Trong nhiều năm trở lại đây, nghị luận xã hội là kiểu bài bắt buộc trong đề thi học sinh giỏi các cấp. Và trong đề thi học sinh giỏi cấp quốc gia, bài văn nghị luận xã hội thường chiếm 2/5 số điểm của bài thi. Nghị luận xã hội trong đề thi học sinh giỏi là kiểu bài hướng tới phân tích, bàn bạc về các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ của con người trong đời sống xã hội thuộc những kiểu đề khó, đề mở đòi hỏi học sinh phải có nhiều kỹ năng, thao tác trong phân tích và lập luận làm sáng rõ vấn đề. Để viết được một bài văn nghị luận xã hội hay trong đề thi học sinh giỏi yêu cầu học sinh phải có sự giao thoa về cảm xúc và lý trí giúp cho bài văn nghị luận không trở nên khô cứng, giáo điều mà vẫn sắc bén về lý lẽ, hợp lí về lập luận, dẫn chứng. Đặc biệt để có thể viết đúng, trúng vấn đề, bên cạnh kĩ năng, kiến thức cũng rất đề cao đến sự sáng tạo, hiểu biết riêng của người viết tạo được chất riêng, độ sâu, độ lắng trong bài viết của học sinh giỏi.
Các dạng đề thi nghị luận xã hội trong đề thi học sinh giỏi
* Khái niệm: Đây là một dạng đề nói về một tư tưởng đạo lí, triết lí nhân văn, câu nói mang tính nhận thức, mối quan hệ về gia đình, xã hội, một số tính cách thể hiện các phẩm chất của con người.
* Đề tài hướng tới:
Lí tưởng sống của thanh niên hiện nay, mục đích sống và học tập, các đức tính của con người: tính trung thực, sự dũng cảm, lòng khiêm tốn, lòng bao dung, đức tính kiên trì, ý chí nghị lực vươn lên trong cuộc sống, lí tưởng sống ; các mối quan hệ gia đình : tình mẫu tử, chữ hiếu, sự vô tâm thờ ở của cha mẹ với con cái ; mối quan hệ của xã hội : tình bạn, tình quê hương ; đạo lí : ăn quả nhớ kẻ trồng cây, uống nước nhớ nguồn…. Đối với học sinh trong nhà trường phổ thông do tâm lý lứa tuổi và nhận thức nêu những vấn đề đặt ra để bàn luận không phải là những vấn đề phức tạp lớn lao mà chỉ là những khía cách đạo đức tư tưởng tình cảm gắn liền với cuộc sống hàng ngày như tình cảm quê hương, gia đình, ý thức trách nhiệm, tinh thần học tập phương pháp nhận thức… Những vấn đề này có thể đặt ra một cách trực tiếp nhưng thường là được gợi mở qua một câu danh ngôn [tục ngữ, ca dao, câu nói của các bậc hiền triết, các lãnh tụ, các nhà văn hóa khoa học, nhà văn nổi tiếng…] Trong các đề dành cho học sinh giỏi, dạng đề này thường được đặt ra với những cách hỏi khá phong phú, nội dung tư tưởng đạo lí có thể quen thuộc hoặc mới mẻ, nhưng thường đòi hỏi học sinh có độ “nhạy”, tinh nhất định để xác định trúng được vấn đề.* Các bước làm bài:
Đối với dạng đề nghị luận về một tư tưởng đạo lí để giải quyết vấn đề cần lưu ý cách học sinh xem xét nó từ nhiều góc độ. Cách đơn giản nhất là đặt ra đặt ra và trả lời những câu hỏi. Sau đây là một số dạng câu hỏi chính: – Vấn đề đó là gì? – Vấn đề đó có những biểu hiện cụ thể như thế nào? – Vì sao lại như thế? – Như thế thì có ý nghĩa gì với cuộc sống, với con người, với bản thân? Từ việc đặt ra và trả lời các câu hỏi có thể hình dung một bài văn nghị luận về một tư tưởng đạo lí cần được triển khai theo 3 bước cơ bản sau: – Giải thích, cắt nghĩa – Lý giải [ bình luận, chứng minh] – Đánh giá* Một số đề bài ví dụ:
Đề 1: Anh/chị hãy viết bài văn nghị luận bày tỏ suy nghĩ của mình về câu nói của Jean Paul Pougala : “Cuộc sống như một cuốn sách : kẻ điên rồ giở qua nhanh chóng, người không ngoan vừa đọc vừa suy ngẫm, vì biết rằng mình chỉ đọc một lần”.
Đề 2
: Trong bài thơ số 27, tập “Người làm vườn” của Tagore, có một câu thơ tác giả đã mượn hình ảnh hoa sen để gửi gắm vào đấy một triết lý cuộc sống : “Thà làm một bông hoa sen nở khi thấy mặt trời rồi mất hết tinh nhụy còn hơn giữ nguyên hình nụ búp trong sương lạnh vĩnh cửu của mùa đông”Đề 3:
“Thỉnh thoảng chúng ta vẫn gặp những người tự cho mình quyền được phán xét người khác theo một định kiến có sẵn. Những người không bao giờ chịu chấp nhận sự khác biệt. Đó không phải là điều tồi tệ nhất. Điều tồi tệ nhất là chúng ta chấp nhận buông mình vào tấm lưới định kiến đó. Cuộc sống của ta nếu bị chi phối bởi định kiến của bản thân đã là điều rất tệ, nên nếu bị điều khiển bởi định kiến của những người khác hẳn còn tệ hơn nhiều”.
[Trích Nếu biết trăm năm là hữu hạn, Phạm Lữ Ân, Nxb Hội nhà văn, 2013, Tr.83] Suy nghĩ của anh/chị về vấn đề được đề cập trong đoạn trích trên?
b. Nghị luận về một hiện tượng đời sống
* Khái niệm: Là dạng đề đề cập tới các hiện tượng phổ biến trong cuộc sống, các hiện tượng đó có thể là tích cực hoặc tiêu cực nhưng nó trực tiếp ảnh hưởng và thường xuyên xảy ra trong cuộc sống hiện nay..* Đề tài thường hướng tới:
An toàn giao thông, tệ nạn xã hội, bạo lực học đường, ô nhiễm môi trường, trung thực trong thi cử, nạn vứt rác bừa bãi, hiến máu nhân đạo, nghiện game, nghiện internet, lối sống ảo, lối học hình thức đối phó, dịch bệnh, vô cảm, những vấn đề nảy sinh hay cần thiết trong thời đại 4.0, các vấn đề đảm bảo về đạo đức, văn hóa, giữ gìn nét đẹp nhân cách, phẩm giá, tâm hồn con người, giữ gìn và phát huy mối quan hệ tốt đẹp giữa người với người trong đời sống hiện nay. Khác với dạng đề bàn về một tư tưởng đạo lý, dạng đề này thường nêu lên một hiện tượng có thật trong đời sống xã hội. Đó có thể là một hiện tượng tích cực, nhưng cũng có thể là một hiện tượng tiêu cực trong xã hội, hoặc một hiện tượng có cả hai mặt tích cực lẫn tiêu cực. Do đó, đòi hỏi người viết bằng nhận thức của bản thân thể hiện được chủ kiến của mình, bằng phân tích và lập luận để ca ngợi và biểu dương cái đẹp, cái tốt, cái thiện [chân, thiện, mỹ] và lên án, vạch trần cái xấu, cái ác, cái phi nhân… Tất nhiên những hiện tượng đời sống nêu trong các đề văn dạng này vừa phải gần gũi với tuổi trẻ học đường vừa có ý nghĩa lớn lao đối với cả cộng đồng dân tộc và thế giới.* Các bước tiến hành:
– Khái niệm hiện tượng [hiện tượng đó là gì?] – Thực trạng của hiện tượng [biểu hiện cụ thể, các mặt tích cực, tiêu cực của hiện tượng] – Hậu quả, tác hại của hiện tượng đó [nếu là hiện tượng tiêu cực] – Nguyên nhân của việc xảy ra hiện tượng đó là gì? – Biện pháp khắc phục, xử lí thế nào? – Liên hệ bản thân.* Một số đề bài ví dụ:
Đề 1: Nhân dịp Quốc tế Phụ nữ 8/3/2009 , Tổng thư kí Liên hợp quốc Ban-ki-mun tuyên bố : “Bạo lực đối với phụ nữ nữ là một tội ác ghê tởm”. Suy nghĩ của anh/chị về vấn đề này ? Đề 2: “Vào đại học có phải là con đường tiến thân duy nhất của tuổi trẻ ngày nay?”. Suy nghĩ của anh/chị về vấn đề trên. Đề 3: Có ý kiến cho rằng: “Con người từng ngày thay đổi công nghệ nhưng chính công nghệ cũng đang thay đổi cuộc sống của con người”. Viết bài văn nghị luận bàn về ý kiến trên. Đề 4: Con người và tự nhiên, ai đang làm chủ thế giới này?c. Nghị luận về một số vấn đề NLXH được rút ra từ các tác phẩm văn học, tác phẩm nghệ thuật
* Khái niệm: Đây là dạng đề về một vấn đề xã hội, một triết lí nhân văn sâu sắc nào đó được rút ra từ trong tác phẩm văn học, tác phẩm nghệ thuật. Vấn đề xã hội này có thể học sinh đã được học ở trong chương trình sách giáo khoa của mình hoặc trích trong các mẫu báo, tài liệu khoa học nào đó.* Đề tài hướng tới:
Các vấn đề xã hội sâu sắc, nhân văn từ trong tác phẩm văn học như lòng yêu nước, mục đích sống, trách nhiệm của thanh niên trong xã hội hiện nay, ý chí nghị lực trong cuộc sống, đức tính khiêm tốn, lí tưởng sống,..* Các bước được tiến hành theo cấu trúc sau:
Bước 1: Tóm tắt, giải thích, nêu nội dung chính của vấn đề xã hội đặt ra. Bước 2: Nghị luận xã hội, tiến hành các thao tác nghị luận xã hội bình thường tùy thuộc xem đó là tư tưởng đạo lí hoặc hiện tượng đời sống.Hi vọng bài viết này sẽ giúp các bạn đạt số điểm cao nhất trong bài nghị luận xã hội.
Là một trong các thể loại văn học Việt Nam quen thuộc và không kém phần quan trọng với các em học sinh từ bậc trung học cơ sở trở lên. Nghị luận xã hội đóng vai trò là cách kiểm tra về nhận thức cũng như góc nhìn và quan điểm của các em về những vấn đề, hiện tượng xảy ra trong cuộc sống thường ngày.
Không những vậy, đề nghị luận xã hội còn là câu hỏi trong đề thi trung học phổ thông quốc gia với số điểm là 3 điểm. Thực tế thì để có thể nắm trọn được 3 điểm này không phải là câu chuyện đơn giản.
Thực tế thì khá nhiều học sinh thường “sợ hãi” với các bài văn nghị luận xã hội do dạng văn này khác đi nhiều so với các dạng đề cảm thụ văn học. Chính vì thế, để có thể làm chủ được dạng đề bài này và giúp cho việc tìm ra phương pháp làm sao để học giỏi văn cũng như có được số điểm cao hơn với nghị luận xã hội thì việc tìm hiểu kỹ những thông tin xoay quanh nghị luận xã hội là điều cần thiết. Đặc biệt chính là các dạng đề nghị luận xã hội và cách triển khai cụ thể ở mỗi dạng.
>> Xem thêm: Trung tâm luyện chữ đẹp
1.1. Dạng đề 1: Nghị luận xã hội về một hiện tượng trong đời sống
- Là một trong những dạng đề nghị luận phổ biến thường được sử dụng làm ví dụ trong cách làm văn nghị luận xã hội lớp 11 và các lớp khác, nghị luận về hiện tượng đời sống đề cập tới những hiện tượng xảy ra một cách khá thường xuyên, phổ biến trong cuộc sống của chúng ta.
Các hiện tượng này có thể là tích cực, tiêu cực cũng có thể là hiện tượng có nhiều ý kiến trái chiều khác nhau. Điểm chung là những hiện tượng này đều có những ảnh hưởng cụ thể tới quan điểm, hành vi và thái độ của mỗi con người hiện nay.
- Cách làm bài và triển khai dạng bài nghị luận về hiện tượng xã hội như sau:
+ Phần mở bài: Giới thiệu về hiện tượng xã hội mà mình sẽ bàn luận. Có thể giới thiệu trực tiếp hoặc gián tiếp tùy thuộc vào khả năng dẫn dắt vấn đề của bạn mà có thể lựa chọn cách mở bài phù hợp nhất.
+ Phần thân bài: Đây là phần nội dung chính và quan trọng nhất của bài văn nghị luận xã hội về hiện tượng đời sống. Yêu cầu của phần này chính là vận dụng kiến thức của bản thân và các biện pháp tu từ cũng như cách hành văn để làm rõ vấn đề cần được triển khai.
Giải thích khái niệm các thuật ngữ được nêu ra trong đề bài để làm rõ được vấn đề hay hiện tượng mà mình sẽ bàn luận. Có thể hiểu là giải thích để người đọc biết được bản chất cụ thể và chính xác về vấn đề được nêu.
Chỉ ra các biểu hiện cụ thể của vấn đề hay còn gọi là thực trạng. Có tác động tích cực hay tiêu cực như thế nào.
Những hậu quả của hiện tượng, vấn đề được nhắc đến ra sao.
Nguyên nhân của vấn đề đó là gì? Nguyên nhân sâu xa, nguyên nhân cụ thể,...
Đi phân tích cụ thể về những mặt xoay quanh hiện tượng, tác dụng, tác hại,...
Trình bày quan điểm, ý kiến của bản thân về hiện tượng, vấn đề được nhắc đến. Từ đó đề ra các biện pháp, cách khắc phục và giải quyết vấn đề. Nếu là hiện tượng mang tính tiêu cực thì cần bài trừ, còn tích cực thì sẽ cần phải phát huy. duy trì,...
Liên hệ với chính bản thân mình về hiện tượng, vấn đề đó.
+ Phần kết bài: Tổng kết lại về vấn đề, hiện tượng vừa bàn luận. Khẳng định hay phủ định về vấn đề, hiện tượng đó.
>> Xem thêm: Câu trần thuật là gì
Dạng đề văn này nói về một tư tưởng, triết lý nhân văn sâu sắc, đạo đức lối sống cũng như các mối quan hệ trong gia đình, xã hội hay các phẩm chất tiêu biểu của con người.
Những dạng bài thường gặp trong dạng đề nghị luận xã hội về tư tưởng đạo lý có thể kể đến như:
+ Các bài nghị luận về phẩm chất, tính cách của con người như lòng can đảm, lòng yêu nước hay sự vị tha, lòng nhân ái,...
+ Các câu nói, châm ngôn, danh ngôn, tục ngữ,...
+ Các vấn đề được đặt ra trong các tác phẩm văn học [dạng này cũng có thể được tách ra thành một dạng riêng. Tuy nhiên, về cách làm cũng như triển khai thì khá giống với 2 dạng bài nghị luận xã hội ở trên].
Với 2 dạng bài cuối, việc xác định được yêu cầu chính của đề bài thực sự quan trọng và không phải quá dễ dàng. Hai loại này thường sẽ có đề bài mở, vì thế các bạn học sinh cần xác định được đúng yêu cầu chính của đề bài để tránh cho việc lạc đề.
- Cách triển khai bài nghị luận xã hội về tư tưởng đạo lý này như sau:
+ Phần đầu: Giải thích ngữ nghĩa của vấn đề
Các bạn cần giải thích những từ ngữ, hình ảnh ẩn dụ hay chưa rõ bản chất ở trong đề bài.
Thực hiện khái quát lại toàn bộ nội dung, ý chính mà đề bài đưa ra.
+ Phần hai: Bàn luận về vấn đề, tư tưởng đạo lý
Bàn luận về sự đúng đắn, chính xác của vấn đề tư tưởng, đạo lý đó. Các bạn học sinh cần phân tích, chia nhỏ các vấn đề liên quan để có thể đánh giá một cách toàn diện nhất. Dựa vào đó để sử dụng các lý lẽ và lập luận nhằm mục đích khẳng định hay bác bỏ các biểu hiện sai lệch. Lưu ý, trong quá trình bàn luận, đánh giá cần có căn cứ rõ ràng và đánh giá một cách khách quan, thận trọng.
Bàn luận về sự đầy đủ và toàn diện của tư tưởng đạo lý được nhắc đến. Với phần đánh giá này, các bạn cần tự đưa ra câu hỏi cho chính mình cũng như đưa ra câu trả lời về sự đầy đủ. Dựa trên các góc độ khác nhau thì liệu tư tưởng đó đã thực sự toàn diện hay chưa? Liệu có cần phải bổ sung thêm điều gì nữa không? Những sự góp ý thêm cần có lý và phù hợp. Không nên mang tính gay gắt hay áp đặt.
+ Phần ba: Liên hệ với chính bản thân mình. Rút ra bài học cho bản thân và định hướng hành động. Điều này cần mở rộng cho toàn bộ mọi người hay một bộ phận người nhất định. Những bài học rút ra cần có thái độ khách quan và không nên khuôn sáo một cách trống rỗng.
Đây là các dạng đề nghị luận xã hội thường gặp và cách triển khai cụ thể ở mỗi dạng. Nhìn chung, với các dạng bài này thì những kiến thức thực tế đóng vai trò khá quan trọng. Với việc nắm bắt được các dạng đề nghị luận xã hội chính thì các bạn sẽ dễ dàng hơn trong việc triển khai bài làm của mình.
>> Xem thêm: Trung tâm luyện thi đại học
2. Một số lưu ý khi làm bài nghị luận xã hội
Trong quá trình làm các bài nghị luận xã hội thì một số lỗi mà rất nhiều bạn học sinh mắc phải có thể kể đến như sau:
- Hay nhầm lẫn giữa các bài nghị luận xã hội được đặt ra từ một tác phẩm văn học với bài nghị luận văn học.
- Quá tập trung cho việc giải thích, cắt nghĩa của các hình tượng nghệ thuật ở trong bài. trong khi đó phần phân tích, nghị luận xã hội lại làm khá sơ sài và ngắn gọn, đây lại là phần chính của bài nghị luận xã hội. Điều này khiến cho rất nhiều học sinh dễ bị lan man, lạc đề.
- Đưa ra ý kiến của bản thân một cách chủ quan, không hiểu rõ bản chất của vấn đề.
Với những lỗi cơ bản này thì trong quá trình làm bài, các bạn học sinh cần lưu ý những vấn đề sau:
- Cần đọc kỹ đề bài và xác định đúng yêu cầu mà đề bài đưa ra.
- Lập dàn ý chi tiết để định hướng đúng bài viết của mình.
- Để bài viết thêm chắc chắn hơn thì những ví dụ thực tế hay các dẫn chứng thực tế sẽ mang lại hiệu quả tốt và giúp các em học sinh có thể đạt được số điểm cao hơn rất nhiều.
- Với những bài nghị luận xã hội về một vấn đề được rút ra từ tác phẩm văn học thì cần thể hiện được mối liên hệ từ nghệ thuật cho tới tình hình thực tế. Bài học rút ra cho chúng ta là gì cũng như những hành động cần được thực hiện để có thể mang lại những giá trị tốt đẹp dựa trên các yếu tố được đưa ra.
- Thêm vào đó, các tác phẩm này có thể là trong chương trình học hoặc cũng có thể là không. Vì thế, việc đọc nhiều và xem nhiều sẽ là cách giúp cho các em học sinh có thể nắm bắt được trọng tâm vấn đề được nhắc tới.
- Mọi sự liên hệ thực tế hay đánh giá phân tích đều cần khách quan nhất có thể. Việc đưa ra những đánh giá chủ quan sẽ khiến cho bài viết trở thành phê phán gay gắt hoặc khen quá mức cần thiết. Do đó, những nhận định mang tính vừa phải sẽ là phù hợp hơn để triển khai và thể hiện ở trong các bài nghị luận xã hội của học sinh.
>> Xem thêm: Bài viết về mùa xuân
Một số đề các bạn có thể tham khảo như sau:
Tải xuống ngay Tải xuống ngay Tải xuống ngay Tải xuống ngay
Trên đây là toàn bộ các thông tin về các dạng đề nghị luận xã hội thường gặp. Mong rằng, qua đây, các bạn học sinh có thể nắm bắt được những chia sẻ hữu ích cho mình để quá trình làm bài nghị luận xã hội trở nên đơn giản và dễ dàng hơn.
Tìm hiểu chi tiết đặc trưng của các thể loại văn học Việt Nam
Văn học Việt Nam là sự tích hợp của nhiều thể loại khác nhau, tạo nên dòng chảy xuyên suốt mọi thời đại. Vậy bạn đã nắm rõ được các thể loại văn học Việt Nam gồm những gì chưa? Đặc trưng của các thể loại này như thế nào? Cùng timviec365.vn khám phá ngay nhé.
Các thể loại văn học Việt Nam