Bẫy lừa rút tiền bảo lãnh ngân hàng
Hiện nay, có nhiều loại L/C được sử dụng trong thanh toán hàng hóa xuất nhập khẩu, như một cam kết rằng: ngân hàng phát hành L/C sẽ đứng ra trả tiền hàng thay cho bên mua hàng nếu có vi phạm nghĩa vụ thanh toán. Đáng lưu ý, việc thanh toán bằng L/C dự phòng [Standby Letter of Credit] đã bộc lộ nhiều kẽ hở mà đối tác nước ngoài có thể lợi dụng để rút tiền bảo lãnh của ngân hàng, đẩy nợ nần cho doanh nghiệp.
Ngân hàng bị qua mặt?
Theo tìm hiểu của Thời báo Kinh Doanh, Trung tâm Trọng tài Việt Nam vừa phân xử vụ tranh chấp bảo lãnh trị giá hơn 1,9 triệu USD của một doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu lớn.
Vụ việc như sau: Năm 2012, công ty A đã ký hợp đồng mua 3.900 tấn dầu gốc, trị giá hơn 4 triệu USD từ công ty B [có trụ sở tại Singapore]. Điều kiện thanh toán là giao hàng trước, trả tiền sau [theo tiến độ giao hàng]. Việc thanh toán được bảo đảm bởi thư tín dụng dự phòng của Chi nhánh ngân hàng M tại Việt Nam [thời hạn bảo lãnh là 1 năm], thanh toán qua ngân hàng Citibank Singapore.
Đầu năm 2013, theo đề nghị của bên bán hàng, CitiBank Singapore đã gửi thông báo yêu cầu ngân hàng M phải thanh toán số tiền hơn 1,9 triệu USD, tương ứng với một phần lượng hàng đã giao cho Công ty A. Thực tế, Công ty A đã không nhận được số hàng này và do đó, yêu cầu ngân hàng từ chối không trả tiền.
Không rõ ngân hàng đã kiểm tra tính hợp lệ của chứng từ, điều kiện thanh toán chưa, nhưng thực tế, ngân hàng nhanh chóng chuyển đủ số tiền 1,9 triệu USD theo đề nghị. Và, ngay lập tức yêu cầu doanh nghiệp ký Hợp đồng tín dụng bắt buộc để nhận nợ số tiền này.
Công ty A rất bức xúc vì vừa không lấy được hàng, vừa gánh khoản nợ 1,9 triệu USD từ "trên trời rơi xuống". Hơn 1 năm qua, do khoản nợ này đã quá hạn, chuyển thành nợ xấu, nên doanh nghiệp gặp khó khăn khi đi vay vốn ngân hàng.
Theo luật sư Nguyễn Văn Hải [Văn phòng luật sư Hoàng Trung và anh em], những tranh chấp về bảo lãnh thanh toán của ngân hàng xảy ra ngày càng nhiều. Song trường hợp trở thành "con nợ" bất đắc dĩ như Công ty A lại rất lạ lùng!
"Khi doanh nghiệp đã gửi thông báo yêu cầu ngân hàng không thanh toán L/C vì lý do không nhận được hàng, cũng không ký biên bản giao nhận hàng, thì ngân hàng cần kiểm tra ngay tính hợp lệ của bộ chứng từ mà phía nước ngoài cung cấp. Bởi rất có thể, chứng từ đã bị giả mạo", Luật sư Hải nói và chỉ ra trách nhiệm của ngân hàng phải kiểm tra ngay các chứng từ do phía nước ngoài cung cấp trước khi thanh toán.
Bởi theo Điều 1.06 của ISP 98 [Quy tắc thực hành về tín dụng dự phòng quốc tế], nghĩa vụ thanh toán L/C của ngân hàng phụ thuộc vào việc xuất trình các chứng từ và kiểm tra trên bề mặt chứng từ trước khi thực hiện thanh toán. Ngân hàng có thể từ chối thanh toán nếu chứng từ không hợp lệ, tránh thiệt hại cho mình và doanh nghiệp.
Sau khi đưa vụ việc này ra Trung tâm Trọng tài Việt Nam phán xét, phía công ty Singapore đã thừa nhận vi phạm, chấp nhận bồi thường thiệt hại cho Công ty A. Còn số tiền 1,9 triệu USD đã "trót" thanh toán, nay trở thành thiệt hại của ngân hàng, vẫn chưa thể xử lý, thu hồi về.
Thiếu kiểm soát rủi ro
Hiện nay, một số ngân hàng cung cấp dịch vụ phát hành bảo lãnh L/C dự phòng cho các doanh nghiệp trong giao dịch mua bán hàng hóa xuất nhập khẩu. Tuy nhiên, loại hình bảo lãnh này đang bộc lộ nhiều rủi ro, dẫn tới phát sinh những tranh chấp pháp lý phức tạp, khó xử lý.
Từ trường hợp công ty A, luật sư Hải phân tích, nếu cán bộ ngân hàng làm việc mẫn cán hơn, nhanh chóng kiểm tra lại các chứng từ thì có thể đã phát hiện ra điều bất thường, từ chối thanh toán. Chẳng hạn, bộ chứng từ có khả năng bị làm giả, sai lệch hoặc có sự gian dối trong việc tuyên bố Công ty A vi phạm hợp đồng [đây là căn cứ yêu cầu ngân hàng thanh toán].
"Bên bán ở nước ngoài làm giả hồ sơ, chứng từ hoặc tuyên bố bên mua vi phạm hợp đồng, đòi ngân hàng thanh toán là một trong nhiều rủi ro có thể lường trước. Nhưng vấn đề là cán bộ ngân hàng có kiểm tra lại các yếu tố này không?", ông Hải nói.
Hơn nữa, có thực tế là quy trình thanh toán L/C của ngân hàng lại thiếu bước kiểm tra then chốt này. Nếu ngân hàng kiểm soát chặt, thì đây là kẽ hở cho các đối tác ở nước ngoài lợi dụng, làm giả chứng từ thanh toán để rút tiền của ngân hàng một cách "hợp pháp".
Những quy định thuận lợi của hình thức thanh toán L/C và sự thiếu kiểm soát của ngân hàng sẽ tạo ra cái "bẫy" cho chính ngân hàng và doanh nghiệp mắc vào. Theo ông Hải, nếu doanh nghiệp mở L/C dự phòng thì cần thiết phải yêu cầu bên bán hàng mở đồng thời một L/C giao hàng để đảm bảo các nghĩa vụ của hợp đồng mua bán được thực hiện đúng.
L/C dự phòng hay các L/C thông thường khác được xem như là phương tiện thanh toán thứ yếu, thuận tiện và an toàn trong các giao dịch mua bán quốc tế. Nhưng khi có rủi ro, cả doanh nghiệp và ngân hàng sẽ bị thiệt hại nặng vì mất tiền, gánh nợ xấu lớn, hơn nữa kéo theo những cuộc tranh chấp, kiện tụng liên miên.
Theo Thời báo Kinh doanh