Tại sao vắc xin thường đòi hỏi phải tiêm nhiều liều?
Trả lời: Vắc xin thường đòi hỏi phải tiêm nhiều liều ví các lý do sau:
Đối với một số vắc xin, ví dụ như vắc xin bất hoạt, do một liều không tạo ra đủ miễn dịch, nên người ta phải tiêm thêm liều để kích cơ thể sinh miễn dịch nhiều hơn. Ngoài ra sau khi tiêm đủ các liều cơ bản, nồng độ kháng thể giảm xuống, nên người ta phải bổ sung thêm mũi tiêm nhắc lại, ví dụ như tiêm nhắc lại vắc xin bạch hầu-ho gà-uốn ván vào lúc trẻ được 18 tháng tuổi sau khi trẻ đã được tiêm đủ 3 mũi cơ bản lúc 4 tháng tuổi. Một số vắc xin sống, cần phải tiêm nhắc lại một mũi vắc xin nữa để tạo miễn dịch tối đa. Đặc biệt đối với vắc xin cúm mùa, vì vi rút cúm thường xuyên thay đổi tính kháng nguyên, nên vắc xin cúm mùa phải được tiêm hằng năm để bảo đảm sự tương đồng giữa chủng vi rút cúm có trong vắc xin và chủng vi rút cúm hiện đang lưu hành.
Trong chương trình tiêm chủng vắc xin phòng, chống các bệnh lây nhiễm có nhiều loại vắc xin cần tiêm nhắc lại 2 đến 3 lần với thời gian khác nhau của mỗi loại vắc xin để cơ thể trẻ sinh kháng thể lần sau cao hơn lần trước giúp trẻ phòng, tránh dịch bệnh một cách an toàn, bền vững. Tuy nhiên, hiện nay rất nhiều các bậc phụ huynh thường quên đem con đi tiêm nhắc lại các mũi vắc xin theo quy định của Bộ Y tế.
BSCKI, Trần Bá Hướng, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cho biết: “Nguyên tắc tiêm vắc xin cho trẻ là chúng ta tạo ra hệ miễn dịch cho cơ thể. Như vậy, quá trình tiêm nhắc lại là quá trình kích thích cơ thể tăng tính miễn dịch để đảm bảo tạo kháng thể giúp trẻ phòng, chống được bệnh mà trẻ được tiêm vắc xin loại bệnh đó. Hiện nay, hầu hết các loại vắc xin đều cần thiết tiêm nhắc lại để đảm bảo tính miễn dịch cho cơ thể, giúp cơ thể đã được tiêm chủng phòng, chống bệnh một cách an toàn và bền vững. Mỗi loại vắc xin đều có cách tiêm nhắc lại khác nhau, ví dụ như: Viêm não Nhật Bản, đầu tiên phải tiêm 3 mũi cơ bản khi trẻ được 11 và 12 tháng tuổi, trẻ được tiêm mũi 1 và mũi 2 cách nhau 2 tuần. Sau 12 tháng, trẻ sẽ được tiêm 1 mũi. Như vậy, phụ huynh đã hoàn thành việc tiêm chủng cơ bản cho trẻ. Tuy nhiên, để đảm bảo tạo ra hệ miễn dịch bền vững cho trẻ, Bộ Y tế khuyến cáo các bậc phụ huynh, cứ 3 - 5 năm chúng ta tiến hành tiêm nhắc vắc xin phòng Viêm não Nhật Bản cho trẻ một lần nữa, cho đến khi trẻ đủ 15 tuổi”.
Thực tế, có nhiều mũi vắc xin sau một thời gian khá dài mới tới lịch tiêm nhắc lại nên nhiều phụ huynh thường quên, làm trễ mũi tiêm nhắc lại cho trẻ. Chị Lò Thị Hồng, xã San Thàng, thành phố Lai Châu chia sẻ: “Những mũi vắc xin tiêm ngay cho trẻ sau 1, 2 tháng thì tôi còn nhớ để đưa con đi tiêm chứ những mũi có thời gian dài sau vài năm thì tôi thường quên mất lịch tiêm. Do đó, khi nhớ ra phải đưa bé đi tiêm nhắc lại vắc xin thì trễ mất lịch. Điều này khiến tôi băn khoăn, lo lắng không biết bé có ảnh hưởng gì không?”.
Theo bác sỹ Hướng: Vì tiêm vắc xin là quá trình kích thích cơ thể tạo ra kháng thể miễn dịch, cho nên thời gian tiêm từ mũi đầu đến mũi thứ 2 yêu cầu một khoảng thời gian tối thiểu là rất quan trọng. Nếu chúng ta tiêm sớm quá thì cơ thể trẻ chưa kích thích cơ thể tạo ra miễn dịch nên khi tiêm lại thì giá trị không cao. Tuy nhiên, nếu tiêm chậm thì chỉ ảnh hưởng đến quá trình bảo vệ của trẻ. Do đó, gần như các vắc xin tiêm nhắc lại nếu tiêm chậm thì không có vấn đề gì lớn, vẫn nên cho trẻ đi tiêm bình thường nếu trễ lịch tiêm. Đối với một số loại vắc xin, nếu chúng ta tiêm quá chậm thì kháng thể miễn dịch giảm đi gần bằng không, vì thế buộc phải tiêm lại từ đầu mũi vắc xin đó, do vậy các bậc phụ huynh hãy lưu ý lịch tiêm của trẻ.
Theo thống kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, tỷ lệ tiêm chủng ban đầu hiện nay của tỉnh đạt 95%, nhưng tỷ lệ tiêm nhắc lại các mũi vắc xin, nhất là vắc xin tiêm Viêm não Nhật Bản tỷ lệ mũi tiêm 3 rất thấp; vắc xin phòng bệnh Bạch hầu - Ho gà - Uốn ván mũi tiêm nhắc lại khi trẻ 18 tháng tuổi chỉ đạt 85%. Điều này ít nhiều ảnh hưởng đến tính bền vững phòng bệnh của trẻ. Việc đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ, đúng lịch các loại vắc xin phù hợp theo lứa tuổi sẽ tạo cho cơ thể trẻ có sức đề kháng tốt hơn để ngăn ngừa những tác nhân gây bệnh. Để việc phòng bệnh đạt được hiệu quả tối ưu, phụ huynh cần đưa trẻ đi tiêm bổ sung hoặc tiêm nhắc lại các mũi vắc xin có chỉ định tiêm nhắc lại đúng lịch theo khuyến cáo của chương trình tiêm chủng mở rộng dành cho trẻ em.
Lịch tiêm nhắc các loại vắc xin được Bộ Y tế khuyến cáo áp dụng như sau:
- Vắc xin DTC - ngừa bệnh Bạch hầu - Ho gà - Uốn ván: Trẻ được tiêm nhắc lúc 18 tháng tuổi. Không nên tiêm nhắc lại trước lịch quy định. Nếu trễ lịch tiêm nhắc có thể tiêm muộn hơn nhưng không nên để quá 3 tuổi.
- Vắc xin bại liệt uống: Có thể cho trẻ dưới 5 tuổi uống 2 liều bổ sung cách nhau 1 tháng để nâng cao khả năng bảo vệ của cơ thể.
- Vắc xin Viêm não Nhật Bản” cần nhắc mũi 3 một năm sau mũi 2. Sau đó 3 - 5 năm nên tiêm nhắc cho tới khi trẻ đủ 15 tuổi.
- Vắc xin phòng ngừa nhiễm khuẩn do Hib: Nên tiêm nhắc lại lúc trẻ được 18 tháng tuổi.
- Vắc xin Sởi: Cần tiêm nhắc cho trẻ lúc 18 tháng tuổi bằng vắc xin sởi đơn giá hoặc vắc xin phối hợp 3 trong 1 ngừa bệnh Sởi - Quai bị - Rubella [vắc xin MMR].
- Vắc xin cúm: Được tiêm nhắc hằng năm trước mùa dịch. Đặc biệt là cho các đối tượng nguy cơ như trẻ em, người cao tuổi, người có bệnh tim mạch, huyết áp, đái tháo đường, hen suyễn…
- Vắc xin tả uống: Nên dung hằng năm tại các vùng thường xuyên xảy ra dịch cho các đối tượng có nguy cơ phơi nhiễm cao.
- Vắc xin thương hàn: Tiêm nhắc lại sau 2 - 3 năm tại những vùng lưu hành nặng hoặc có dịch, đặc biệt cho đối tượng trẻ em và người cao tuổi.
- Vắc xin phế cầu: Tiêm nhắc lại vào năm thứ 3 sau mũi tiêm thứ nhất; vắc xin não mô cầu: tiêm nhắc lại vào năm thứ 3 sau mũi tiêm thứ nhất./.
Nguyễn Thúy
- Thứ năm, 08/07/2010 08:08 [GMT+7]
Gần đây, một số dịch bệnh ở trẻ em mặc dù đã được tiêm chủng vaccine, nhưng đang có biểu hiện gia tăng số ca mắc. Theo đánh giá của ngành y tế, do trẻ em còn thiếu các mũi tiêm nhắc lại nên hiệu quả phòng bệnh của các loại vaccine chưa cao.
| Mũi tiêm nhắc lại rất cần thiết với trẻ em. Ảnh: T.L. |
Để làm rõ hơn vấn đề này, PV Báo Lao Động đã có cuộc trao đổi với PGS-TS Đỗ Sỹ Hiển - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và tư vấn về sức khỏe cộng đồng.
Thưa ông, vì sao phải cần có các mũi tiêm vaccine nhắc lại? - Sở dĩ cần có các liều tiêm nhắc vì sau khi tiêm đủ liều một loại vaccine, cơ thể có được miễn dịch bảo vệ cần thiết, tuy nhiên thời gian bảo vệ của từng loại vaccine khác nhau. Độ bền vững của kháng thể phụ thuộc vào bản chất của vaccine, chủng dùng để sản xuất, công nghệ sản xuất, đáp ứng của cơ thể...
Nói chung miễn dịch được tạo ra bởi các loại vaccine sẽ giảm dần theo thời gian, đến một lúc nào đó cơ thể không đủ sức chống lại sự tấn công của mầm bệnh và do vậy việc tiêm các mũi nhắc lại để nâng cao hiệu giá kháng thể là rất cần thiết để bảo vệ cơ thể. Ở VN đã tiêm nhắc liều cho một số vaccine quan trọng như vaccine bại liệt cho trẻ em, vaccine uốn ván cho phụ nữ. Sau khi nhận đủ 3 liều vaccine bại liệt cơ bản, từ năm 1993-1998, hàng năm trẻ em dưới 5 tuổi còn được uống 2 liều vaccine bại liệt bổ sung. Vì thế chúng ta đã thanh toán được bại liệt vào năm 2000. Với vaccine uốn ván, phụ nữ có thai và phụ nữ tuổi 15-35, sau khi được tiêm 2 liều vaccine cơ bản, hàng năm còn được tiêm nhắc cho đủ 5 liều vaccine để có miễn dịch bền vững. Kết quả là VN loại trừ được bệnh uốn ván sơ sinh vào năm 2005. Tiến tới loại trừ bệnh sởi vào năm 2012, từ năm 1999 - 2002 - 2003 VN đã tổ chức nhiều chiến dịch tiêm vaccine sởi mũi 2 cho trẻ em từ 9 tháng tới 10 tuổi trong cả nước.Việc tiêm nhắc lại các loại vaccine dựa trên những căn cứ nào? - Do kháng thể được tạo nên bởi việc tiêm chủng các loại vaccine là rất khác nhau. Có những vaccine có thời gian bảo vệ ngắn như vaccine cúm chỉ có tác dụng trong 1 năm, vaccine tả: 2 năm, vaccine thương hàn, não mô cầu, phế cầu [với kháng nguyên không cộng hợp], vaccine viêm não Nhật Bản bất hoạt...: 3 năm.
Những vaccine có thời gian bảo vệ trung bình khoảng 4- 5 năm như bạch hầu, ho gà, uốn ván [DPT], thuỷ đậu, Hib, uốn ván... Việc tiêm nhắc lại mỗi loại vaccine phụ thuộc vào các yếu tố như: Cơ chế miễn dịch, lứa tuổi nguy cơ, sự biến đổi chủng gây bệnh, dịch tễ học của bệnh cần phòng, chống, độ an toàn của vaccine, đáp ứng của cơ thể, điều kiện và tính hiệu quả của lịch tiêm nhắc... Chẳng hạn với vaccine DPT sau khi tiêm đủ 3 mũi vào tháng tuổi 2-3-4 có khả năng bảo vệ trẻ đến 4-5 tuổi, tuy nhiên lịch tiêm nhắc được khuyến cáo vào tháng tuổi 18-24 nhằm đảm bảo tính an toàn [vì tiêm nhắc quá muộn, tỉ lệ phản ứng không mong muốn sẽ cao hơn]. Với một số bệnh mặc dù thời gian bảo vệ của vaccine kéo dài nhưng sau nhiều năm đặc điểm dịch tễ học có nhiều thay đổi làm ảnh hưởng tới khả năng bảo vệ. Ví dụ bệnh sởi, ho gà, bạch hầu, viêm não Nhật Bản, thủy đậu... trước đây chỉ gặp ở trẻ em thì nay người trưởng thành cũng mắc bệnh. Một trong các nguyên nhân dẫn tới tình trạng trên là khi mầm bệnh còn lưu hành rộng rãi, việc phơi nhiễm với mầm bệnh thường xuyên xảy ra. Khi sự lưu hành của mầm bệnh ở mức rất thấp, kháng thể bảo vệ sau tiêm chủng giảm đi nhanh chóng dẫn tới lứa tuổi mắc bệnh có sự thay đổi. Do vậy việc tiêm nhắc vaccine là rất cần thiết cho các lứa tuổi lớn hơn.Ở VN hiện nay, những loại vaccine nào cần phải tiêm nhắc lại và tiêm cho những đối tượng nào? - Hiện nay Nhà nước không thể bao cấp tiêm miễn phí tất cả các vaccine. Với các đối tượng nguy cơ cao hoặc sống ở các vùng lưu hành nặng của bệnh, trẻ em đến tuổi đi học... cần quan tâm đến việc tiêm nhắc vaccine. Ở VN, việc tiêm nhắc vaccine DPT là hết sức cần thiết nhưng chưa được thực hiện.
Do vậy việc tiêm nhắc vaccine này cho trẻ lúc 18 tháng tuổi trong lịch tiêm chủng mới bắt đầu từ năm 2010 là sự nỗ lực lớn của ngành y tế. Sắp tới, việc tổ chức chiến dịch tiêm mũi 2 vaccine sởi cho trẻ em dưới 6 tuổi trong cả nước. Hiện nay, có nhiều loại vaccine khác cũng được khuyến cáo tiêm nhắc.Tuy nhiên hiện nay có nhiều bậc cha mẹ còn chưa hiểu biết đầy đủ về lịch tiêm chủng, đặc biệt là sự cần thiết phải tiêm nhắc lại và tiêm khi nào. Vì thế đã ảnh hưởng tới tỉ lệ tiêm chủng, tới hiệu quả phòng bệnh của việc sử dụng vaccine.
Ngọc Phương thực hiện