Thị trường chứng khoán phi tập trung [tiếng Anh: Over the counter market, viết tắt: OTC] là loại thị trường chứng khoán xuất hiện sớm nhất trong lịch sử hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán. Thị trường này được mang tên OTC có nghĩa là "Thị trường qua quầy".
Hình minh hoạ [Nguồn: investopedia]
Khái niệm
Thị trường chứng khoán phi tập trung hay thị trường mạng hay thị trường báo giá điện tử trong tiếng Anh được gọi là over the counter market, viết tắt là OTC.
Thị trường OTC là thị trường không có trung tâm giao dịch chứng khoán tập trung, đó là một mạng lưới các nhà môi giới và tự doanh chứng khoán mua bán với nhau và với các nhà đầu tư, các hoạt động giao dịch của thị trường OTC được diễn ra tại các quầy [sàn giao dịch] của các ngân hàng và các công ty chứng khoán.
Đặc điểm quan trọng nhất của thị trường chứng khoán OTC để phân biệt với thị trường chứng khoán tập trung [tại các Sở giao dịch chứng khoán] là cơ chế lập giá bằng hình thức thương lượng và thoả thuận song phương giữa người bán và người mua là chủ yếu, còn hình thức xác lập giá bằng đấu lệnh chỉ được áp dụng hạn chế và phần lớn là các lệnh nhỏ.
Thị trường OTC đóng vai trò của một thị trường thứ cấp, tức là thực hiện vai trò điều hoà, lưu thông các nguồn vốn, đảm bảo chuyển hoá các nguồn vốn ngắn hạn thành dài hạn để đầu tư phát triển kinh tế.
Hiện nay, thị trường OTC được coi là thị trường chứng khoán bậc cao, có mức độ tự động hoá cao độ.
Những đặc điểm cơ bản của thị trường OTC
Thị trường OTC ở mỗi nước có những đặc điểm riêng, phù hợp với điều kiện và đặc thù mỗi nước. Tuy nhiên, hệ thống thị trường OTC trên thế giới hiện nay được xây dựng theo mô hình thị trường NASDAQ của Mỹ. Vì vậy , có thể khái quát một số đặc điểm chung ở các nước như sau:
- Về hình thức tổ chức thị trường: Thị trường OTC được tổ chức theo hình thức phi tập trung, không có địa điểm giao dịch mang tính tập trung giữa bên mua và bán. Thị trường sẽ diễn ra tại các điểm giao dịch của các ngân hàng, các công ty chứng khoán, và các địa điểm thuận lợi cho người mua và bán.
- Chứng khoán giao dịch trên thị trường OTC bao gồm hai loại:
+ Thứ nhất, chiếm phần lớn là các chứng khoán chưa đủ điều kiện niêm yết trên Sở giao dịch song đáp ứng các điều kiện về tính thanh khoản và yêu cầu tài chính tối thiểu của thị trường OTC, trong đó chủ yếu là các chứng khoán của các công ty vừa và nhỏ, công ty công nghệ cao và có tiềm năng phát triển.
+ Thứ hai là các loại chứng khoán đã niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán.
Như vậy, chứng khoán niêm yết và giao dịch trên thị trường OTC rất đa dạng và có độ rủi ro cao hơn so với các chứng khoán niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán.
- Cơ chế lập giá trên thị trường OTC chủ yếu được thực hiện qua phương thức thương lượng và thoả thuận song phương giữa bên bán và bên mua, khác với cơ chế đấu giá chứng khoán trên Sở giao dịch chứng khoán.
Hình thức khớp lệnh trên thị trường OTC rất ít phổ biến và chỉ được áp dụng đối với các lệnh nhỏ. Giá chứng khoán được hình thành qua thương lượng và thoả thuận riêng biệt nên sẽ phụ thuộc vào từng nhà kinh doanh đối tác trong giao dịch và như vậy sẽ có nhiều mức giá khác nhau đối với một loại chứng khoán tại một thời điểm.
Tuy nhiên, với sự tham gia của các nhà tạo lập thị trường và cơ chế báo giá tập trung qua mạng máy tính điện tử như ngày nay dẫn đến sự cạnh tranh giá mạnh mẽ giữa các nhà kinh doanh chứng khoán và vì vậy, khoảng cách chênh lệch giữa các mức giá sẽ thu hẹp do diễn ra sự "đấu giá" giữa các nhà tạo lập thị trường với nhau, nhà đầu tư chỉ việc chọn lựa giá tốt nhất trong các báo giá của các nhà tạo lập thị trường.
- Thị trường có sự tham gia của các nhà tạo lập thị trường đó là các công ty giao dịch – môi giới.
Các công ty này có thể hoạt động giao dịch dưới hai hình thức
+ Thứ nhất là mua bán chứng khoán cho chính mình bằng nguồn vốn của công ty - đó là hoạt động giao dịch.
+ Thứ hai là làm môi giới đại lí cho khách hàng để hưởng hoa hồng - đó là hoạt động môI giới.
- Là thị trường sử dụng hệ thống mạng máy tính điện tử diện rộng liên kết tất cả các đối tượng tham gia thị trường.Hệ thống mạng của thị trường được các đối tượng tham gia trên thị trường sử dụng để đặt lệnh giao dịch, đàm phán, thương lượng giá, truy cập và thông báo các thông tin liên quan đến các giao dịch chứng khoán …
Chức năng của mạng được sử dụng rộng rãi trong giao dịch mua bán và quản lí trên thị trường OTC.
- Quản lí thị trường OTC: Cấp quản lí trên thị trường OTC tương tự như quản lí hoạt động của thị trường chứng khoán tập trung và được chia làm hai cấp
+ Cấp quản lí Nhà nước: do cơ quan quản lí thị trường chứng khoán trực tiếp quản lí theo pháp luật về chứng khoán và các luật có liên quan, cơ quan này thường gọi là Uỷ quan chứng khoán nhà nước.
+ Cấp tự quản: có thể do hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán quản lí như ở Mỹ, Nhật, Thái Lan, Hàn Quốc… hoặc do trực tiếp sở giao dịch đồng thời quản lí mhư ở Anh, Pháp,Canada…
- Cơ chế thanh toán trên thị trường OTC là linh hoạt và đa dạng. Do phần lớn các giao dịch mua bán trên thị trường OTC đều thực hiện trên cơ sở thương lượng và thoả thuận nên phương thức thanh toán trên thị trường OTC linh hoạt gữa người mua và bán.
Thời hạn thanh toán không cố định như trên thị trường tập trung mà rất đa dạng T+0, T+1, T+2,T+x trên cùng một thị trường, tuỳ theo thương vụ và sự phát triển của thị trường.
[Tài liệu tham khảo: Giáo trình Thị trường Chứng khoán, Trường ĐH Kinh tế Quốc dân, 2018, NXB Tài chính]
Diệu Nhi
Dựa theo tính tập trung của thị trường, TTCK có thể được chia làm 2 loại là thị trường tập trung và thị trường phi tập trung. Chắc hẳn nhiều bạn đọc đã quá quen thuộc với thị trường chứng khoán tập trung, được giao dịch thông qua các sàn giao dịch như HOSE và HNX. Vậy thị trường phi tập trung, hay thị trường OTC có điểm gì khác biệt?
Thị trường chứng khoán OTC là gì?
Thị trường chứng khoán OTC
Thị trường chứng khoán OTC là thị trường chứng khoán phi tập trung, nơi người mua và người bán cổ phiếu giao dịch bằng hình thức thương lượng về giá, và được kết nối thông qua một tổ chức trung gian. OTC là viết tắt của over-the-counter, tức là giao dịch thông qua quầy, ở đây “quầy” chính là tổ chức trung gian.
Thị trường chứng khoán OTC là thị trường chứng khoán phi tập trung
Khi giao dịch trên thị trường OTC, nhà đầu tư sẽ đặt lệnh mua và bán cổ phiếu theo khối lượng mình muốn mua hoặc bán, sau đó tổ chức trung gian sẽ kết nối người mua và bán với nhau, hai bên sẽ thông qua thỏa thuận để chốt mức giá và khối lượng cổ phiếu. Mức giá được quyết định dựa trên việc “thuận mua, vừa bán” chứ không phụ thuộc vào bất kỳ yếu tố bên ngoài nào.
Tính chất của thị trường OTC
Nếu như các cổ phiếu niêm yết sẽ được giao dịch trên thị trường tập trung, qua các sàn như HOSE và HNX, thì thị trường OTC là nơi giao dịch của các cổ phiếu không niêm yết. Chính vì không niêm yết, nên các doanh nghiệp này sẽ ít được biết đến rộng rãi hơn với công chúng và ít chịu sự giám sát hơn, do đó thông tin mà NĐT được tiếp cận sẽ ít hơn. Tuy vậy, các cổ phiếu niêm yết cũng có thể được giao dịch thông qua thị trường OTC.
Thị trường OTC là nơi giao dịch của các cổ phiếu không niêm yết.
Thị trường chứng khoán OTC có thanh khoản tương đối thấp hơn so với thị trường tập trung do phương thức giao dịch thỏa thuận của nó, ngoài ra việc độ tiếp cận thấp cũng khiến lượng giao dịch các cổ phiếu này thấp. Vì vậy, mức độ rủi ro của thị trường OTC cũng cao hơn và khó phù hợp với tất cả các đối tượng NĐT.
Bên cạnh đó, phương thức giao dịch thỏa thuận cũng khiến việc xác định giá thị trường khó khăn hơn so với hình thức giao dịch tập trung. Nhằm tăng tính thanh khoản và tính hiệu quả cho thị trường, hiện nay các tổ chức trung gian cũng thực hiện vai trò chào giá ra thị trường, và các nhà giao dịch sẽ mua bán cổ phiếu trực tiếp với tổ chức trung gian. Chẳng hạn, khi thấy nhiều nhà giao dịch đặt lệnh mua cổ phiếu với mức giá 50,000 đồng, tổ chức trung gian có thể thực hiện chào mua cổ phiếu với giá 50,000 đồng hoặc cao hơn, mức giá đó có thể được coi là giá thị trường tham khảo. Khi các nhà giao dịch muốn bán cổ phiếu đó, họ sẽ bán trực tiếp với tổ chức trung gian. Bên cạnh đó, họ cũng có thể đưa ra giá chào bán với mức cao hơn giá chào mua, và hưởng lợi từ chênh lệch 2 mức giá này.
Chính vì vậy, tổ chức trung gian trong thị trường OTC có thể đóng 2 vai trò: Làm trung gian cho giao dịch [broker] và tham gia giao dịch với các nhà đầu tư [dealer].
Cơ chế thanh toán cổ phiếu cũng khá đa dạng, có thể là T+0, T+1, T+2,… tùy vào cơ chế của từng thị trường và từng cổ phiếu. Thời gian giao dịch của thị trường này cũng không bị giới hạn giống như các sàn HOSE, HNX, bạn hoàn toàn có thể giao dịch vào buổi tối hay cuối tuần.
Sự hấp dẫn của thị trường OTC
Mặc dù thị trường OTC vẫn còn nhiều hạn chế so với thị trường tập trung, nhưng vẫn là nơi thu hút nhiều NĐT do một số đặc điểm hấp dẫn của nó.
Mặc dù thị trường OTC vẫn còn nhiều hạn chế so với thị trường tập trung, nhưng vẫn là nơi thu hút nhiều NĐT do một số đặc điểm hấp dẫn của nó.
Thứ nhất, tỷ suất sinh lời từ các cổ phiếu OTC thường cao hơn các cổ phiếu niêm yết, bởi các cổ phiếu trên thị trường này thường chưa được nhiều nhà đầu tư biết đến, khiến độ hiệu quả của thị trường kém hơn. Chính vì vậy bạn sẽ tìm được rất nhiều cổ phiếu hấp dẫn mà có mức giá thấp hơn nhiều giá trị thực của nó [undervalued].
Bên cạnh đó, các cổ phiếu chưa niêm yết thường là các cổ phiếu của các doanh nghiệp có tuổi đời còn non trẻ, mà thông thường tốc độ tăng trưởng của các công ty như vậy cao hơn nhiều so với các công ty niêm yết đã bão hòa.
Rủi ro khi giao dịch OTC là gì?
Bên cạnh lợi nhuận hấp dẫn, thị trường OTC cũng tồn tại khá nhiều rủi ro so với thị trường tập trung. Đầu tiên là rủi ro thanh khoản, với khối lượng giao dịch thấp và chênh lệch giá mua-bán cao, các NĐT sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi muốn mua và bán cổ phiếu với mức giá gần nhất với giá thị trường.
Rủi ro khi giao dịch OTC
Ngoài ra, với việc thị trường OTC không được giám sát chặt chẽ như thị trường tập trung, hành động làm giá cổ phiếu xảy ra nhiều hơn và gây thiệt hại tới nhiều nhà đầu tư. Độ tiếp cận các thông tin của doanh nghiệp thấp cũng gây khó khăn cho các nhà giao dịch khi muốn phân tích cổ phiếu, các doanh nghiệp không bắt buộc phải công bố các báo cáo tài chính hay báo cáo thường niên theo quy định của Ủy ban chứng khoán Nhà nước.
Giao dịch chứng khoán OTC như thế nào?
Để có thể giao dịch chứng khoán OTC, điều đầu tiên là bạn cần có tài khoản ở các tổ chức trung gian trên thị trường OTC. Hiện nay, một số tổ chức trung gian uy tín trên thị trường OTC tại Việt Nam có thể kể đến như Sanotc.com, Giacophieu.vn,...
Happy trading !