích dùng từ homemaker hơn. Hoặc có nhiều từ đổinghĩa trong văn cảnh được dùng. It’s an inside job là gì bạn có thể đoán được không? Một côngty bị mất trộm, nếu có người tuyên bố như trên, ý anh ta nói có tay trong.Trở lại loại từ thường dùng trong tiếng Anh đơn giản nhất nhưng gây khó khăn cho người họcvì được dùng theo nghĩa mới, chúng ta có thể lấy bất kỳ từ nào bạn biết. Ai từng học tiếng Anhđều biết từ good. Nhưng nó được dùng trong câu sau thì phải dè chừng: I’m moving to Europefor good vì for good là thành ngữ mãi mãi, đi luôn. Ngay cả những cụm từ xem chừng vô hạinhư as good as tưởng đâu là thể so sánh bằng nhau nhưng thật ra chúng mang nghĩa hầu như,gần như. The US$2,000 motorbike is as good as new.Hay cũng từ good dùng trong câu này có nghĩa tương đương với very hay completely: I’ll do itwhen I’m good and ready.2Như vậy, người học hay người sử dụng tiếng Anh cần tạo cho mình một thói quen luôn cảnhgiác trước các từ đã học nhưng khi dùng trong câu không còn bóng dáng nghĩa quen thuộc cũnữa. Đọc câu: “A top-of-the-range Yamaha two-stroke [motorbike] will be yours for the bestpart of US$6,000”, bạn phải mạnh dạn xem lại từ điển loại tốt thử best còn có nghĩa gì khác đểhiểu đúng cả câu. Bạn sẽ học thêm nghĩa mới của cụm từ for the best part of là most, almost:Giá một xe Yamaha hai thì loại tốt nhất gần cả 6.000USD.Ngay cả trong loại từ thương mại chúng ta cũng gặp những trường hợp này. Ai cũng biết tradelà buôn bán, trao đổi, nghề nghiệp nhưng khi dùng với các từ down, up, in, on lại có nhữnghàm ý khác nhau. Bạn có một chiếc xe, đem đổi lấy một chiếc tốt hơn, bù tiền thì dùng tradeup, đổi xe cũ hơn, nhận một khoản tiền bù dùng trade down, còn trade in mang nghĩa chungchung, chỉ chú trọng việc đổi hàng cũ lấy hàng khác. Trade on mang nghĩa xấu: lợi dụng; nhưcâu children of celebrities who trade on their family names.3Tiếng Anh và kiến thức phổ thôngNgười muốn nắm vững tiếng Anh thường phải gắn quá trình học với quá trình tích lũy kiếnthức phổ thông. Tiếng Anh là ngôn ngữ động, hàng ngày có không biết bao nhiêu khái niệmmới được đưa ra, có thể từ cũ dùng với nghĩa mới hay người ta sẽ tạo ra hẳn những từ mới.Nếu người dùng không làm quen với những khái niệm này trước, thì chắc chắn không bao giờtiếp thu nổi tiếng Anh như nó được sử dụng trong cuộc sống.Lãnh vực có nhiều khái niệm mới có thể kể đến tin học nói riêng và khoa học kỹ thuật nóichung. Lấy câu sau làm ví dụ, “Wired Ventures is going public soon, it’s the initial publicoffering of a company that has all the right stuff: cutting edge, multi-media, interactive andInternet”. Đối với các bạn học tiếng Anh thương mại, có thể những khái niệm going public[sắp đưa lên thị trường chứng khoán - sắp niêm yết] và initial public offering [lần bán cổ phầnđầu tiên ra thị trường] không gây khó khăn gì. Nhưng họ vẫn cần phải biết về công nghệ thôngtin và mạng Internet để hiểu các từ khác.Nhiều lúc kiến thức phổ thông này chỉ là chuyện trà dư tửu hậu nhưng sẽ giúp bạn hiểu các loạiđiển cố tân thời dùng trong tiếng Anh. In a car chase worthy of O.J. Simpson, he was stoppedat the border post. Vài năm nữa khi vụ án O.J. đã bị quên lãng, ngay chính người Anh cũng sẽkhông hiểu câu trên là một so sánh vụ rượt đuổi bằng xe với vụ Simpson, cầu thủ người Mỹ bịbuộc tội giết vợ, lái xe chạy trốn cảnh sát Mỹ được truyền hình trực tiếp khắp nơi, ầm ĩ mộtdạo.Một tít lớn trên tờ Newsweek chạy nguyên hai trang báo, “Drip, drip, drip” với bối cảnh là bứchình vợ chồng Bill Clinton. Nếu các bạn biết hai người này đang gặp khó khăn vì vụ Whitewater,chắc bạn sẽ biết ngay, tít báo hàm ý rằng vụ Whitewater như những giọt nước khó chịu cứ nhỏlên đầu gia đình Clinton nhất là trong mùa bầu cử.Đến mùa Thế vận hội, xin mời các bạn đọc câu sau: “Who is the top sportsman of the modernera? A new Eurosurvey found that men looked to the football field, the track and the ring. Butwomen’s hearts were on the slopes!”.Đây là một câu khá khó nhưng các bạn quen thuộc với tên tuổi các ngôi sao trong thể thao, đốichiếu những tên tuổi này trong bản nghiên cứu, bạn sẽ hiểu rằng trong khi nam giới thườngchọn các ngôi sao bóng đá, điền kinh [the track] và quyền Anh [the ring], thì phụ nữ lại chọncác vận động viên trượt tuyết [the slopes].Một câu khác liên quan đến bóng đá: “The last Euro Cup was another corporate sponsorfest”.Sponsorfest là một từ mới đặt ra, chắc chắn các bạn chưa tìm thấy nó trong từ điển. Vì các sựkiện thể thao lớn là dịp các công ty lớn quảng cáo sản phẩm thông qua hình thức bảo trợ nênEuro 92 cũng là một dịp các tập đoàn đa quốc gia tranh quyền bảo trợ.Kiến thức trong nghề cũng rất cần nhưng khi dùng những từ chuyên môn thông thường ngườiviết phải giải thích. Khi viết về tệ nạn làm bạc giả nhất là tờ 100USD, có tác giả viết: “Knownin the trade as supernotes, high-quality counterfeits are produced…”. Nhờ vậy bạn sẽ biết từsupernotes là giấy bạc giả tinh vi, một tiếng lóng của dân trong nghề.Rõ ràng là một số kiến thức nhất định về thời sự sẽ giúp bạn rất nhiều trong việc đọc hiểu tiếngAnh. “It’s not yet become the barnyard that mad cow disease is in Europe, but hog cholera isthreatening Taiwan’s US$43 billion pork industry”. Nếu bạn còn nhớ vụ bò điên từng gây điênđầu cho người Anh, nhờ đọc tin vắn này bạn sẽ biết rằng Đài Loan cũng đang gặp nạn dịch tảlợn có nguy cơ mang đến một hậu quả không kém phần nghiêm trọng.Riêng với các bạn đang sử dụng tiếng Anh cho công việc kinh doanh của mình, kiến thức trongthương trường, một sự hiểu biết tập quán kinh doanh của quốc tế là điều không thể thiếu nếucác bạn muốn tiếng Anh của mình đem lại những thông tin cần thiết.Stocks of Cathay Pacific Airways rebounded sharply yesterday - Cổ phiếu của hãng hàng khôngCathay Pacific lại lên giá. Nhưng out of stock là hết hàng và I took no stock in her statement làtôi không tin lời tuyên bố của bà ta.4Thường thì các loại kiến thức này hỗ trợ cho nhau thành một vốn kiến thức phổ quát. “Wonhits new low on trade deficit jitters” Nếu bạn biết đơn vị tiền tệ của Hàn Quốc là đồng won,bạn sẽ biết câu trên mang nghĩa, “Đồng won sụt giá đến mức thấp nhất vì nỗi lo cán cân mậudịch thâm hụt”.5Tiếng Anh trên đường thay đổiChuyện bên Anh. Một cây bút nổi tiếng của một tờ báo tiếng Anh bị biên tập viên gọi lên vì đãviết: “The United Nations had impacted on events”. “Không được viết thế, impact đâu phải làđộng từ”, biên tập viên nhắc nhở. Tác giả bài báo bèn lấy một cuốn từ điển mới nhất ra chỉ chobiên tập viên một mục từ mới toanh: “impact: [v] to have an impact or strong effect [on]”, vớicâu ví dụ: “Each generation has impacted on the way we write and speak”.Trước đây không có cuốn từ điển nào ghi impact là động từ cả.Thế đấy, tiếng Anh là một ngôn ngữ đầy biến động. Nếu cách đây 30 năm các nhà ngữ pháptừng làm ầm ĩ vì chuyện dùng từ contact như động từ, bây giờ chuyện đó đã trở thành bìnhthường.“This past January I was contacted by a lawyer who said he needed my help”.Tuy nhiên vẫn còn rất nhiều nhà ngữ pháp phản đối chuyện dùng impact như động từ. Phản đốithì phản đối, cuộc sống vẫn sinh động với hàng ngàn câu, trong đó từ impact [động từ] vẫnđược sử dụng hàng ngày.Một ví dụ khác, trước đây on to được viết thành hai từ như định nghĩa của từ điển Oxford năm1981. Đến từ điển 1991, onto đã được chấp thuận như một từ và on to chỉ được dùng thành haitừ khi on là một phần của động từ trước đó. He moved on to the next platform khác với Hejumped onto the next platform.Nhà xuất bản Random House vừa phát hành cuốn từ điển Unabridged Dictionary ấn bản mớinhất gồm 2.230 trang với 315.000 mục từ. So với ấn bản trước đó in năm 1967, lần này cácnhà soạn từ điển đã đưa thêm hàng chục ngàn từ mới hay định nghĩa mới. Đặc biệt có trên1.000 từ thuộc loại “mới nhất” được xếp hẳn vào một mục riêng gọi là Addenda Section.Đây là những từ thông tục, đầu tiên do giới báo chí dùng sau đó được mọi người chấp nhậnnhư một thành phần của kho từ vựng tiếng Anh. Ví dụ to bork là liên tục đả kích một nhân vậtnổi tiếng [từ vụ Robert Bork bị công kích đến nỗi không được phê chuẩn làm chánh án tòa ántối cao của Mỹ vào năm 1987]. Từ calculus ngoài nghĩa sỏi thận, phép tính bây giờ còn mangnghĩa toan tính, mưu toan. Có những từ mới xuất hiện như to incentivize là khuyến khích, khíchlệ.Những từ mà khi giới thiệu với các bạn, chúng tôi không thể tìm thấy ở những từ điển nào khác,phải dùng e-mail để hỏi chính nhà làm từ điển vì chúng tôi chưa có cuốn UnabridgedDictionary của Random House. Như drive-by trong câu There was another drive-by in SouthCentral L.A. last night. Đây là một biến thể của từ drive-in của thập niên 60-70 [các loại rạpchiếu phim, tiệm ăn mà người ta có thể lái xe vào để xem phim hay ăn uống] nhưng drive-bylà từ của thập niên này mang nghĩa bắn nhau từ trên xe, Đêm qua lại xảy ra một vụ bắn nhautừ trên xe ở mạn nam khu trung tâm thành phố Los Angeles.Có những từ rất lạ như control freak, chỉ một kẻ luôn mang ý nghĩ phải kiểm soát mọi hành vicử chỉ của mình và người khác. “The boss wouldn’t let me make a phone call without tellingme how to do it better.He’s a real control freak”. Hay từ deadbeat dad. Trong khi deadbeat bình thường mang nghĩamột kẻ nợ như chúa chổm hay một người thất nghiệp, khi kết hợp với từ dad, nó có nghĩa ôngbố sau khi ly dị vợ cố tình làm ngơ, không chịu trả tiền trợ cấp nuôi con. Có những từ đángbuồn như granny dumping, chỉ hành động mang bố mẹ hay ông bà đi thật xa và bỏ rơi họ khikhông muốn nuôi dưỡng vì họ đã quá già hay từ managed care, nhà dưỡng lão theo kiểu mới.Trong kinh doanh, khi công ty bạn thuê một công ty khác quản lý mạng máy tính, hay mướnmột công ty dịch vụ nào đó lo chuyện bảo vệ, ngày nay người ta dùng từ outsourcing. Cáchcấu tạo từ như kiểu đùa chơi đã trở thành thời thượng ở Mỹ và có những từ đã được chấp nhậnnhư wellness. Người ta lý luận đã có illness thì sao không được dùng wellness để chỉ một tìnhtrạng thể chất và tinh thần tốt như trong câu “I went to a special wellness seminar and learned6that I needed to eat more carrots”. Kiểu lý luận như thế đã thấy ở các cặp từ như happy happiness [bình thường]; angry - angerness [ít ai chấp nhận].Điều đáng ghi nhận là rất nhiều sáo ngữ xuất hiện trong thập niên 1980 vẫn chưa chịu biến mất,và vẫn được giới thiệu trong ấn bản này. Wake-up call là hồi chuông cảnh tỉnh, một từ bị giớichính khách Mỹ sử dụng nhiều quá nên người thường không ai dám dùng. “The terroristbombing at Oklahoma City gave America, believing itself free from domestic terrorism, awake-up call”.7Văn quảng cáoVăn quảng cáo ắt là loại văn người viết gia công nhiều nhất. Cũng phải thôi. Khi một quảngcáo trên một tạp chí nổi tiếng có thể mất đến 50.000 đô-la Mỹ thì người viết và người duyệtphải cẩn thận cân nhắc từng câu từng chữ cho đáng đồng tiền bỏ ra.Một đặc điểm nổi bật của văn quảng cáo bằng tiếng Anh là tính ngắn gọn, súc tích. Làm saođập ngay vào mắt người xem mặc dù họ không cố ý đọc. Một ngân hàng nói, “Bank better,sleep easier” kèm với logo quen thuộc của ngân hàng này nữa là đủ tác dụng. [To bank dùngtrong quảng cáo này là giao dịch với ngân hàng, bank better là chọn ngân hàng tốt mà giaodịch].Quảng cáo bằng tiếng Anh ở Việt Nam trên các báo thường không dám chơi chữ vì đối tượngngười đọc đa phần không phải là dân sử dụng tiếng Anh như tiếng mẹ đẻ. Nói tiếng Anh vớingười châu Á, Đức, Pháp, Ý… tốt nhất là dùng loại tiếng Anh đơn giản. Vì thế bạn sẽ thấyToyota quảng cáo họ là The World’s Top Brand hay Take pride in ownership of a world-classautomobile. IBM thì tuyên bố sản phẩm của họ affordable. Thang máy Otis tự xưng leader inservice, Hongkong Bank cho biết Hongkong Bank brings you Vietnam’s first internationalATM.Thế nhưng quảng cáo ở nước ngoài với đối tượng độc giả là người Anh, Mỹ, Hongkong Bankcó một câu rất hay. “True greatness lies in being great at the little things” với hình một suốtchỉ có gắn cây kim. Ngân hàng này giải thích “We provide a personalised service that will helpkeep your portfolio buttoned down with needle-sharp attention to detail”.Như vậy hình cây kim đi liền với needle-sharp attention, quan tâm kỹ đến tận chi tiết và kimchỉ dùng để đính nút áo dùng theo nghĩa bóng keep your portfolio buttoned down, giúp bạnkhỏi bận tâm đến giấy tờ, hồ sơ nữa hay quản lý hạng mục đầu tư giúp bạn. Portfolio vừa làbìa kẹp hồ sơ, vừa là các hạng mục đầu tư, danh mục đầu tư.DHL đã dùng một câu khá hay trên các tờ báo tiếng Anh trong nước “Different countries,different customs, one DHL”. Một quảng cáo khác cũng của DHL “You couldn’t express itbetter” để đi kèm với dịch vụ world-wide express, phát chuyển nhanh toàn cầu của công ty này.Dĩ nhiên DHL đã áp dụng lối nói thông dụng dùng theo nghĩa họ mới gán ép.Người ta thường nói mỗi nước có một phong tục [custom] khác nhau còn customs số nhiềuđược hiểu là hải quan, và người ta cũng thường nói “diễn đạt như thế là hay nhất rồi”, chứexpress ít ai dùng ở dạng động từ theo nghĩa phát nhanh.Một hãng hàng không quảng cáo ở các nước châu Á thì dùng từ rất giản dị và trực tiếp, nhưngkhi quảng cáo tại thị trường Mỹ thì lại sử dụng nhóm từ “Berth of a new era”. Đây là cách chơichữ của hai từ berth và birth. Người ta thường nói birth of a new era [khai sinh một thời đạimới]; ở đây họ nói berth là loại ghế ngồi thời đại mới trên máy bay vừa rộng rãi vừa êm ái!Một hãng máy tính lớn hàng đầu thế giới có nhiều đối tác và dự án đã quảng cáo ngắn gọn,“Global PartnerChip”. Người ta thường nói global partnership là mạng lưới đối tác khắp toàncầu. Ở đây hãng này đã thay từ chip [vi mạch] mà vẫn giữ được sự liên tưởng đến câu kia.Quảng cáo sắc sảo quá cũng nên coi chừng. Như một hãng ô tô giới thiệu một xe đời mới vớicâu “The car that united the critics”. Câu này rất dễ có tác dụng ngược; lỡ người ta bảo cácnhà phê bình cùng đồng tình… chê bai thì sao?Một khách sạn tại Hà Nội thì hơi kiêu ngạo khi tự cho mình always an oasis of luxuries in theheart of Hanoi, coi như bên ngoài khách sạn đó không có nơi nào sang trọng cả, chỉ mình họlà ốc đảo giữa một Hà Nội còn nhiều thiếu thốn chăng?Văn quảng cáo thường dùng lợi thế hình ảnh đẹp để chơi chữ, ảnh đi kèm minh họa cho nghĩađen và từ dùng theo nghĩa bóng. Một tờ báo tự quảng cáo “Only one newspaper keeps you onthe right track” với hình bối cảnh là đường sắt chạy tít đến tận chân trời. Như thế on the righttrack được minh họa theo nghĩa đen bằng hình còn nghĩa bóng thì đã rõ. Hay hơn, quảng cáo8này còn một dòng nhỏ week after week after week để bắt chước nhịp tàu chạy đều đặn, khôngngừng nghỉ.Cuối cùng xin giới thiệu hai mẩu quảng cáo rất hay. “At XXX Airlines, we aim to please CEO’s,VP’s, GM’s, MD’s, and other VIP’s who have yet to learn their ABC’s”. CEO là ChiefExecutive Officer - Tổng giám đốc điều hành, VP [Vice-President] - Phó chủ tịch [Phó Tổnggiám đốc], GM [General Manager] - Giám đốc điều hành. Tất cả đều là VIP [Very ImportantPerson] - yếu nhân. Nhưng những người chưa học ABC là trẻ em chứ còn ai vào đó nữa. Nhưvậy hãng hàng không này chăm lo hành khách từ lớn chí bé và khi đọc lên lại có vần có điệu.Mẩu kia có cảnh một người chèo đò đang chở con tê giác qua sông, một chiến tích khó tưởngtượng nổi và câu chú thích “and while you’re at it can you make that Internet thing work forus?”, “sẵn dịp, nhờ anh giúp hộ cái mớ Internet đấy cho nó chạy được chứ?”. Quảng cáo nhưthế chắc chắn công ty dịch vụ vi tính sẽ làm khách hàng yên tâm, chuyện khó thế kia họ cònlàm được, sá gì chuyện nối mạng Internet!9Chuyện đã lỡ nhưng…Một số trường hợp dùng tiếng Anh trong kinh doanh trên bảng hiệu, quảng cáo, rao vặt rất dễgây hiệu quả ngược: làm người đọc bực mình vì những sai sót nên không ai thèm quan tâm đếnnội dung thông tin.Ví dụ một công ty nước giải khát có nhã ý làm bảng hiệu cho nhiều hàng quán kèm logo củahọ. Điều khôi hài là tất cả bảng hiệu đều có từ VIP SHOP to tướng. Khi từ này [cửa hàng dànhcho khách quan trọng, khách hạng sang] đi kèm với CAFÉ BÌNH DÂN, TIỆM CƠM CHAY,ÁO QUẦN BÌNH DÂN trông chúng chỏi nhau đến tội.Một nơi khác cũng tại TPHCM, nhận giặt ủi bình dân có ghi trên tường từ laundry nhưng sợngười ta chưa hiểu nên bèn mở ngoặc giải thích - to wash rất dễ thương.Một bảng thông báo tại một ngôi chùa ở Rangoon có ghi: “Foot wearing prohibited”. Dĩ nhiênvào chùa, ta phải bỏ giày dép ở ngoài nhưng lẽ ra nên viết đơn giản “Please take off your shoes”,viết như trên sẽ bị hiểu là cấm mang chân vào chùa vì footwear là giày dép nhưng foot wearingtrở thành là mang chân cẳng theo mình.Đặt tên cho công ty cũng là chuyện không đơn giản: Vague Service Pte., Ltd. là tên một côngty ở Singapore. E rằng khách hàng của công ty này sẽ nhận được những dịch vụ mơ hồ khôngkém. Một trường dạy ngoại ngữ tại TPHCM tự đặt tên là outerspace language school và quảngcáo “độc quyền sử dụng phương pháp phản xạ”. Tên này không có gì đặc biệt nhưng ai lạidùng outerspace language. Không biết ở ngoài khoảng không bao la của vũ trụ người ta nóingôn ngữ gì, chắc họ được độc quyền sử dụng phương pháp phản xạ vài trăm năm nữa.Ngay cả ở Anh quốc, có công ty kiểm toán tự đặt tên Swindells & Gentry và ở Úc một công tykhác cũng mang tên Robin Bastard. Swindells là danh từ riêng nhưng quá giống từ swindle [lừađảo] và bastard là đồ con hoang. Một công ty Nhật chuyên bán các loại hàng gia dụng nhưnglại treo bảng tên Crude [thô lỗ, thô thiển].Ngay cả những khách sạn nổi tiếng như Shangri-La Hotel tại một tỉnh của Trung Quốc dùngtừ Sanity Napkin để chỉ loại khăn ăn đặc biệt của họ, với ý muốn nói loại khăn này sẽ đem lạisự thoải mái tinh thần cho khách [sanity] nhưng cụm từ này không ai dùng trong khi sanitarynapkin lại quá giống và là loại hàng “không nói thì ai mà biết” của phụ nữ hay sử dụng hàngtháng. Một cửa hàng khác tại Tokyo có tên Beauty Brain’s Fanny kèm cờ đuôi nheo ghi OpenFanny. Có lẽ chủ tiệm không biết fanny là tiếng lóng của cặp mông.Lời văn tiếng Việt trên quảng cáo do dịch quá sát từ tiếng Anh nên cũng gây buồn cười chongười đọc - dịch sát quá không thành tiếng Việt. Chắc các bạn cũng từng đọc trên các báo mộtquảng cáo có câu, “Cách đây 16 năm, tôi mua máy giặt E. khi con trai đầu lòng mới sinh”. Cólẽ nguyên bản tiếng Anh là… when my first son was born… nhưng dịch thế, người ta lại tưởnganh kỹ sư này mua máy khi trở thành ông nội. Một câu khác trong quảng cáo này viết, “khôngnhững giặt sạch mà nó còn không làm mòn và xước quần áo thường thấy ở các máy giặt khác”.Nguyên bản ắt phải có từ which thì tiếng Việt lẽ ra phải thêm sau quần áo nhóm từ “hiện tượng,một lỗi thường thấy…”.Trong kinh doanh ăn uống cũng có những trường hợp dùng tiếng Anh gây cười. Một quán ănở Đài Loan nhắc nhở quý thực khách hãy gọi món ăn với những người hầu bàn đang “standingby or hanging around”. Trong khi ý họ muốn nói những hầu bàn đứng cạnh đấy, nhưng xài từhanging around lại hàm ý đứng la cà, tha thẩn đâu đó.Chuyện này còn khá hơn một rao vặt trên tờ Japan Times, ghi cần tuyển female execution staff,mang nghĩa là nhân viên hành quyết nữ!Thế đấy, ý nghĩa của executive và execution khác xa nhau.Để chấm dứt xin mời các bạn thưởng thức mẩu chuyện tiếu lâm thật ngắn sau, xin chú ý các từhai nghĩa dễ hiểu sai như balls, buns: In a Chinese restaurant in Auckland, a dim sum waitresstold him: “I’ve got chicken feet, fish balls, and sweet buns”. Tom replied: “I’m not perfectmyself”.10Khi tác giả chơi chữKhi viết về những vấn đề kinh tế, để tránh khô khan, nhiều tác giả áp dụng lối viết hình tượng,chơi chữ để nhấn mạnh ý chính và gây ấn tượng với người đọc. Gặp các trường hợp này ngườikhông sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ chính sẽ gặp khó khăn. Vượt qua được cửa ải này,chúng ta sẽ có dịp thưởng thức các bài viết về kinh tế như đang đọc một tác phẩm văn học.Ví dụ, khi nói về sự suy yếu của nền kinh tế Nhật Bản, có người viết: “Some people said Japanwas down for the count, and that was obviously a distorted view”. Trong thi đấu quyền Anh,khi có một võ sĩ bị đánh ngã xuống sàn, trọng tài bắt đầu đếm. Nếu đếm đến 10 mà võ sĩ nàykhông dậy được thì coi như bị hạ nốc ao. Như vậy câu này buộc ta liên tưởng đến hình ảnhnước Nhật như một võ sĩ trên sàn đấu.Một câu khác dùng rất hình tượng: “Japan’s banks were tallying bad loans of more than $300billion, dwarfing America’s own housing-and-loan crisis”. Nếu tra từ điển bạn chỉ hiểu từdwarf là người lùn, động từ dwarf là làm có vẻ nhỏ lại. Nhưng cả câu muốn nói những khoảnnợ khó đòi của các ngân hàng Nhật Bản lớn hơn nhiều so với các khoản nợ do xì căng đan chovay mua nhà ở Mỹ gây ra.Loại từ này và cách dùng này khá phổ biến. Câu “Honda told to put brakes on new car prices”,dễ bị hiểu nhầm là hãng Honda bị buộc phải gắn loại thắng [phanh] mới nhưng brakes ở đâyđược dùng theo kiểu chơi chữ là tạm hoãn. Honda bị yêu cầu tạm ngưng tăng giá xe.Hay trong câu “It seemed Japan Inc. was a façade, the economic miracle was a myth andPacific Century would last a decade”, Japan Inc. là cách chơi chữ khá nhàm vì được dùngnhiều quá nên đã trở thành sáo ngữ. Có thời người ta xem cả nước Nhật như một công ty khổnglồ [Inc.Incorporated] sản xuất hàng hóa và đưa chúng tràn ngập khắp thế giới. Đến nỗi nhiều nhà kinhtế xem thế kỷ này là thế kỷ của [nền kinh tế] Thái Bình Dương. Nhưng vì năm năm qua, NhậtBản gặp nhiều khó khăn nên hiện tượng đó đã bị phá vỡ như một huyền thoại chỉ kéo dài đượcmột thập niên.Gần đây kinh tế Nhật Bản đã có chiều hướng phục hồi nên tác giả viết tiếp: “Now the woundedsamurai is showing signs of life”. Samurai là võ sĩ đạo nhưng được dùng ở đây như kiểu nướcNhật trong vai trò một cường quốc kinh tế có dấu hiệu hồi sinh. “Shoppers are on the prowlagain”. Prowl là đi lang thang, thường dùng để chỉ thú đi tìm mồi nhưng cả thành ngữ on theprowl ở đây lại dùng với shoppers nên diễn tả hình tượng đi mua sắm, săn lùng hàng hóa.Sau đó tác giả hỏi: “Is Japan back and badder than ever?” Có bao giờ bạn thấy từ bad [xấuxa] dùng dạng so sánh là badder chứ không phải worse chưa? Thật tuyệt! Nếu dùng worse câuđó sẽ vô nghĩa, kinh tế hồi phục sau lại xấu đi? Để diễn đạt ý “Phải chăng nước Nhật đã trởlại [độc chiếm thị trường] và càng mạnh hơn bao giờ hết [trong vai trò lấn chiếm thị phầnnước Mỹ]” tác giả viết rất gọn và làm các nhà ngữ pháp chưng hửng rồi e phải gật gù khen hay,ghi vào một quy tắc ngoại lệ nữa. Thật ra trong ngôn ngữ tiếng lóng của Mỹ có từ bad [vớidạng so sánh badder, baddest] mang nghĩa rất tốt, tài giỏi. Chứng kiến một cầu thủ thi đấu xuấtsắc, nếu cổ động viên hét lên, “You’re bad” là họ đang khen đấy.Có khi việc chơi chữ thể hiện bằng ý chứ không bằng lời. Một tranh biếm họa vẽ cảnh BobDole, ứng cử viên chức tổng thống Mỹ của đảng Cộng hòa gọi điện cho Boris Yeltsin với lờichú thích duy nhất, “Could I borrow Lebed for a few days in November, Boris?” Nếu bạn biếtbối cảnh vòng hai cuộc bỏ phiếu bầu tổng thống Nga khi Yeltsin thắng cử nhờ kéo tướng Lebed,người về ba trong vòng một về phe mình, bạn sẽ thấy có sự chơi chữ với ý rất rõ là Dole cầnmột nhân vật như Lebed mới hy vọng thắng cử trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng vào năm1996.11Làm sao dịch cụm từ “lên Dream”Nếu công việc buộc phải dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh, không sớm thì muộn bạn sẽ gặpnhững từ, cụm từ chỉ có trong tiếng Việt như “đi bia ôm”, “nghệ sĩ chạy sô” sẽ gây cho bạnnhiều lúng túng khi cố gắng diễn đạt qua tiếng Anh. Sự khó khăn này đôi lúc từ những từ đơngiản như “nhà hàng, khách sạn, cơ sở ăn uống” đến các khái niệm khó hơn nhiều như “lớp 10hệ B”, sự khác biệt giữa hệ dân lập, bán công trong giáo dục.Trong khi tạm thời có thể dùng restaurants, hotels and eateries, để tránh lặp lại từ restaurants,các cụm từ sau đòi hỏi bạn phải đối chiếu với hệ thống giáo dục của Anh với những từ nhưpublic [private] school, independent school, state school, common school,… để chọn từ thíchhợp.Đôi lúc chính quá trình dịch những cụm từ đặc trưng này sang tiếng Anh đã giúp chúng ta nhậnra những vô lý trong cách dùng từ tiếng Việt. Ví dụ chúng ta thường nói những sản phẩm vănhóa độc hại, dù dịch ra thành poisonous cultural products chẳng hạn, chúng ta cũng sẽ khôngyên tâm vì đã là sản phẩm văn hóa thì làm sao gán cho nó từ độc hại, những phim ảnh khiêudâm không bao giờ nên phong cho chúng là sản phẩm văn hóa.Có thể rút ra một nhận xét chung: đừng bao giờ dịch từng từ riêng lẻ rồi ghép chúng thành câuhoàn chỉnh. Một từ trước khi dịch phải đặt nó vào một câu cụ thể rồi tự hỏi nó có nghĩa gì, nónói lên điều gì trong ngữ cảnh đó rồi tìm từ tương đương trong tiếng Anh. Rộng hơn, phải hỏicả câu muốn nói điều gì rồi lại diễn đạt bằng tiếng Anh theo cách người Anh nói.Ví dụ nếu nói theo thói quen, chúng ta rất dễ dịch câu “tham gia hội đồng quản trị” bằng độngtừ to take part in. Nhưng để cho câu văn tự nhiên nên viết to serve on the Board of Directors.Như vậy việc dịch chủ yếu là dựa vào cách dùng quen thuộc của từ đó, khái niệm đó, hơn làđối chiếu từ điển song ngữ. “Cá nhân kinh doanh sẽ không phải là đối tượng chi phối của LuậtThuế thu nhập doanh nghiệp” có thể diễn đạt bằng nhiều cách như fall under the jurisdictionof, is subject to, hay is governed by.Một công ty trực thuộc cơ quan nào đó nên dùng is owned by, is a subsidiary of, an affiliate ofhơn là dịch sát belonging to. Nếu dịch theo cách đó, chúng ta sẽ mạnh dạn dùng to do subcontract work, to be subcontracted by để chỉ chuyện làm hàng gia công.Thật ra, có những từ bình thường nhưng đôi lúc cũng nên dùng như người Anh nói cho câu văntự nhiên hơn. Từ “hiện nay” có thể dịch bằng going. Như He paid the workers three times thegoing rate for similar work on the market. Tương tự, với những từ nhà máy, cơ sở sản xuất cóthể thay plant, factory bằng facility.Đến lúc gặp những khái niệm chưa có trong tiếng Anh, chúng ta có thể mạnh dạn vừa dịch vừagiải thích. Chẳng hạn một tít báo ghi: “Hai triệu băng ghi hình trong luồng trôi nổi vẫn chưađược dán nhãn”. Bạn phải biết băng video trong luồng là gì và ngoài luồng là gì, việc dán temcó ý nghĩa như thế nào trước khi chuyển dịch câu này sang tiếng Anh một cách hoàn chỉnh.Kèm theo là những từ diễn đạt những khái niệm tương đương để sau đó dễ giải thích một cáchngắn gọn: legal, illegal, censored, uncensored, formal distribution network, pirated copies ofvideo films.Điều này càng rõ nét hơn trong văn nói. Một ông càu nhàu: “Vợ chồng tớ lại vỡ kế hoạch” thìbạn phải hiểu ý anh ta nói his wife is pregnant trong khi vẫn áp dụng family planning. Một ônggiám đốc nhắn “nhớ tính cả phần trượt giá nữa nhé” thì ông này muốn nói đến yếu tố inflationtrong giá thành sản phẩm.Trong kinh doanh, nhất là đối với một nền kinh tế như Việt Nam có những khái niệm mới,không thể dùng các từ có sẵn để dịch vì sẽ không chuyển đạt hết ý. Như khi bắt đầu xuất hiệntừ cổ phần hóa báo Vietnam Investment Review lần đầu tiên dùng từ equitisation để chỉ quátrình này vì nếu dùng privatisation thì nặng nghĩa tư nhân hóa. Sau đó một thời gian các báophương Tây khi giới thiệu về khái niệm cổ phần hóa các xí nghiệp quốc doanh nước ta đều12phải dùng lại từ này, mặc dù họ có mở ngoặc chú thích thêm rằng đây là cách nói của Việt Nammuốn chỉ một quá trình chuyển một xí nghiệp quốc doanh thành xí nghiệp cổ phần.Thật ra chính báo chí nước ta cũng phải chấp nhận cách dùng từ mới như thuê khô, thuê ướt[dịch sát từ dry lease, wet lease] để chỉ hai cách thuê máy bay của các hãng nước ngoài. Chấpnhận khái niệm nhưng có điều chỉnh là trường hợp thường gặp nhất như “chảy máu chất xám”- brain drain chứ không phải là grey matter.Có những lúc để tránh hiểu nhầm có thể dùng một từ khái quát thay vì những từ quen dùng.Chẳng hạn vì khái niệm lương trong tiếng Việt chưa bao gồm sự phân biệt giữa lương côngnhật, lương cố định, lương ngoài giờ, có thể dùng compensation, trợ cấp thôi việc - severancepackage. Nhưng có những từ cần dịch chính xác như lương hậu, ít dùng high pay. Người Anhtrong trường hợp này dùng từ handsome hay attractive salaries hay thời gian thử việc, thay vìdùng apprenticeship thì dùng probation period.13Tiếng Anh trong họp hànhNgôn ngữ tiếng Anh dùng trong họp hành, trong các biên bản khá đặc biệt, thường phải theomột số quy tắc cứng nhắc. Văn phong dùng trong biên bản thường rất formal, rất nghiêm chỉnh.Trước tiên để có một cuộc họp hội đồng quản trị một công ty X chẳng hạn, ông chủ tịch phảiphát ra một thông báo mời họp [official notice for the forthcoming Board meeting]. Thông báothường kèm theo chương trình họp [agenda].Các quyết định của hội đồng quản trị thường được thông qua bằng cách bỏ phiếu nên các thànhviên không thể vắng mặt. Nếu vắng mặt phải cử người đi họp thay. Giấy ủy quyền trong trườnghợp này là proxy còn người ủy quyền là appointor.Người ủy quyền lại vắng mặt vì lý do đột xuất thì theo thông lệ, chủ tịch cuộc họp có quyềnthay mặt cho người ấy. Nên trong các proxy forms mới có câu: “I, the undersigned,……………..being a Director of…………. hereby appoint………… or failing him the Chairman as my proxyto attend and vote on my behalf at the meeting of the Board of Directors of the Company to beheld in………….on……….. and at any adjournment thereof”.Người ký thông báo mời họp thường ghi “By order of the Board” theo nghĩa thừa lệnh, thaymặt hội đồng. Trong khi ký tên và đóng dấu thường là signed and sealed nhưng ký tắt, ký nháyphải dùng initial như câu, “Please initial the agreement to mark your approval”.Trong cuộc họp chính thức khi nào cũng phải có biên bản [minutes - luôn ở số nhiều]. Mở đầucó động tác bầu hay cử chủ tọa phiên họp - designate a chairman of the meeting. Sau đó ôngta sẽ tuyên bố khai mạc phiên họp. XXX presided as Chairman and declared the meeting open.Nhiệm vụ đầu tiên của ông ta là ghi nhận xem phiên họp có được con số thành viên tham dựquá bán hay quá hai phần ba chưa. Tùy theo công ty, các cuộc họp chỉ biểu quyết hợp lệ khi cóđa số thành viên hội đồng tham dự - gọi là quorum. The Chairman noticed that a quorum waspresent.Các thành viên có thể thay nhau trình bày các đề xuất [to table their proposals]; hay xem xétbáo cáo hoạt động của công ty [to review a report].Biên bản cuộc họp thường có hai cụm từ It was noticed that [Hội đồng ghi nhận] và It wasresolved that [Hội đồng quyết định]. Ví dụ ông XXX cho biết đã gửi thư xin từ chức ủy viênhội đồng quản trị và sau khi cân nhắc, Hội đồng quyết định chấp nhận cho ông này từ chức,biên bản sẽ ghi: “It was noted that the letter of resignation as a Director of the Company signedby Mr. XXX dated 22th May, 1995 was present. And it was resolved that such resignation beand the same is hereby accepted with effect from the date of such letter.”Một ví dụ khác, sau một hồi bàn bạc, người thì cử công ty này, người thì đề xuất công ty nọ,Hội đồng cuối cùng nhất trí thuê công ty YYY làm đại diện trong mọi vấn đề tranh chấp, kiệntụng như là hãng luật chính thức của công ty. Biên bản sẽ ghi: “It was resolved that theappointment of YYY as legal counsel to the Company upon their usual terms and conditions beand the same hereby is fully ratified, confirmed, approved and adopted.”Một thành viên phản đối và yêu cầu ghi vào biên bản, he requested that an objection berecorded in the minutes.Để diễn đạt chuyện công ty chọn mẫu khuôn dấu giao dịch mới, biên bản sẽ ghi: “It wasresolved that the seal, an impression of which is affixed in the margin of these resolutions, beadopted as a common seal of the Company”.Để tránh lặp lại cụm từ It was resolved, biên bản thường ghi chung một mục dưới tiêu đề Itwas resolved và sau đó bắt đầu các đoạn với từ That như:That all other documents as tabled at this meeting be noted and approved.That XXX and YYY be appointed as Special Advisors to the Company.Nên nhớ các nước, họp qua điện thoại hay qua cầu truyền hình, thậm chí qua video hay mạngInternet đều hợp lệ. Ở mục có mặt, sẽ ghi tên người và chú thích By way of telephone, [videoconferencing, tele-conferencing, via the Internet].14Kết thúc cuộc họp, biên bản thường chấm dứt bằng câu: “There being no further business themeeting concluded” hay “There being no further business, the Chairman declared the meetingclosed.” Ở phần ký tên vào biên bản, chúng ta thường bị ảnh hưởng cách viết biên bản tiếngViệt và nghĩ on behalf of là đã đủ. Thế nhưng biên bản tiếng Anh phải ghi “For and on behalfof” mới đủ nghĩa ký thay, đại diện cho một công ty nào đó.15Thưởng thức chuyện tiếu lâm tiếng AnhĐể thay đổi không khí, chúng ta cùng xem tiếng Anh được dùng để tạo hiệu quả gây cười nhưthế nào. Chuyện tiếu lâm của nước nào cũng vậy, có một thể loại gây cười nhờ vào tính chấtngôn ngữ của nước đó. Việt Nam có loại chuyện nói lái mà có được dịch giỏi đến mấy cũngkhông làm người nước khác cười được. Chuyện cười viết bằng tiếng Anh cũng khá nhiều yếutố gây cười nằm ngay trong cách sử dụng từ ngữ.Ví dụ có dạo báo chí Anh tràn ngập chuyện Diana và Thái tử Charles ly hôn. Khi công nươngDiana chịu không nổi cảnh báo chí cứ theo đuổi chụp hình, bà ôm mặt khóc. Báo Anh liền chạytít “Princess of Wails”. Trong hoàng gia Anh, tước vị của Diana là Princess of Wales [Côngnương xứ Wales] nhưng báo đổi thành wails là một từ đồng âm nhưng mang nghĩa than khóc.Câu chuyện sau mang đậm dấu ấn cách dùng các từ đồng âm để gây cười. A duel was foughtbetween Alexander Shott and John Nott. Nott was shot and Shott was not. In this case it isbetter to be Shott than Nott.Some said that Nott was not shot. But Shott says that he shot Nott. It may be that the shot Shottshot, shot Nott, or it may be possible that the shot Shott shot, shot Shott himself. We think,however, that the shot Shott shot, shot not Shott, but Nott. Anyway it is hard to tell which wasshot and which was not.Nếu dịch và để nguyên tên của hai anh chàng này là Shott và Nott, câu chuyện trên chẳng có ýnghĩa gì nữa cả. Còn nếu đọc cả đoạn thật nhanh, đố ai hiểu nổi nghĩa của nó.Ngay cả trong các danh ngôn, việc dùng nghĩa đen của từ để nói lên nghĩa bóng của câu cũngkhá phổ biến. “You cannot propel yourself forward by patting yourself on the back”. To propeloneself forward vừa có nghĩa đen là tự đẩy mình tới trước để đi kèm với cụm từ to pat on theback. Nhưng nghĩa bóng là thăng tiến, và lúc đó to pat oneself on the back lại mang nghĩa tựtán dương mình.Một thân chủ hỏi luật sư: “My husband has flat feet. Can I get a divorce on that charge?” Ýbà này muốn lấy lý do chồng có bàn chân dẹt để ly hôn được không. Luật sư bèn đáp: “Notunless his feet visit the wrong flat”. Từ flat được luật sư dùng theo nghĩa đi về nhà vợ hai.Các bạn thử đọc đoạn đối thoại này: “- Say, in England do you also have a blood bank?- No,but we have a liver-pool”. Blood bank là ngân hàng máu, còn liver-pool, rõ ràng là tên một địadanh ở Anh [Liverpool], muốn hiểu theo nghĩa gán ép là kho chứa gan cũng được. [Say, trongcâu trên có nghĩa là này, thế chứ].Man-eating được dùng để chỉ các loài ăn thịt người. Thế nên mới có chuyện cười sau: “- Is thata man-eating lion?- Yes, Lady, but we’re short of men this week, so all he gets is beef”.Loại đối đáp giả vờ hiểu theo nghĩa đen khá nhiều. Mời các bạn đọc thử một mẩu: “- I want togive myself to you. - Sorry, I don’t accept cheap gifts”. [Một bên muốn dâng trọn cuộc đời, bênkia không chịu nhận quà dỏm]. “- May I see you pretty soon? - Don’t you think I’m prettynow?”. [Pretty câu đầu dùng chung với soon, mong sớm gặp lại nhưng pretty sau lại là đẹp].Có nhiều câu phải dùng cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng mới thấy được tính hài hước của nó. Nhưcâu “châm ngôn” sau: Marriage is not a word; it is a sentence. Vừa hiểu là từ đối chọi với câu,vừa hiểu sentence theo nghĩa bản án.Hay câu: “Marriage is a three-ring circus: engagement ring, wedding ring, and suffering” cũnglà cách chơi chữ với âm ring.Cuối cùng mời các bạn xem lại nghĩa của các từ rất thông dụng, nobody, anybody, somebodyvà everybody được dùng trong một tình huống thú vị.There were four people who lived together in a house. They were called Nobody, Anybody,Somebody and Everybody. Once there was a job to be done in the house. Anybody could havedone it, but Nobody did. It was Everybody’s job, and Somebody had to do it. This madeEverybody upset, because Nobody did the job that Anybody could’ve done, despite the fact that16Somebody had to. So Somebody suggested that in the future Nobody could do Anybody’s job,because Everybody would get upset.17Văn formal & informalKhác với định nghĩa về văn formal và informal cách đây vài năm, ngày nay người ta cho rằngvăn formal là loại văn không tự nhiên, ít được dùng hơn thể văn informal. Ngày xưa, học viêntiếng Anh được khuyên ngược lại: nên tránh thể văn informal chừng nào tốt chừng đó. Lúc đónhững lá thư kinh doanh bắt đầu bằng những câu nặng nề như “I beg your attention to the factthat…” được xem là chuẩn mực.Tuy nhiên, người sử dụng tiếng Anh phải chú ý sự khác biệt giữa loại văn bay bướm, đầy màusắc thường dùng trong báo chí với loại văn chuẩn trong giao tiếp. Ví dụ khi nói vụ nổ chuyếnbay 800 đã gây thiệt hại nặng nề cho hãng TWA, báo viết Flight 800 blowout deals TWA bigblow. Nhưng nếu bản thân hãng hàng không này tuyên bố, họ sẽ nói Flight 800 explosiondamaged TWA reputation.Hay viết về nhân vật đứng đằng sau thành công thương mại của Olympic Atlanta 96, người tacó thể dùng The man who sells the Olympics, tương đương với cách nói bình thường là Theman who promotes the Olympics.Nếu bạn chứng kiến lễ khai mạc, kể cho người khác nghe, bạn viết Muhammad Ali, Clintonkicked off the Olympic opening ceremony.Nhưng trong buổi lễ khai trương một cửa hàng mà bạn nói ông giám đốc X kicks off the openingceremony trước quan khách, e rằng bạn phải kiếm việc chỗ khác sớm. Hoặc giả có người nhờbạn viết một quảng cáo, nội dung nói sản phẩm này tốt cho mọi người, bạn mà viết This productis good for every Tom, Dick and Harry là hỏng việc. Mặc dù every Tom, Dick and Harry làanybody at all; a member of the public at large.Khi người lớn học tiếng Anh, họ rất dễ bị ảnh hưởng bởi thể văn đầy màu sắc này vì nó rấthình tượng, dễ nhớ và gặp nhiều trong văn nói, trên báo chí, phim ảnh, truyền hình. Nếu cũngdùng trong trò chuyện thì không sao nhưng đừng nên đem vào báo cáo thương mại của bạn.Đọc câu The financial details remained hush-hush, bạn rất có ấn tượng với từ hush-hush [cácchi tiết tài chính vẫn còn giữ bí mật], nhưng khi viết bạn nên dùng từ confidential hơn. Trongthương thảo hiệp định tránh đánh thuế hai lần, báo chí có thể chạy tít Make sure the tax manonly bites once. Nhưng bản thông báo chính thức chắc chắn sẽ viết The signing ceremony ofthe treaty on avoidance of double taxation.Người học tiếng Anh đôi lúc tỏ ra ngạc nhiên vì bài viết của mình bị sửa chữa. Họ nói ngay cảngười Anh cũng viết như thế mà.Chẳng hạn, để diễn đạt ý “Chính phủ Mỹ không quan ngại lắm hậu quả của việc từ chối cấpchiếu khán nhập cảnh cho Ernesto Samper hồi tuần trước” người ta có thể viết “There was nosleep lost at the White House before last week’s decision to yank Ernesto Samper’s visa”.Nhưng nói với bố vợ tương lai, bạn tuyên bố “I will lose much sleep if you decide to yank myproposal for your daughter’s hand” thì chắc chắn bạn sẽ mất vợ.Hoặc bạn vừa đọc ở đâu đó thấy câu: “The military gives thumb down to smokers” bạn bèn ápdụng để viết thành nội quy cơ quan “Our office gives thumb down to smokers” e cũng hỏngviệc luôn.Nói tóm lại, ngôn ngữ nào cũng có những tình huống dùng từ này thì thích hợp, từ khác thìkhông. Ranh giới giữa khái niệm formal và informal ngày nay rất mờ nhạt, bạn cần nắm bắtnhững tinh tế của tình huống mới mong viết đúng và diễn đạt hết ý mình.18Chức vụ và những rắc rối về ngôn ngữNhững người thông thạo tiếng Anh cũng vẫn lúng túng khi chuyển những chức vụ trong cáccông ty Việt Nam sang tiếng Anh tương đương. Dùng từ nào đây để dịch Trưởng phòng kinhdoanh: Head of Commercial Department hay Sales Manager? Một trưởng phòng sản xuất đượcgiới thiệu thành Chief of Production Department hay nói như người Anh thường dùngProduction Manager? Có ông trưởng phòng hành chính nhờ bạn dịch hộ chức vụ ông ta ratiếng Anh để in danh thiếp, bạn sẽ dịch Head of Administrative Department hay Office Manager?Trước hết xin nói về từ manager. Khác với từ giám đốc trong tiếng Việt, manager được dùngthoải mái trong các công ty nước ngoài với một nghĩa thông thường là người quản lý, chịu tráchnhiệm một bộ phận nào đó trong công ty. Cho nên Human Resources Manager chỉ là người lochuyện tuyển dụng, đào tạo, huấn luyện nhân viên mới [Trưởng phòng Nhân sự]; một SourcingManager hay Procurement Manager có nhiệm vụ cung ứng vật tư cho công ty. Như thế, theochúng tôi, các từ nêu ở đoạn mở đầu nên dịch bằng các từ có chữ manager là chính xác, dễhiểu hơn.Đối với các tập đoàn kinh tế ở Mỹ và một số nước khác, đầu tiên có ông President hayChairman, thường là người chủ thật sự của tập đoàn, thường làm chủ tịch hội đồng quản trịnhưng không trực tiếp điều hành công việc. Các ông này có thể kiêm luôn hay thuê người làmChief Executive Officer [CEO], là người điều hành toàn bộ hoạt động của công ty. Dưới ông tacòn có hàng loạt directors phụ trách các mảng hoạt động riêng biệt nhưng khác với manager,directors thường có quyền tham gia hội đồng quản trị, có quyền tham gia các quyết định quantrọng trong công ty, thường nắm một số cổ phần nhất định trong công ty. Sau đó mới đến cácgeneral managers và managers, là những người được thuê vào để điều hành các phần việc cụthể hàng ngày.Tương đương với Chief Executive Officer của Mỹ, người Anh, người Úc dùng ManagingDirector cũng giống như chức vụ tổng giám đốc mà ta thường dịch là Director General hayGeneral Director. Ở Philippines, chức vụ này được gọi là President và ở Anh và Hồng Kôngđôi lúc là Chief Executive.Đối với các chức vụ phó như phó phòng hành chính nên dùng từ assistant manager. Nên phânbiệt với từ assistant khi dùng cho các chức vụ khác thường mang nghĩa trợ lý. Ví dụ Assistantto General Director là trợ lý tổng giám đốc. Còn các trường hợp phó khác như phó giám đốccó thể dùng deputy hoặc vice.Có người lầm tưởng vì biết người Việt Nam ta rất có ấn tượng với từ giám đốc hay tổng giámđốc, những công ty nước ngoài khi phái nhân viên của họ sang xây dựng một dự án đầu tư tạiViệt Nam thường phong cho những người này những chức vụ rất kêu. Thật ra dù dùng từ gì đinữa các công ty này không bao giờ gọi nhân viên không phải ở trong Board of Directors củahọ là director đâu. Đầu tiên theo thông lệ, người chuyên trách một dự án được gọi là projectmanager. Sau đó, ông ta sẽ là general manager của văn phòng đại diện hay chi nhánh công tynày tại Việt Nam. Dịch chức vụ người đại diện công ty là tổng giám đốc nghe có vẻ quá đáng,phải không các bạn? Ví dụ một công ty du lịch mở văn phòng đại diện tại New York, cử mộtnhân viên sang làm trưởng đại diện tại đó. Gọi ông này là tổng giám đốc nghe sao được khichức vụ cao nhất của công ty này là giám đốc. Trong tiếng Anh thì không có vấn đề gì, ông đạidiện vẫn là General Manager của văn phòng đại diện, còn giám đốc thật sự của công ty làDirector.Chỉ đến khi nào một liên doanh được thành lập, hội đồng quản trị của liên doanh mới ra quyếtđịnh cử General Diretor, họ mới được công ty mẹ của họ phân công làm giám đốc trong liêndoanh có phần vốn của công ty ấy. Cho nên khi đọc chức vụ của một người trong danh thiếp,dù ghi manager hay director bạn phải xem những chi tiết khác trên tấm danh thiếp ấy để biếthọ là giám đốc bộ phận nào, là giám đốc theo nghĩa người Việt thường hiểu hay không.19Nhưng cũng cần phân biệt với những trường hợp cần giới thiệu chức vụ hành chính, lúc đó cầnphải dùng từ chính xác, đặc trưng cho nền hành chính của mỗi nước. Chủ tịch UBND một tỉnhhay thành phố không thể là mayor, mặc dù từ này dễ hiểu hơn với người nói tiếng Anh. DùngChairman of the People’s Committee vừa chính xác vừa buộc người nước ngoài tìm hiểu hệthống hành chính của nước ta để hiểu rõ các chức vụ này.Có một chuyện cười liên quan đến chức vụ. Thấy trên danh thiếp một người có ghi: Ass to theManaging Director, người khách bèn chọc quê, “I know many bosses in Asia who are prone tohaving someone like that around, and it’s usually a son or a nephew”. Assistant khi viết tắtphải ghi thành asst. Ghi là ass chỉ mang nghĩa con lừa hay đồ ngốc hay kẻ bợ đít!Ngoài ra cần chú ý đến các chức vụ tiếng Anh và tiếng Việt không tương đương nhưng khidịch phải chính xác. Thủ tướng Đức là Chancellor, Bộ trưởng Tài chính của Anh là Chancellorof the Exchequer, Ngoại trưởng của Mỹ - Secretary of State [trong khi đó chức Secretary ofState của tiểu bang thì không dính líu gì đến ngoại giao cả], Chủ tịch Hạ viện Mỹ - HouseSpeaker [Speaker of the House]… Loại từ chức vụ này khá nhiều, đòi hỏi người sử dụng phảicẩn thận kẻo dễ bị hố. Một Premier of Western Australia phải được dịch là Thủ hiến bangWestern Australia, chứ không phải là Thủ tướng.20“Dịch là phản”Thời gian gần đây, các văn bản tiếng Anh do người Việt soạn thảo, dịch thuật xuất hiện khánhiều ở nước ta. Văn phong trong các văn bản này đôi lúc rất khó hiểu đối với người nướcngoài. Lý do quan trọng nhất là người dịch, soạn thảo văn bản đã dùng cách dịch từ, hoặc cụmtừ mà bỏ qua một nguyên tắc quan trọng trong dịch thuật: sự khác nhau trong cách diễn đạtkhái niệm giữa các ngôn ngữ phải được thể hiện trong quá trình dịch.Ví dụ, ta thường nói khai thuế và dịch là declare tax nhưng người Anh họ không nói vậy. Họdùng cụm từ tax returns - bảng khai thuế thu nhập cá nhân và nói to complete and lodge a taxreturn [hay to file a tax return].Một thầy giáo dạy tiếng Anh nhiều kinh nghiệm có lần nói, đại ý, “dịch là làm luận bằng tiếngnước ngoài”. Suy nghĩ kỹ bạn sẽ thấy câu nói này thật chí lý. Đầu tiên bạn có một câu bằngtiếng Việt muốn dịch sang tiếng Anh chẳng hạn, bạn phải quên cái vỏ ngôn ngữ của câu vănấy đi, chỉ lấy ý tưởng của nó rồi diễn đạt lại [“làm luận”] bằng tiếng Anh tương đương, loạitiếng Anh mà người Anh sử dụng.Xin lấy một ví dụ của loại tiếng Anh thông dụng trước. Để dịch câu Mãi đến thứ tư ông giámđốc mới đi công tác về, bạn phải quên đi cấu trúc câu khẳng định này trong tiếng Việt màchỉ giữ nội dung câu phát ngôn, nhớ lại những câu tiếng Anh trong tình huống tương tự và “làmluận” - Our Manager wouldn’t be back from his business trip until Wednesday. Khi đó bạn sẽkhông còn bị lúng túng với những vấn đề ngữ pháp rắc rối, khó nhớ nữa. Quá trình này đã đượctự động hóa đối với các câu đơn giản thì cũng nên áp dụng nó cho những câu phức tạp hơn.Một ví dụ khác trong văn phong thương mại. Ông ta sợ tình trạng thiếu tiền mặt của công tybị phơi bày ra ánh sáng - His company feared exposure of its shaky cash position. Ngược lại,từ exposure trong ví dụ sau phải dịch thành có kinh nghiệm [sử dụng] - having exposure toMicrosoft Access 2.0. Ngay cả những cụm từ tưởng là không có tiếng Anh tương đương nhưxuất khẩu tiểu ngạch, nếu ta đừng cố gắng tìm từ tương đương cho tiểu ngạch mà dịch bằngkhái niệm ta sẽ có border trade.Ngược lại, dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt, bạn cũng nên áp dụng lối “làm luận” này, bạn sẽthấy bỗng nhiên mình sẽ không còn bị ràng buộc bởi từ ngữ, cấu trúc câu và mọi chuyện phứctạp khác. Lấy một câu tiếng Anh đơn giản làm ví dụ. Gặp nhau người nói tiếng Anh hay chàobằng câu How are you doing? Họ chỉ đơn giản muốn hỏi khỏe không? như trong tiếng Việtvậy. Hay trong câu, Coca-Cola and Pepsi are already slugging it out for control of one of theworld’s last untapped markets, không cần tra từ điển cụm từ slug it out for ta cũng có thể hiểu:Coca-Cola và Pepsi đang tranh nhau quyền kiểm soát một trong những thị trường lớn nhất thếgiới còn chưa khai thác.Gặp loại câu dùng hình thức ngữ pháp rắc rối nếu bạn áp dụng tinh thần nắm ý của câu trongtình huống của văn bản bạn sẽ dịch câu: It has to be seen to be believed thành “Phải thấy tậnmắt mới tin được” mà không cần chú ý đến câu chủ động hay bị động. Những “cái bẫy” trongloại câu hai lần phủ định chẳng hạn cũng có thể giải quyết theo tinh thần đó. It was not unknownfor ambassadors to travel by bicycle - Chuyện các ông đại sứ đi làm bằng xe đạp không phảilà không có.Một quảng cáo song ngữ phần tiếng Anh viết quoting the appropriate reference specified above,đáng tiếc phần tiếng Việt bị dịch sai thành xin thể hiện rõ về các tiêu chuẩn được đề cập ở trêncũng vì người dịch quá câu nệ nghĩa của từ. Thật ra người viết quảng cáo muốn nói ứng viênphải ghi trong hồ sơ những mã số cho các chức vụ nêu trên được ghi kèm trong quảng cáo.Hoặc trong câu Subject to certain exemptions, income tax is imposed on all residents whetherthey are companies or individual and the tax applies to worldwide income thì cụm từ Subjectto to certain exemptions lại có nghĩa trừ một số trường hợp [miễn thuế] và worldwide incomelà lợi tức phát sinh trong cũng như ngoài nước. Nếu bạn cứ chăm chú tìm nghĩa tương đươngcủa subject và worldwide, các bạn sẽ bị lúng túng ngay.21