Biểu hiện khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh tiểu học
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây [336 KB, 11 trang ]
JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
IER., 2011, Vol. 56, pp. 56-66
BIỂU HIỆN KHÓ KHĂN TÂM LÝ
TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC
Lê Mỹ Dung
Viện Nghiên cứu Sư phạm - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
E-mail:
Tóm tắt. Bài báo nêu lên thực trạng biểu hiện khó khăn tâm lý trong học
tập của học sinh Tiểu học hiện nay. Khó khăn tâm lý ở học sinh Tiểu học
trong hoạt động học tập biểu hiện ở nhiều khía cạnh [kĩ năng học tập, khó
nhớ, khó tập trung chú ý, khó khăn trong việc kiểm soát xúc cảm của bản
thân, khó thích ứng với nội quy, nền nếp của nhà trường, khó thiết lập quan
hệ bạn bè và thầy cô] với mức độ khác nhau. Có sự khác biệt rõ rệt về biểu
hiện khó khăn tâm lý ở học sinh đầu bậc Tiểu học [khối lớp 1] so với học
sinh giữa [khối lớp 3] và cuối bậc Tiểu học [khối lớp 5], sự khác biệt này
có ý nghĩa thống kê. Nguyên nhân của những khó khăn tâm lý trong hoạt
động học tập của học sinh Tiểu học chủ yếu xuất phát từ bản thân học sinh
và từ phía gia đình học sinh.
1.
Đặt vấn đề
Hoạt động học tập ở bậc Tiểu học là hoạt động chủ đạo đối với sự phát triển
toàn diện nhân cách của trẻ em. Giáo dục tiểu học có nhiệm vụ xây dựng và phát
triển tình cảm đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và thể chất của trẻ em nhằm hình thành
cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện nhân cách con người.
Thực tế dạy học cho thấy, trong quá trình thích ứng dần với yêu cầu của hoạt
động học tập ở nhà trường, học sinh Tiểu học gặp một số khó khăn tâm lý làm
ảnh hưởng đến kết quả học tập. Việc xác định những khó khăn này cùng với những
nguyên nhân cụ thể của nó có tác dụng tạo cơ sở thực tiễn, giúp các nhà giáo dục
tìm kiếm và lựa chọn được những biện pháp tác động phù hợp đến học sinh, góp
phần nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục ở bậc Tiểu học.
2.
2.1.
Nội dung nghiên cứu
Một vài nét tổng quan
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học được các
nhà nghiên cứu ở nước ngoài và trong nước quan tâm nghiên cứu. Trong cuốn Tâm
56
Biểu hiện khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh tiểu học
lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm, A.V.Petrovxki đã chỉ ra những nguyên nhân
dẫn đến khó khăn tâm lý ở trẻ em khi đi học lớp 1 đó là: Khó khăn có liên quan đến
đặc điểm của chế độ học tập mới; Khó khăn trong việc thiết lập quan hệ giao tiếp
mới với thầy cô và bạn bè và Khó khăn trong việc thích nghi với hoạt động mới.
Lúc đầu trẻ được sự chuẩn bị của gia đình, nhà trường và xã hội nên trẻ có tâm lý
vui, thích, sẵn sàng đi học, về sau giảm dần khát vọng và chán học [5].
Ronan Van Rossem [2002] nghiên cứu trên 1241 trẻ từ 6-7 tuổi ở 71 lớp của
49 trường về những khác biệt trong sự thích ứng trường học và thích ứng học tập
của học sinh. Kết quả cho thấy: Các đặc điểm của lớp học và cấu trúc xã hội của
lớp như sự hòa nhập và cởi mở là các yếu tố tạo nên sự khác biệt trên. Như vậy,
các mối quan hệ xã hội trong lớp ảnh hưởng đến việc khó khăn hay thuận lợi trong
việc thích ứng trường học, thích ứng học tập của học sinh lớp 1 [6].
P.Zettergren, khoa Tâm lý học, trường Đại học Stockholm, Thụy Điển nghiên
cứu trẻ vị thành niên 10-11 tuổi [2003], thấy rằng: Thành tích học tập và mức độ
trí thông minh của những em bị bạn bè hắt hủi là kém hơn so với các nhóm khác.
Điểm số của những em được bạn bè yêu quý đạt chuẩn cao. Có dấu hiệu cho thấy
rằng, những học sinh nữ bị bạn bè ghét bỏ có thái độ tiêu cực với trường học và các
nhiệm vụ ở trường. Tỉ lệ bỏ học giữa chừng giữa ở học sinh nam bị bạn bè ghét bỏ
cao hơn nhiều so với các nhóm học sinh nam khác. Những trẻ bị bạn bè hắt hủi là
những em có thể gây rắc rối ở trường và khi lớn lên, vì vậy, cần phải quan tâm đặc
biệt tới những trẻ em này [8].
Tác giả Phạm Thị Đức, trong bài viết Chuẩn bị tâm lý cho trẻ vào lớp 1, đã
nêu ra một số khó khăn tâm lý của trẻ khi vào lớp 1, đó là: Chưa quen với chế độ
học tập; Chưa có thói quen nắm các dữ kiện câu hỏi của bài tập, yêu cầu của giáo
viên; Nhút nhát, mất bình tĩnh trước hoàn cảnh mới và chưa có động cơ hoạt động
đúng đắn [1].
Nghiên cứu Một số đặc điểm về sự thích nghi với học tập của học sinh đầu
bậc tiểu học, tác giả Vũ Thị Nho cho rằng có khoảng 20-30% học sinh lớp 1 khi vào
trường kém thích nghi với học tập, có khó khăn trong học tập, chất lượng học tập
chưa đạt yêu cầu[4].
Trong công trình “Nghiên cứu khó khăn tâm lý của học sinh đầu lớp 1”, tác
giả Vũ Ngọc Hà đã nêu ra 3 nhóm khó khăn trong hoạt động học tập đó là: Khó
khăn trong nhận thức, trong thể hiện xúc cảm và trong hành vi của học sinh lớp 1
[2].
Kết quả nghiên cứu của tác giả Phùng Thị Hằng về khó khăn học tập của học
sinh Tiểu học là người dân tộc thiểu số [dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao, Cao Lan,
Sán Chỉ,...] ở tỉnh Thái Nguyên cho thấy : học sinh gặp khó khăn tâm lý trong học
tập ở mức độ tương đối cao, thể hiện ở cả 3 mặt: nhận thức; xúc cảm - thái độ và
kĩ năng học tập. Trong đó, nhóm khó khăn thuộc về mặt kĩ năng học tập là nhóm
biểu hiện rõ rệt nhất [3].
57
Lê Mỹ Dung
Tác giả Nguyễn Thị Vui đã nghiên cứu khó khăn học tập học sinh Tiểu học
là người dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum. Tác giả đã nêu được có 9 trở ngại tâm lý
và mức độ trở ngại có ảnh hưởng khác nhau đến hoạt động học tập của học sinh
tiểu học dân tộc thiểu số. Tác giả cũng chỉ ra các nguyên nhân chủ quan [vốn ngôn
ngữ tiếng Việt, nhận thức chậm và sự chuyên cần] và nguyên nhân khách quan [nội
dung chương trình học, sự quan tâm của gia đình...] làm nảy sinh trở ngại tâm lý
trong học tập của học sinh tiểu học dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum [7].
Nói tóm lại, nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập là một hiện
tượng tâm lý phức tạp. Các công trình nghiên cứu kể trên ít nhiều đã xây dựng
được một hệ thống lí luận và thực tiễn về vấn đề này, tuy nhiên các nghiên cứu chủ
yếu tập trung ở lứa tuổi đầu bậc tiểu học [lớp 1], chưa có nhiều những nghiên cứu
một cách hệ thống và chỉ được những biểu hiện cụ thể khó khăn tâm lý trong hoạt
động học tập của học sinh ở các giai đoạn đầu, giữa và cuối bậc Tiểu học.
2.2.
Một số vấn đề lý luận
Khái niệm “Khó khăn tâm lý”:
Có nhiều định nghĩa khác nhau về khó khăn tâm lý, nhưng chúng ta có thể
định nghĩa khó khăn tâm lý một cách khái quát như sau: Khó khăn tâm lý là hiện
tượng tâm lý nảy sinh ở mỗi cá nhân trong quá trình hoạt động, thể hiện sự không
phù hợp [gây trở ngại] với những yêu cầu cơ bản của một hoạt động nhất định nào
đó, làm ảnh hưởng tiêu cực đến tiến trình và kết quả của hoạt động đó.
Khái niệm “Hoạt động học tập của học sinh Tiểu học”:
Hoạt động học là hoạt động có ý thức nhằm thay đổi bản thân chủ thể của
hoạt động học [học sinh]. Trong hoạt động này, các phương thức chung của việc
thực hiện hoạt động được học sinh ý thức và phân biệt với kết quả của hoạt động.
Hoạt động học của học sinh tiểu học là hoạt động chủ đạo - hoạt động này
có đối tượng lần đầu tiên xuất hiện trong tiến trình phát triển của trẻ em, được tổ
chức đặc biệt. Đối tượng của hoạt động học là hệ thống các khái niệm khoa học và
hệ thống tri thức có tính lý luận. Hoạt động học của học sinh Tiểu học chỉ nảy sinh
trong lòng hoạt động vui chơi nhưng nó chỉ được hình thành bằng phương pháp nhà
trường, dưới sự chỉ đạo chặt chẽ của giáo viên. Hoạt động học của học sinh Tiểu
học có các thành tố: nhiệm vụ học, các hành động học, động cơ, nhu cầu học.
Khái niệm “Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học”:
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học là những yếu
tố bất lợi làm cản trở hoạt động học tập của học sinh và ảnh hưởng tiêu cực đến sự
phát triển tâm lý của cá nhân học sinh.
58
Biểu hiện khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh tiểu học
2.3.
Kết quả nghiên cứu thực trạng biểu hiện khó khăn tâm lý
trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học
Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học được chúng
tôi tiến hành trong năm học 2009-2010 ở 04 Trường Tiểu học trên địa bàn và các khu
vực khác nhau bao gồm: Trường Tiểu học Quan Hoa [nội thành], Mê Linh [ngoại
thành] [Hà Nội] và TH Đoàn Thị Điểm [ven biển], Âu Cơ [khu công nghiệp] [Đà
Nẵng]. Các trường có học sinh với đặc điểm khác nhau về năng lực, kết quả học
tập, rèn luyện và môi trường gia đình [1].
Để nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu
học, chúng tôi xem xét trên các khía cạnh: khó khăn về mặt nhận thức, xúc cảm,
thực hiện kỹ năng học tập, thích ứng với nề nếp, nội quy của nhà trường và trong
các mối quan hệ xã hội [với bạn bè và thầy/ cô giáo].
Khách thể và phương pháp nghiên cứu:
Chúng tôi tiến hành khảo sát trên 1101 học sinh [gồm: 120 học sinh khối lớp
1, 488 học sinh các khối lớp 3 và 493 học sinh khối lớp 5]; 1101 phụ huynh của các
học sinh trên và 90 giáo viên ở 04 trường Tiểu học: Quan Hoa, Mê Linh [Hà Nội]
và TH Đoàn Thị Điểm, Âu Cơ [Đà Nẵng] bằng các phương pháp: điều tra, phỏng
vấn sâu, quan sát, thu thập sản phẩm hoạt động và thống kê toán học.
2.3.1.
Biểu hiện khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh
Tiểu học
Kết quả nghiên cứu những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học
sinh Tiểu học ở các khối lớp 1, 3 và 5 như sau: Phần lớn học sinh có khó khăn tâm
lý trong hoạt động học tập ở mức trung bình và mức cao [chiếm 98,3% ở khối lớp
1; 99,4% ở khối lớp 3 và 100% ở khối lớp 5]. Số học sinh không có khó khăn tâm
lý hoặc có khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập ở mức thấp chỉ chiếm 1,7% ở
khối lớp 1 và 0,6% ở khối lớp 3 [Bảng 1].
Bảng 1. Mức độ khó khăn tâm lý của học sinh
Tiểu học trong hoạt động học tập
59
Lê Mỹ Dung
Để tìm hiểu khó khăn tâm lý của học sinh trong hoạt động học tập, chúng
tôi yêu cầu giáo viên, học sinh và phụ huynh học sinh đánh giá mức độ biểu hiện
của từng khó khăn. Cách đánh giá tuân theo thang điểm như sau: 3 điểm [dành cho
mức “thường xuyên”], 2 điểm [dành cho mức “đôi khi”], 1 điểm [dành cho trường
hợp “không bao giờ”]. Kết quả được thể hiện ở bảng 2:
Bảng 2. Biểu hiện khó khăn tâm lý
trong hoạt động học tập của học sinh Tiểu học
Kết quả khảo sát được tổng hợp ở Bảng 2 cho thấy:
Khó khăn tâm lý ở học sinh Tiểu học trong hoạt động học tập biểu hiện ở
nhiều khía cạnh và với mức độ khác nhau. Có sự khác biệt rõ rệt về biểu hiện khó
khăn tâm lý ở học sinh đầu bậc Tiểu học [khối lớp 1] so với học sinh giữa [khối
lớp 3] và cuối bậc Tiểu học [khối lớp 5], sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với
p