"Nghìn lẻ một đêm" được biết đến như một tượng đài cốt truyện có một không hai, nó được coi là món quà từ trí tưởng tượng của nhân loại trong nhiều thế kỷ qua. Có lẽ những câu chuyện của "Nghìn lẻ một đêm" là kho tàng quý giá nhất mà văn học Ả Rập để lại cho thế giới. Nó đã ảnh hưởng đến văn học, âm nhạc, nghệ thuật và phim ảnh dưới nhiều hình thức và thể loại cho tới tận ngày nay. Và trong chúng ta, chắc hẳn ai cũng biết đến những nhân vật như Aladdin, Alibaba, Sinbad,...
Sinbad là một nhân vật thủy thủ hư cấu xuất hiện lần đầu tiên trong bộ truyện Nghìn lẻ một đêm.
Có rất nhiều thể loại truyện trong "Nghìn lẻ một đêm" , bao gồm truyện ngụ ngôn, phiêu lưu, bí ẩn, tình yêu, hài, bi kịch, kinh dị, thơ, truyện tranh,... Những câu chuyện này có một thế giới phức tạp và hoàn chỉnh, trong đó con người và những sinh vật tưởng tượng có sức mạnh siêu nhiên cùng sinh sống với nhau. "Chúng chứa đựng điều gì đó mà ai cũng muốn, từ lãng mạn đến khoa học viễn tưởng, từ những bài tiểu luận ngắn đến thơ văn... Chúng được viết cho công chúng và mọi người đều có thể hiểu được nội dung. Chúng bộc lộ góc nhìn của phụ nữ. Việc quan sát thế giới đôi khi là tự nhiên, đôi khi là ham muốn", nhà văn, người kể chuyện và nhà làm phim Nacer Khemir nói. Ông cũng tin rằng văn hóa Ả Rập chủ yếu được dựa trên hai cuốn sách đó là Kinh Koran và Nghìn lẻ một đêm.
Nacer Khemir, sinh năm 1948 tại Korba, Tunisia, là một nhà văn, nghệ sĩ, người kể chuyện và nhà làm phim người Tunisia.
Như đã đề cập trước đó, những câu chuyện trong nghìn lẻ một đếm là sự kết hợp nhiều thể loại và được đúc kết từ những truyền thống văn hóa dân gian phong phú trên khắp Trung Đông. Những câu chuyện được kết hợp những yếu tố phép thuật, bí ẩn, thần thoại với thực tế và lịch sử. Một số nhân vật chính trong các câu chuyện ngoài các nhân vật thần thoại như yêu tinh, ma cà rồng và các loài chim thì còn có cả các nhân vật có thật trong lịch sử như Harun Rashid [người cai trị đời thứ năm của triều đại Abbasid], Ja'far ibn Yahya [thành viên của gia đình Barmakid, trước đây là lãnh đạo Phật giáo của tu viện Nava Vihara], Abu Nuwas [một trong những nhà thơ Ả Rập xuất sắc thời trung cổ] và những nhân vật nổi tiếng có thật khác.
Tuy nhiên, do tính chất văn học dân gian của các câu chuyện nên nghìn lẻ một đêm thường được coi là văn học dân gian. Ngoài ra, vì một số câu chuyện có chứa những mô tả và gợi ý về tình dục, cũng như ngôn ngữ thô tục và một số chủ đề không được xã hội chấp nhận, nên những câu chuyện đó thường bị bỏ qua và cũng bị coi là thô tục.
Trên thực tế, những câu chuyện trong "Nghìn lẻ một đêm" được hình thành qua rất nhiều giai đoạn. Bản thảo đầu tiên có nguồn gốc ở Baghdad vào thế kỷ thứ 9 [nơi đây trở thành trung tâm chính trị, kinh tế và tôn giáo của thế giới Ả Rập lúc bấy giờ, và hiện là thủ đô của Iraq], sau đó được hợp nhất với các bản viết tay truyền thống của Syria và Ai Cập cùng với đủ các thể loại truyện dân gian truyền miệng.
Những câu chuyện trong nghìn lẻ một đêm được viết bởi nhiều người khác nhau và được tích lũy qua nhiều thế kỷ. Những câu chuyện này bắt nguồn từ truyền thống văn hóa của Trung Đông và tích hợp nhiều nền văn hóa thông qua trao đổi thương mại, du lịch, chiến tranh, thần huyền... Vì vậy, những câu chuyện trong nghìn lẻ một đêm có những yếu tố văn hóa của Ba Tư, Ấn Độ, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Á, và thậm chí có cả những câu chuyện đề cập đến cuộc xâm lược của Mông Cổ, các cuộc Thập tự chinh... và sau đó những câu chuyện này được Ả Rập hóa và chuyển thể thành phong cách phù hợp với thị hiếu của quần chúng Trung Đông và Hồi giáo.
Cho đến khi người châu Âu bị mê hoặc bởi những truyền thuyết huyền diệu của phương Đông huyền bí, những câu chuyện trong nghìn lẻ một đêm này vẫn chỉ là các bản chép tay và truyền miệng. Nghìn lẻ một đêm tượng trưng cho 1001 đêm, mỗi đêm tương ứng với một câu chuyện, nhưng trên thực tế con số này là một sự phóng đại của "nhiều đêm".
Năm 1690, nhà Đông phương học người Pháp, dịch giả và nhà khảo cổ học Antoine Galland đã hoàn thành bản dịch tiếng Pháp đầu tiên và lúc này nó có tên là "Những đêm Ả Rập", và từ đó nhiều nước Châu Âu khác đã sử dụng bản dịch của Antoine Galland để dịch sang các ngôn ngữ khác.
Antoine Galland là một nhà phương Đông và nhà khảo cổ học người Pháp, nổi tiếng nhất là dịch giả châu Âu đầu tiên của Nghìn lẻ một đêm, mà ông gọi là Les mille et une nuits.
Nhưng có lẽ bản dịch nổi tiếng nhất lại là của Richard Francis Burton, bản dịch năm 1885 - 1888 được dùng bằng tiếng Anh. Trong bản dịch này, ông đã mô tả chính xác những mô tả nguyên gốc và chỉnh sửa cho phù hợp với độc giả của triều đại Victoria, nhưng ông cũng đã thêm nội dung phù hợp hơn và một số ghi chú để làm cho mô tả này chi tiết hơn. Do đó, phiên bản dịch của ông đã được in riêng cho độc giả đặt hàng trước thay vì được xuất bản theo cách thông thường.
Richard Francis Burton KCMG FRGS là một nhà thám hiểm người Anh, nhà địa lý, dịch giả, nhà văn, quân nhân, nhà phương đông, nhà vẽ bản đồ, nhà dân tộc học, nhà dân tộc học, điệp viên, nhà ngôn ngữ học, nhà thơ, người thợ săn, Hội Tam điểm và nhà ngoại giao.
Năm 1835, NXB Braque ở Cairo công bố hoàn thành bản in tiếng Ả Rập đầu tiên, và cho đến nay, tất cả các bản dịch hiện đại và các phiên bản bằng các thứ tiếng khác nhau đều được dựa trên phiên bản này. Ulrich Marzolph, một học giả người nghiên cứu "Nghìn lẻ một đêm", tin rằng phiên bản này kết thúc sự phát triển của bộ sưu tập này, bởi vì bộ sưu tập đã được thay đổi trong quá trình lưu thông miệng và bản thảo.
Trên thực tế, nghìn lẽ một đêm tồn tại rất nhiều dị bản cũng như các bản dịch khác nhau. Những bản dịch này rất thú vị đối với người Châu Âu [những năm 1700 và 1800]. Vào thời đó, thế giới Hồi giáo Ả Rập luôn là một đất nước kỳ ảo huyền bí đối với thế giới phương Tây. Bùa hộ mệnh, công thức ma thuật, giả kim thuật và những điều mới lạ khác đối với thế giới phương Tây đã khơi dậy sự quan tâm mạnh mẽ của thế giới đối với những câu chuyện trong cuốn sách này.
Và xem xét những hạn chế đối với phụ nữ vào những năm 1800, bối cảnh của những câu chuyện này được kể từ miệng của một người phụ nữ, và nội dung của câu chuyện ấy lại rất táo bạo, bởi vậy nó thu hút được rất nhiều sự quan tâm của thế giới.
Nghìn lẻ một đêm là bộ sưu tập các truyện cổ tích, truyện dân gian của các nước sử dụng ngôn ngữ là tiếng Ả Rập của trong thời kỳ Hồi Giáo phát triển rực rỡ nhất.
Truyện Nghìn lẻ một đêm được cho là bắt đầu hình thành từ thế kỷ thứ 9, ban đầu là những câu truyện truyền miệng qua những người kể truyện rong, sau đó được sưu tập, biên soạn qua quá trình kéo dài nhiều thế kỷ, bởi rất nhiều tác giả, dịch giả ở khắp vùng Trung Đông, Tây Á, Nam Á và Bắc Phi, đại diện như các nước Ba Tư, Lưỡng Hà, Ả Rập, Ấn Độ, Ai Cập,... Truyện hoàn chỉnh vào thế kỷ 15 và được lan truyền rộng rãi khắp thế giới.
Nghìn lẻ một đêm truyện là tác phẩm vĩ đại bậc nhất
Có thể nói Nghìn lẻ một đêm truyện là tác phẩm vĩ đại bậc nhất của nền văn học Ả Rập, một di sản công trình sáng tạo phong phú đặc sắc của nền văn học thế giới. Tác phẩm được dịch ra nhiều thứ tiếng và truyền bá rộng rãi đến châu Âu, châu Phi, châu Á từ rất lâu đời. Tại Việt Nam, bộ truyện cũng được biết đến rộng rãi và đối tượng yêu thích nhất là các độc giả nhí, với những câu chuyện nổi tiếng tiêu biểu như Aladdin và cây đèn thần, Ali Baba và bốn mươi tên cướp,... Ngoài ra, những câu chuyện trong bộ truyện cũng được xây dựng thành rất nhiều bộ phim truyền hình, phim điện ảnh và hoạt hình với nhiều phiên bản như: Những cuộc phiêu lưu của chàng thủy thủ Sindbad, Ali Baba và bốn mươi tên cướp, Aladdin...
Tóm tắt cuốn sách Nghìn lẻ một đêm
Cốt truyện bắt đầu khi vua Shahriyar của đất nước Ba Tư, vì căm tức hoàng hậu của mình ngoại tình nên tính tình trở nên hung bạo và căm ghét đàn bà. Để thỏa cơn thịnh nộ điên loạn, cứ mỗi ngày ông ta cưới một cô gái và sau một đêm vui lạc thú lại sai lính đem giết. Với sự can đảm của mình, nàng Sheherazade đã xin cha cho mình được hầu hạ đức vua, người cha vô cùng đau lòng khi vì biết chỉ sau đêm ở cùng vua nàng sẽ chết. Thế nhưng Sheherazade thông minh, tài trí lại giàu nghị lực đã tìm được cách thoát khỏi cái chết.
Nàng nhờ sự giúp đỡ của em gái là Dinarzade, em gái đánh thức nàng dậy khi trời sắp sáng và nàng kể chuyện cho em gái nghe. Những câu chuyện được sắp xếp khéo léo để đúng khi mặt trời mọc là lúc hấp dẫn nhất, nàng kín đáo dừng lại khi chuyện chưa chấm dứt, đức vua cũng nóng lòng muốn nghe đoạn tiếp nên không thể ra lệnh giết nàng. Bộ truyện cứ thế tiếp diễn mãi theo những câu chuyện hấp dẫn của nàng Sheherazade kể cho đức vua nghe.
Tuy cuốn sách dành cho lứu tuổi học sinh nhưng khi đọc hoặc nghe truyện Nghìn lẻ một đêm chắc chắn sẽ làm hài lòng tất cả người đọc từ trẻ em đến người lớn. Bạn hoàn toàn sẽ bị cuốn vào những câu chuyện với ngôn ngữ và hình ảnh rất phong phú, sinh động vừa có yếu tố huyền bí, thần thoại, cổ tích nhưng cũng rất thực tế, truyện luôn kết thúc rất có hậu mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, đặc trưng của những câu truyện dân gian.