Pê-nê-lốp đã thử thách Uy-lít-xơ như thế nào

I. Tiểu dẫn

- I-li-at và Ô-đi-xê là hai bộ sử thi nổi tiếng của Hi Lạp, được coi là của Hô-me-rơ, nhà thơ mù sống vào khoảng thế kỉ IX và VIII trước Công nguyên. Ông sinh trưởng trong một gia đình nghèo bên kia sông Mê-lét.

- Ô-đi-xê ra đời vào thời kì người Hi Lạp mở rộng địa bàn hoạt động ra biển cả. Trong sự nghiệp khám phá và chinh phục thế giới. Con người ngoài lòng dũng cảm đòi hỏi phải có những phẩm chất như thông minh, tỉnh táo, khôn ngoan. Hình tượng Uy-lít-xơ chính là lí tưởng hóa sức mạnh trí tuệ của người Hi Lạp.

- Đoạn trích Uy-lít-xơ trở về thuộc khúc ca XVIII trong Ô-đi-xê miêu tả việc tác động đối với nàng Pê-nê-lốp và cuộc đấu trí giữa Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ qua cuộc thử thách để gia đình được đoàn tụ, hạnh phúc.

II. Văn bản [SGK]

1. Bố cục và nội dung của đoạn trích

- Đoạn trích được chia làm ba phần:

+ Phần 1 từ đầu đến “Và người giết chúng”: Tác động của nhũ mẫu với nàng Pê-nê-lôp.

+ Phần 2 tiếp theo đến “Con cũng không phải ngưòi kém gan dạ”: Tác động của Tê-lê-mác với mẹ.

+ Phần 3 [còn lại]: Cuộc đấu trí hay thử thách giữa Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ để gia đình đoàn tụ.

2. Tâm trạng của Uy-lít-xơ khi gặp lại vợ mình biểu hiện như thế nào? Cách ứng xử của chàng bộc lộ phẩm chất gì?

- Tâm trạng của Uy-lít-xơ khi gặp lại vợ và gia đình là mừng rỡ, hồi hộp, vui sướng nhưng vẫn rất bình tĩnh, sáng suốt.

- Chàng đóng vai người hành khất, bình tĩnh lập mưu kế cùng cậu con trai Tê-lê-mác giết chết bọn cầu hôn láo xược và những gia nhân phản bội.

- Khi gặp lại vợ, chàng vẫn bình tĩnh, kiên nhẫn chờ Pê-nê-lốp nhận ra mình “Nghe nàng nói vậy, Uy-lít-xơ cao quý và nhẫn nại mỉm cười”... cho thấy trí tuệ và nhân phẩm cao quý của chàng.

3. Tâm trạng “rất đỗi phân vân” của Pê-nê-lốp và việc chọn cách thử thách cho thấy vẻ đẹp gì ở nàng?

- Tâm trạng phân vân của Pê-nê-lốp thể hiện ở dáng điệu, cử chỉ, sự lúng túng tìm cách ứng xử: “Không biết nên đứng xa hay nên lại gần ôm lấy đầu, cầm lấy tay mà hôn”.

- Nàng dò xét, suy nghĩ, tính toán mông lung nhưng cũng không giấu được sự bàng hoàng xúc động khôn cùng “Ngồi lặng thinh trên ghế hồi lâu, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ áo quần rách mướp”.

- Việc chọn cách thử “bí mật của chiếc giường” cho thấy Pê-nê-lôp là con người trí tuệ, thông minh và tỉnh táo, biết kìm nén tình cảm của mình. Bên cạnh sự thông minh, tỉnh táo là sự thận trọng phù hợp với hoàn cảnh của nàng lúc này. Pê-nê-lốp là người tỉnh táo mà tế nhị, kiên quyết mà thận trọng, trí tuệ mà rất giàu tình cảm, là người phụ nữ có phẩm chất cao thượng.

4. Cách kể chuyện của Hô-me-rơ qua đoạn trích tạo ra hiệu quả gì? Biện pháp nghệ thuật nào thường được sử dụng để khắc họa phẩm chất nhân vật? Biện pháp nào được sử dụng ở khổ cuối của đoạn trích?

- Cách kể chuyện của Hô-me-rơ qua đoạn trích tạo hiệu quả bất ngờ và xúc động làm nổi bật phẩm chất của hai nhân vật Pê-nê-lốp và Uy-lít-xơ.

- Biện pháp nghệ thuật thường được sử dụng trong đoạn trích là tương phản, tạo kịch tính, gây bất ngờ...

- Trong đoạn cuối, biện pháp nghệ thuật được sử dụng thành công là so sánh hình ảnh “mặt đất” và “người đi biển” nói lên tâm trạng khao khát đến tuyệt vọng nhưng cũng mừng vui khôn xiết của nàng Pê-nê-lôp khi gặp lại chồng sau hai mươi năm vì chiến tranh và lưu lạc.

- Tâm trạng của Pê-nê-lôp khi gặp lại chồng được so sánh với người đi biển bị đắm tàu, trong cơn tuyệt vọng bỗng nhận ra đất liền. 

Pê-nê-lốp dùng chiếc giường để thử thách Uy-lít-xơ bởi chiếc giường có bí mật chỉ hai người biết. Đồng thời, chiếc giường gắn liền tình nghĩa với người chồng xa cách hai mươi năm mà nàng luôn mong chờ.

xin ctlhn

Uy-lít-xơ đã trở về quê hương sau bao nhiêu năm?

Pê-nê-lốp có mối quan hệ như thế nào với Uy-lít-xơ?

Tê-lê-mác có mối quan hệ như thế nào với Uy-lít-xơ?

Uy-lít-xơ được coi là biểu tượng của vẻ đẹp:

Từ nào không có trong lời của Tê-lê-mác trách mẹ?

Nhân vật Pê-nê-lốp luôn được nhắc đến với vẻ đẹp phẩm chất nào?

Chi tiết nào không miêu tả thái độ của Pê-nê-lốp khi nhận ra Uy-lít-xơ?

Chiếc giường trong đoạn trích có gì đặc biệt?

Nhũ mẫu Ơ-ri-clê nhận ra Uy-lít-xơ qua dấu hiệu nào?

Tâm trạng, cảm xúc của Pê-nê-lốp khi gặp Uy-lít-xơ:

Vì sao Pê-nê-lốp không tin Uy-lít-xơ đã trở về?

Tâm trạng của Uy-lít-xơ như thế nào khi vợ chàng không chịu nhận chàng?

I. Kiến thức cơ bản

1. Tóm tắt đoạn trích

Sau khi hạ được thành Tơ-roa, Uy-lít-xơ “hồi quân” trở về quê hương. Chàng phải lênh đênh góc biển chân trời mười năm đằng đẵng mà vẫn chưa về tới quê nhà. Chàng bị nữ thần Ca-líp-xô, vì yêu chàng nên cầm giữ. Cảm thương số phận Uy-lít-xơ, thần Dớt sai Héc-mét đến lệnh cho Ca-líp-xô phải để chàng đi. Bị bão đánh chìm bè, chàng dạt vào xứ Phê-a-ki, được công chúa Nô-xi-ca yêu và nhà vua tiếp đãi tử tế. Theo ý nhà vua, Uy-lít-xơ kể lại những chuyện li kì, mạo hiểm trên bước đường gian truân phiêu bạt của mình cùng đồng đội: chuyện thoát khỏi xứ sở những tên khổng lồ một mắt, chuyện thoát khỏi tiếng hát đầy quyến rũ của các nàng tiên cá Xi-ren nguy hiểm,... Cảm phục, nhà vua cho thuyền đưa chàng về quê hương I-tác. Về đến nhà, chàng giả dạng người hành khất nên Pê-nê-lốp, vợ chàng, không nhận ra. Để trả lời sự thúc ép của bọn cầu hôn, Pê-nê-lốp thách ai giương được chiếc cung của Uy-lít-xơ và bắn một phát xuyên qua mười hai chiếc vòng rìu thì sẽ lấy người đó. Tất cả bọn cầu hôn đều thất bại, Uy-lít-xơ xin được bắn và chàng đã thắng. Nhân cơ hội đó, cha con chàng trừng trị bọn cầu hôn cùng những gia nhân phản bội.

2. Đoạn trích là cảnh gặp gỡ của hai vợ chồng sau hai mươi năm xa cách nhưng nó diễn ra không bình thường mà trở thành một cảnh nhận mặt. Trong cảnh ấy các nhân vật đã thử thách lẫn nhau để tìm về hạnh phúc. Câu chuyện là bài ca về vẻ đẹp trí tuệ và khát vọng hạnh phúc của người Hi Lạp. Nó nhắc nhở ta tình cảm gia đình bao giờ cũng rất cao quý, thiêng liêng.

II. Hướng dẫn học bài

Câu 1: Cảnh này có thể chia thành hai phần:

- Phần một từ đầu đến “...người kém gan dạ”. Cuộc đối thoại giữa bốn nhân vật [nhũ mẫu Ơ-ri-clê, con trai Tê-lê-mác, Pê-nê-lốp, Uy-lít-xơ], Pê-nê-lốp thận trọng chưa chịu nhận chồng. - Phần hai là đoạn còn lại. Pê-nê-lốp thử thách Uy-lít-xơ về bí mật của chiếc giường. Pê-nê-lốp nhận ra chồng.

Câu 2:

- Khi Pê-nê-lốp không chịu nhận chàng là người chồng Uy-lít-xơ, chàng vẫn mỉn cười bảo: “Đừng làm rầy mẹ, mẹ còn muốn thử thách cha ở tại nhà này. Thế nào rồi mẹ con cũng sẽ nhận ra, chắc chắn như vậy?”. Điều này thể hiện sự nhẫn nãi, bình tĩnh của Uy-lít-xơ, đồng thời thể hiện niềm tin mãnh liệt của chàng đối với vợ.

- Uy-lít-xơ bàn với con là Tê-lê-mác việc đối phó với những gia đình quyền quý có người bị chàng giết. Điều này thể hiện sự khôn ngoan, sáng suốt của Uy-lít-xơ. - Uy-lít-xơ hờn dỗi khi Pê-nê-lốp mãi vẫn không nhận ra chàng và chàng khóc khi nghe vợ giải thích nguyên nhân. Điều đó chứng tỏ Uy-lít-xơ là một người rất giàu tình cảm và rất yêu vợ.

Câu 3:

Pê-nê-lốp “lòng vẫn rất đỗi phân vân” vì nếu những vị hành khất là chồng nàng thực thì tại sao trong lần gặp trước lại không nói ra. Hơn nữa, nếu Pê-nê-lốp vội vã mà nhận lầm thì danh dự của nàng sẽ bị tổn thương rất lớn [điều tối kỵ của người Hi Lạp]. Pê-nê-lốp có nhiều phẩm chất cao đẹp, đặc biệt là trí tuệ sắc sảo, sự bình tĩnh tự tin và luôn thận trọng trong mọi tình huống. Khi nàng nhấn mạnh “cha và mẹ... không ai biết hết” chính là lúc nàng cố ý tạo ra một hoàn cảnh thử thách đối với Uy-lít-xơ. Nó là gợi ý về dấu hiệu nhận ra nhau của vợ chồng nàng. Câu nói ấy vừa thể hiện sự thận trọng, vừa thể hiện sự thông minh sắc sảo của Pê-nê-lốp. Thực ra Pê-nê-lốp không phải là người “bao giờ lòng dạ cũng rắn hơn cả đá”, có “một trái tim sắt đá hơn ai hết”. Hai mươi năm phải làm chủ gia đình, lại phải đối diện với bao thử thách, nàng đã phải tạo cho mình cái vỏ bọc cứng rắn. Có như vậy nàng mới chờ được đến ngày người chồng trở về để được ùa vào lòng chàng mà bật lên bao nhiêu cảm xúc dồn nén mấy chục năm. Pê-nê-lốp phải dùng đến cách thử bí mật của chiếc giường trong màn nhận mặt nàng vì bí mật ấy giúp giải toả được nhiều mối nghi ngờ. Trước hết, để Pê-nê-lốp biết đó không phải là Uy-lít-xơ giả. Sau nữa, nó còn là minh chứng cho lòng chung thuỷ của nàng. Nếu chiếc giường đã bị chuyển đi hoặc đã không còn là bí mật của riêng hai vợ chồng nữa thì cũng có nghĩa là phẩm giá của Pê-nê-lốp cũng không còn nguyên vẹn. Phép thử ấy không những chỉ nói lên phẩm chất kiên trinh của Pê-nê-lốp mà còn khắc sâu sự bền vững của tình cảm gia đình, tình cảm vợ chồng cha con. Qua hành động của Pê-nê-lốp [một sự cẩn trọng gần như thái quá] chúng ta có thể thấy được tính chất phức tạp của thời đại - nơi mà những hiểm nguy luôn rình rập, đe doạ con người.

Câu 4:

Cách kể của Hô-me-rơ qua đoạn này thể hiện đặc trưng của phong cách kể chuyện sử thi, vừa chậm rãi, vừa tỉ mỉ, trang trọng. Ở đoạn trích này Pê-nê-lốp nghi ngờ, không tin Uy-lít-xơ là người chồng xa cách của mình. Do đó kiểu kể chuyện tỉ mỉ này tạo ra những đoạn đối thoại mang hình thức thăm dò, thử phản ứng từ đó dẫn tới bản chất của vấn đề. Để khắc hoạ bản chất nhân vật, Hô-me-rơ thường sử dụng hình thức gọi nhân vậ bằng cụm danh – tính từ rất phổ biến trong sử thi Hi Lạp [ví dụ: Pê-nê-lốp thận trọng, nhũ mẫu Ơ-ri-clê hiền thảo, Uy-lít-xơ cao quý và nhẫn nại...]. Điều này tạo cho sử thi phong cách riên, hấp dẫn, đặc sắc.

Biện pháp nghệ thuật được Hô-me-rơ sử dụng ở khố cuối đoạn trích [“Dịu hiền”... “buông rời”] là biện pháp so sánh có đuôi dài, ở đây, Hô-me-rơ đã ví niềm vui tái ngộ của Pê-nê-lốp với Uy-lít-xơ cũng giống như hạnh phúc của con người thoát nạn biển khởi. Vế so sánh được nói trước, dài hơn với hình ảnh cụ thể, sinh động, như cái đòn bẩy nghệ thuật nhằm tôn lên sự việc được so sánh, tạo hiệu quả đặc biệt cho câu văn.