Khi bạn cần tập trung suy nghĩ – Bạn uống cà phê.
Khi bạn cần sự tỉnh táo – Bạn uống cà phê.
Khi bạn dừng chân ở những quán giải khát – Bạn uống cà phê.
Vậy bạn có bao giờ tự hỏi: “ Từ đâu và vì sao cà phê đã đến với chúng ta cũng như triệu triệu con người trên khắp thế giới ?”.
Bên cạnh những loại nước giải khát với vô số hương vị trên thị trường, cà phê có lẽ là một loại thức uống đặc thù nhất, nó có vị đắng, chát chát, ít ai có thể uống cà phê mà không thêm một chút ngọt từ đường hoặc sữa. Nhưng chính cái vị đặc trưng ấy, cộng thêm mùi hương đầy mê hoặc và những tác dụng kích thích sáng tạo là điều khiến cho chúng ta không thể thiếu ly cà phê mỗi ngày.
Cà phê – Sự lựa chọn tốt nhất khi cần sự tỉnh táo
Không chỉ làm thoả mãn vị giác và khứu giác của những tín đồ, cà phê còn là một thức uống có rất nhiều lợi ích cho sức khoẻ, nhất là đối với sức khoẻ thần kinh giúp cho mỗi người trong chúng ta yêu đời hơn, làm việc tập trung và hiệu quả hơn. Giữa cuộc sống công nghiệp đang cuồn cuộn trôi với bộn bè lo toan, một ly cà phê lạnh giữa trời trưa hè oi ả hoặc một cốc cà phê nghi ngút khói giữa cái lạnh nhè nhẹ sẽ luôn là một liều thuốc hiệu quả cho tinh thần.
Vị đắng của giọt cà phê có tác dụng kích thích thần kinh, làm tăng hoạt động của tim, co mạch trung ương và co mạch ngoại vi [ mạch phổi, mũi, thận, vành] qua đó làm cho người uống tỉnh táo hơn sau mỗi ngụm nhỏ. Ngoài ra, cà phê còn có tác dụng làm hạ sốt, lợi tiểu, kích thích tiêu hóa.
Giáo sư Andrew Scholey thuộc Trung Tâm Nghiên Cứu Nhận thức và Khoa học nơ ron Đại Học Northrumbia[Anh] đã nghiên cứu và kết luận: “ Caffeine trong ly cà phê làm tăng khả năng tư duy, giúp bạn thực sự tỉnh táo, minh mẫn và tập trung hơn trong các hoạt động về trí tuệ”.
Caffeine và sức khỏe
Hoạt chất chính trong cà phê là caffeine, có tác dụng rất mạnh mẽ đối với hệ thần kinh trung ương, làm cho bạn cảm thấy tỉnh táo, mất buồn ngủ và có thể suy tư minh mẫn. Đây cũng là tác dụng mà đại đa số người thưởng thức cà phê mong chờ ở những giọt cà phê đen sóng sánh này. Ngoài ra, caffein với liều lượng 250-350mg có tác dụng kích thích tim mạch, làm giảm trở kháng ngoại vi, kích thích tim mạch.
Caffeine còn có tác dụng làm giãn cơ trơn được ứng dụng trong y học, chữa trị cho các bệnh phế quản bị co thắt như những bệnh nhân hen suyễn lâm sang hoặc trong các mô hình gây co thắt phế quản thực nghiệm. Trong thể thao caffeine lại có tác dụng làm tăng khả năng làm việc của cơ bắp, liều 6mg/kg có thể giúp một vận động viên trượt tuyết linh hoạt hơn và nhanh nhẹn hơn.
Theo một công trình nghiên cứu tại đại học Gifu ở miền Trung Nhật Bản, những uống một tách cà phê mỗi ngày có nguy cơ ung thư ruột kết thấp hơn nhiều so với những người phụ nữ không uống cà phê.
Vì vậy cung cấp cho cơ thể một lượng caffeine vừa đủ được cung cấp qua những ly cà phê đậm đà là điều rất cần thiết để có một sức khoẻ tinh thần và cơ thể khoẻ mạnh hơn.
Cà phê và cách sử dụng cà phê hợp lý để có sức khỏe tốt nhất
Tùy theo chủng loại cà phê, cách rang và cách pha chế thì cà phê sẽ có hàm lượng caffeine khác nhau. Ở Việt Nam, Arabica chiếm 75% lượng tiêu thụ có chất lượng cao thường được sử dụng để pha chế trực tiếp, cà phê Robusta – loại có hàm hượng caffeine cao nhất được sử dụng trong công nghiệp đóng gói làm cà phê hòa tan và dạng cà phê dạng bột. Ngoài hai chủng loại cà phê trên, còn có cà phê Cherry được các nhà nhập khẩu hạt sống rất chuộng, sử dụng cho một vài sản phẩm riêng biệt cho những khách hàng có nhu cầu riêng.
Đa số các quán cà phê hiện nay đều pha cà phê phin ở dạng bột, trong mỗi ly cà phê 150ml có khoảng 80-135mg caffeine, cà phê hòa tan được bày bán trên thị trường có hàm lượng caffeine ít hơn với 65mg trong một tuýp cà phê. Theo các thông số trên thì khoảng 2 đến 3 ly cà phê mỗi ngày là bạn có thể giữ đầu óc mình luôn tỉnh táo cho công việc và cuộc sống.
Tuy nhiên khi sử dụng cà phê quá nhiều cũng có thể đem đến một số tác động ngoài ý muốn như tạo cảm giác bồn chồn, lo lắng, mất ngủ, thậm chí có thể làm xuất hiện sự co giật cục bộ hoặc toàn thân nếu lạm dụng cà phê một cách quá mức.
Với những người mới bắt đầu sử dụng cà phê, bạn nên bắt đầu chỉ với một ly cà phê mỗi ngày để tăng cường sức khỏe, hỗ trợ tim mạch, giúp tỉnh táo hơn, kích thích sự hoạt động trí óc, tăng hiệu quả làm việc.
Bạn có biết?
• Arabica có hương thơm mạnh, lượng caffeine ít hơn, chiếm 70% cà phê say.
• Robusta có vị đắng, lượng caffeine cao gấp 2 lần so với Arabica, thường được dùng trong sản phẩm cà phê 3 trong 1
• 65% cà phê được tiêu thụ trong buổi điểm tâm sáng.
• Cà phê đứng thứ 2 sau dầu trên thị trường mua bán thế giới
Và hàng ngàn thông tin thú vị về cà phê được minh hoạ dễ hiểu bằng hình ảnh [infographic] mà Purio cung cấp thêm sẽ bổ sung kiến thức về cà phê cho những chúng ta, những “tín đồ” của loại nước uống đen quyến rũ này.
Nguồn Puriocafe.com
Được sự đồng ý của Tiến sỹ Trần Bá Thoại [Ủy viên Ban chấp hành Hội Nội tiết - Đái tháo đường Việt Nam, chuyên gia về lĩnh vực Sinh hóa, Nhi, Tim mạch - Nội tiết - Rối loạn chuyển hóa], benhvien199.vn giới thiệu đến Bạn đọc các kiến thức cập nhật, thiết thực cho Nhân viên y tế nói riêng và cộng đồng nói chung về lĩnh vực Bệnh Nội tiết - Rối loạn chuyển hóa [Đại dịch của Thế kỷ 21].
Uống cà phê quá quen, quá nhiều lần, nhưng ít ai để ý trong ly cà phê có những gì? Tác dụng tốt xấu ra sao? Đặc biệt, câu hỏi: Nên uống cà phê lúc nào ? Bao nhiêu là vừa đủ?
Dê là kẻ đầu tiên phát hiện cà phê!
Theo truyền thuyết cây cà phê có nguồn gốc như sau: Vào thế kỷ thứ X, anh chăn dê Kaldi, Ethiopia, nhận thấy những con dê sau khi ăn quả màu đỏ của những cây có hoa trắng, lá xanh thẫm trên đồi Caffa sẽ chạy nhảy không biết mệt cho đến tận đêm khuya. Kalda dùng thử trái cây này thấy cảm giác tỉnh táo, khỏe khoắn và hưng phấn.
Nghĩ rằng mình đã gặp một phép lạ, Kaldi báo cáo vị quản nhiệm ở một tu viện gần đó. Vị tu sĩ sợ rằng đây là một thứ trái cấm của quỷ dữ nên lập tức vứt vào lò lửa, thế nhưng khi những quả màu đỏ kia cháy xém lại tỏa ra mùi thơm nào ngạt. Lúc này, vị tu sĩ tin rằng đây là món quà của Thượng đế ban tặng, và gọi thêm những tăng lữ khác đến. Họ đem rang lên, giã nhỏ rồi pha vào nước uống để mọi người cùng hưởng thiên ân, và đây là những ly cà phê đầu tiên. Vì đồi Caffa là nơi đầu tiên phát hiện nên cây này được đặt tên là cây cà phê [caffe] và sau này chất chiết xuất từ cà phê là caffeine, tinh chất cà phê.
Caffeine là hoạt chất chính
Caffeine là một methyl xanthine alkaloid có nhân vòng purine. Vì công thức hóa học tương đồng với base adenine và guanine của acid nhân nên caffeine có tác dụng ức chế cạnh tranh [competitive inhibitor] với adenosine trên các thụ thể chuyên biệt [*]. Khi sự ức chế xảy ra tác dụng ngăn chặn buồn ngủ của adenosine không còn nữa người dùng caffeine sẽ tỉnh táo, hưng phấn lên.
Vì cấu trúc tương đồng, caffeine ức chế cạnh tranh với adenosine
Caffeine cũng kích thích hệ giao cảm chế tiết nhiều adrenaline khiến đồng tử nở rộng, mạch máu giãn ra đưa nhiều máu ra ngoại vi, tim đập nhanh, hơi thở cũng tăng lên.
Caffeine còn kích thích não, chế tiết dopamine, gây sảng khoái nên càng làm cho cơ thể tỉnh táo hơn. Với liều bình thường, caffein cải thiện khả năng học tập, trí nhớ, sự tỉnh táo, độ tập trung và điều phối vận động.
Do đó, caffeine được xem là một chất hỗ trợ sinh học cho con người như: Cải thiện hoạt động thể thao; Tăng sức dẻo dai, chịu đựng, với liều vừa phải [5 mg / kg] caffeine cải thiện rõ hiệu suất chạy nước rút, tăng độ bền bỉ cơ bắp khi đạp xe, vận động..; Gia tăng chuyển hóa cơ bản ở người lớn.
Công dụng của cà phê
Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ [FDA] xếp loại caffeine vừa là thuốc và và phụ gia thực phẩm.
* Về thực phẩm
Caffein có tác dụng kích thích thần kinh trung ương nên được sử dụng để giảm mệt mỏi và buồn ngủ, và tăng hiệu quả của một số thuốc giảm đau.
Vì là chất hỗ trợ sinh học cho con người, nhiều loại nước giải khát, tăng lực được bổ sung thêm caffeine với ý định cải thiện hoạt động thể lực, tăng sức dẻo dai bền bỉ.
* Trong y khoa
Caffeine là thuốc đầu tay để điều trị, hỗ trợ các bệnh hô hấp như Loạn sản hô hấp [bronchopulmonary dysplasia] ở trẻ sinh non; Ngưng thở sơ sinh [apnea of newborns and prematurity]; Tụt huyết áp tư thế [orthostatic hypotension]; Ngộ độc rượu [alcohol intoxication], vì caffeine là chất đối kháng [antidote] của rượu.
Trong cà phê còn chứa khá nhiều chất chống oxy-hóa [anti-oxydation agents]. Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy uống 1 đến 2 ly cafe mỗi ngày sẽ làm giảm nguy cơ mắc ung thư đường ruột tới 26%.
Cũng vì chứa nhiều chất chống stress oxy hóa, cà phê còn làm giảm triệu chứng bịnh Parkinson, bảo vệ tế bào gan [đặc biệt nếu bạn là người uống rượu], giúp não khỏe hơn và kéo dài tuổi thọ….
Uống bao nhiêu cà phê là vừa
Tác dụng của caffeine lên mỗi người đều khác nhau, phụ thuộc vào đặc điểm giới tính, độ tuổi, cân nặng, sinh hiệu và mức độ nhạy cảm đối với các chất kích thích. Do đó, các nhà khoa học khẳng định rất khó để xác định liều lượng, giới hạn tối đa của caffeine mỗi người được phép dùng mỗi ngày.
Một nhóm nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ một cuộc điều tra kéo dài trong suốt 2 thập kỷ, từ 1979 tới 1998, về uống cà phê của hơn 45 ngàn người ở độ tuổi từ 20 tới 87 công bố trên Mayo Clinic Proceedings đã phát hiện rằng những người uống 28 ly cà phê mỗi tuần [4 ly mỗi ngày] sẽ có chỉ số sinh hiệu cao hơn so với những người uống ít cà phê hơn mức này.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO và Cơ quan Quản lý Dược và Thực phẩm Hoa Kỳ FDA, và rất nhiều Trung tâm nghiên cứu khác thì liều lượng trung bình của caffeine cho người lớn là 5mg/kg cân trọng/ ngày; tương đương với 3-4 ly cà phê 300 ml cho người nặng 60-70 kilogam. FDA cũng có khuyến cáo rằng những người có huyết áp cao, bệnh lý về tim mạch và phụ nữ mang thai nên hạn chế tối đa việc tiêu thụ caffeine.
Cần lưu ý, liều tác dụng và liều gây độc rất xa nhau: liều caffeine trung bình là 300-400mg/ ngày, liều độc hơn 10 gam/ ngày, gấp hơn 30 lần. Đã có kỷ lục caffeine nhất mà vẫn còn sống được ghi nhận là 100 gam caffeine, tương đương với uống 1200 tách cà phê cùng một lúc.
Uống nhiều cà phê sẽ bị ngộ độc
Theo FDA, caffeine được phân là loại an toàn [generally recognized safe, GRAS]. Liều độc của người lớn là trên 10 gam/ngày đối với người lớn, cao hơn nhiều so với liều thông thường dưới 500 miligam mỗi ngày. Tách cà phê thường chứa 80-175 mg caffeine [trung bình 120 mg], thì để ngộ độc caffeine phải cần uống từ 50-100 tách cà phê trung bình !!!
Ở người bình thường, khi uống hơn 600 mg mỗi ngày, tương đương với 7-8 ly cà phê, sẽ bắt đầu xuất hiện dấu nhiễm độc caffeine trên nhiều hệ thống, như: [1] Hệ thần kinh: kích thích, bất an, vật vã, lẫn lộn, đâu đầu, mất ngủ, loạn sảng; [2] Hô hấp: thở nhanh, cạn; [3] Tim mạch: hồi hộp, tim đập nhanh, loạn nhịp; [4] Tiêu hóa: nôn mửa, đau bụng; [5] Tiết niệu: tiêu láu; [6] Cơ khớp: run, giật, rút, sai tầm; [7] Mắt: nhìn mờ, mắt nhấp nhoáng; [8] Tai: nghe ù, chuông reo; [9] Da: ra khô, sốt…
Vì khả năng, liều lượng caffeine rất thay đổi theo cá nhân, nên khi có những dấu hiệu “say cà phê” dễ nhận biết như: buồn nôn, kích thích, tăng động, ợ nóng hoặc trào ngược dạ dày, tim đập nhanh, rung giật cơ bắp…dứt khoát phải ngừng uống ngay, và phải dùng thuốc giải. Một số giải pháp cần dụng ngay tại nhà khi nghi bị quá liều caffeine bao gồm: uống nhiều soda, nước lọc, ăn các rau quả giàu kali hoặc magiê, như chuối, cam, lá xanh đậm…Nếu dấu hiệu không giảm hoặc tăng thêm phải vào viện để dùng thuốc đặc hiệu.
Cà phê nguyên chất, pha chế và “dổm”
Năm 2016, trước thông tin hằng năm người Việt uống đến 17 tỷ ly cà phê “pha chế” không nguyên chất cà phê, TS Trần Quang Trung, Phó Chủ tịch Hiệp hội An toàn thực phẩm, Nguyên Cục trưởng Cục ATTP, Bộ Y tế, chia sẻ: “Nhiều quốc gia không uống cà phê nguyên chất, vì nguyên chất chua, khó uống được. Ở Thụy Sỹ, Nhật Bản và cả Việt Nam người ta trộn cà phê với đậu nành. Cho đậu nành vào sẽ có thêm một số chất dinh dưỡng và khử được vị chua của cà phê nguyên chất”, “…cà phê có trộn đậu nành hay bột bắp gọi đúng danh là cà phê pha chế” và “..cà phê do có được bằng hóa chất và hương liệu trộn một chút cà phê chính là cà phê dỏm, độc hại không nên dùng”.
Ông Hoàng Nguyễn Bảo Ngọc, GĐ Nestle Đồng Nai, cảnh báo: “…hạt cà phê cũng dễ bị mốc như các loại ngũ cốc khác, nếu chế biến không đúng cách cũng sẽ gây hại, thậm chí có thể gây ung thư”.
Đôi điều bàn luận
Cà phê là thức uống quá phổ cập. Ở Mỹ, hơn 90% người trưởng thành dùng cà phê thường xuyên. Theo Tổ chức Lương nông Quốc tế FAO, lượng cà phê một người tiêu thụ mỗi năm ở Bắc Âu là 10 kg, Tây Âu là 5-6 kg, Việt Nam, uống cà phê đứng thứ năm châu Á, nhưng chỉ khiêm tốn 1,15 kg.
Vì khả năng uống, cường độ tác dụng và mức độ “nhạy cảm” với caffeine là rất khác nhau theo từng người: có người uống cà phê vào ban đêm vẫn làm việc, ngủ được bình thường, nhưng người khác chỉ uống một ly từ sáng sớm lại mất ngủ cả đêm, cho nên việc phân định lợi hay hại của cà phê vẫn còn nhiều tranh cãi, nhiều lúc trái ngược nhau.
Tuy nhiên, các nhà khoa học dinh dưỡng trên thế giới cũng thống kê và đồng thuận rằng định mức trung bình chung là 5 mg caffeine/ kg thân trọng/ ngày, tương đương 300-400 mg caffeine, hay khoảng 3-4 ly cà phê thông thường là tiêu chuẩn chấp nhận được. Và Tiến sĩ Jonhson, chuyên gia dinh dưỡng Đại học Johns Hopkins, khuyên đơn giản hơn: “Nếu như bạn uống dưới 4 ly cà phê mỗi ngày và không có tác dụng phụ nào thì mọi chuyện coi như ổn”.
Cần lưu ý, đa số chúng ta thường không uống cà phê nguyên chất, mà thường uống cà phê có qua chế biến, “pha chế” thêm các phụ gia thực phẩm như đường, sữa, ca cao, sô cô la, hương vị ….. để hợp khẩu vị và ngon hơn.
Một vấn đề nổi cộm ở Việt Nam, cần hết sức cảnh giác là cà phê “dỏm”, cà phê hóa chất, cà phê “không có caffein”, đang tràn lan trên thị trường. Những ly nước uống “gọi là cà phê” này hoàn toàn hóa chất, độc hại cho cơ thể cần phải vứt bỏ ngay.
[*] Trong sự ức chế cạnh tranh, chất ức chế có cấu trúc hó học không gian gần giống với chất bị ức chế sẽ tranh giành vị trí ở các thụ thể hay enzyme tương ứng và gây ra sự ức chế, cản trở hoạt động, như hai cái chìa khóa có hình dáng, kích cở gần giống nhau sẽ cạnh tranh, chen nhau vào một ổ khóa.
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Caffeine
//en.wikipedia.org/wiki/Caffeine
[2] Caffeine and the central nervous system: mechanisms of action, biochemical, metabolic and psychostimulant effects.
//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1356551
[3]Physiological effects of caffeine
//www1.udel.edu/chem/C465/senior/fall00/Caffeine/Physiological.htm
[4] Adenosine, Adenosine Receptors and the Actions of Caffeine *
//www.researchgate.net/publication/229815848_Adenosine_Adenosine_Receptors_and_the_Actions_of_Caffeine
[5] What does caffeine do to your body?
//www.medicalnewstoday.com/articles/285194.php
[6] Caffeine Overdose: How Much Is Too Much?
//www.healthline.com/health/caffeine-overdose
[7] How to Neutralize the Effects of Caffeine
//www.livestrong.com/article/261114-how-to-neutralize-the-effects-of-caffeine/
[8] How to Get Caffeine Out of Your Body
//broadly.vice.com/en_us/article/evggvp/how-to-come-down-from-too-much-caffeine
[9] “17 tỉ ly cà phê người Việt uống mỗi năm không phải cà phê”
//cafef.vn/17-ti-ly-ca-phe-nguoi-viet-uong-moi-nam-khong-phai-ca-phe-co-bat-thuong-20161229152910959.chn
[10] Mỗi người Việt dùng 1,15 kg cà phê trong năm
//kinhdoanh.vnexpress.net/tin-tuc/vi-mo/moi-nguoi-viet-dung-115-kg-ca-phe-trong-nam-2726908.html