a. Khi đi cưa nhọn khi về cũng cưa ngọn
b. Trên Trời Rơi Xuống mà lại mau co.
c. Bò lang chạy vào làng Bo.
d. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non
I. MỤC TIÊU: Giúp học sinh hiểu:
- Hiểu thế nào là chơi chữ.
- Hiểu được một số lối chơi chữ thường gặp.
- Bứoc đầu cảm thụ cái hay của phép chơi chữ và biết vận dụng biện pháp chơi chữ trong
giao tiếp hằng ngày.
II. CHUẨN BỊ: - Giáo viên: Thiết kế bài giảng + Bảng phụ
- Học sinh: Soạn bài+Sưu tầm một số câu thơ,câu đối có sử dụng hình thức
chơi chữ.
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG:
1.Ổn định tổ chức: [1] KT sĩ số
2. KTBC: [4]
Bạn đang xem tài liệu "Bài soạn môn Ngữ văn 7 - Tiết 61: Chơi chữ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Ngày soạn : 1/122008 Tuần 16 Ngày dạy : 3/12/2008 Tiết 61 CHƠI CHỮ I. MỤC TIÊU: Giúp học sinh hiểu: - Hiểu thế nào là chơi chữ. - Hiểu được một số lối chơi chữ thường gặp. - Bứoc đầu cảm thụ cái hay của phép chơi chữ và biết vận dụng biện pháp chơi chữ trong giao tiếp hằng ngày. II. CHUẨN BỊ: - Giáo viên: Thiết kế bài giảng + Bảng phụ Học sinh: Soạn bài+Sưu tầm một số câu thơ,câu đối có sử dụng hình thức chơi chữ. III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG: 1.Ổn định tổ chức: [1’] KT sĩ số 2. KTBC: [4’] 1. Em hiểu thế nào là hiện tượng đồng âm? Cho VD. [Là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau,không liên quan gì đến nhau.VD: Đường [đường ăn] với [đường đi] ;Than [than củi] với [than thở]. 2.Thế nào là điệp ngữ? Nêu tác dụng của điệp ngữ? [Khi nói hoặc viết người ta có thể dùng biện pháp lặp lại từ ngư õ[hoặc cả một câu] để làm nổi bật ý,gây cảm xúc mạnh.Cách lặp lại như vậy gọi là phép điệp ngữ;từ ngữ lặp lai gọi là điệp ngữ]. -Điệp ngữ có mấy dạng? Ví dụ.[Điệp ngữ cách quãng,điệp ngữ nối tiếp,điệp ngữ chuyển tiếp[ điệp ngữ vòng] . 3. Bài mới: Giáo viên giới thiệu bài. Trong đời sống,đôi lúc để tăng sức dí dỏm,hài hước,hoặc để tăng thêm phần hấp dẫn ,thú vị người ta dùng lối chơi chữ.Vậy chơi chữ không phải là công việc của văn chương mà còn mang lại điều thú vị trong đời sống hàng ngày.Như vậy chơi chữ là gì? Để giúp các em hiểu thế nào là chơi chữ và cách sử dụng nó trong đời sống,chúng ta hãy cùng tìm hiểu phép “chơi chữ”.g thêm phần hấp dẫnaài hước,tăng i] ;Than [than thở] với [than thở]ngày. TG HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG 8’ 12’ 15’ HOẠT ĐỘNG 1: HDHS HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM GV. Ghi ví dụ SGK/163 lên bảng. HS: Đọc ví dụ. H. Dựa vào kiến thức đã học ở bài “Từ đồng âm”,em có nhận xét gì về nghĩa của các từ “lợi” trong bài ca dao? GV lưu ý HS: Phải đặt từ “lợi” vào ngữ cảnh cụ thể[Lấy chồng lợi chăng – Lợi thì có lợi nhưng răng không còn.] CH gợi ý: H. Nghĩa của từ “lợi” có giống nhau không?Vậy khác nhau ở chõ nào? H. Theo em từ “lợi ” theo ý của bà già có nghĩa là gì? HS. Lấy chồng có lợi hay không?Lợi có nghĩa là thuận lợi,lợi lộc. H. Thầy bói có trả lời theo ý của bà già hay không? “Lợi” ở đây có nghĩa là gì? H. Việc sử dụng từ “lợi” ở câu cuối bài ca dao là dựa vào hiện tượng gì của từ ngữ? GV nhấn mạnh: Dựa trên hiện tượng đồng âm hay còn gọi là nghệ thuật “đánh tráo ngữ nghĩa” trong những cách chơi chữ thường được sử dụng trong ca dao . = > Chơi chữ đồng âm. H. Việc sử dụng từ “lợi” như vậy có tác dụng gì? H. Tại sao câu phán đoán của thầy bói lại có phần hài hước, dí dỏm ,trêu chọc? HS. + Hài hước: Lợi ích mà hiểu là lợi răng. + Trêu chọc: Nếu lấy chồng thì chỉ còn lợi răng.Nghĩa là bà đã quá già rồi, còn nghĩ đến chuyện chồng con làm gì nữa. GV nhấn mạnh: Cách sử dụng từ ngữ như trong bài ca dao trên người ta gọi là chơi chữ. H. Vậy em hiểu thế nào là chơi chữ và tác dụng của nó? HS. Rút ra khái niệm và tác dụng.Ghi nhớ/164 GV mở rộng VD: Trùng trục như con bò thui Chín mắt,chín mũi,chín đuôi,chín đầu. H. Câu này chơi chữ nào?Dựa trên hiện tượng gì? HS.Chữ chín.Chín ở đây không phải là con số 9 mà là “thui chín”.Dựa trên hiện tượng đồng âm. HOẠT ĐỘNG 2. HDHS TÌM HIỂU CÁC LỐI CHƠI CHỮ: HS. Quan sát ví dụ SGK/164 [Bảng phụ] H. Từ “ranh tướng” gần âm với từ nào? H. Vậy em có nhận xét gì từ “ ranh tướng” được viết đặt vào trong dấu ngoặc kép? Gợi ý: “Ranh”Trong “ranh tướng”,”nhãi ranh” - > Ý coi thường .“Danh tướng” [Danh :Danh tướng,uy danh,danh giá]. H. Việc sử dụng từ ngữ như vậy nhằm mục đích gì? GV mở rộng: Ngoài ra dùng từ “nồng nặc” [chỉ thứ mùi khó chịu] đi với “ tiếng tăm” tạo sự tương phản về nghĩa cũng nhằm châm biếm đả kích. H. Các tiếng trong 2 câu thơ của Tú Mỡ có phần nào giống nhau? HS. Tất cả các tiếng bắt đầu từ phụ âm “m”. H. “Cá đối” và “Cối đá” , “mèo cái” và “mái kèo” có mối liên quan gì về mặt âm thanh? H. Tìm các nghĩa khác nhau của từ “sầu riêng” ? GV gợi ý: + Sầu riêng 1: Trạng thái tâm lí tiêu cực [buồn]. + Sầu riêng 2: Một loại quả có gai to và nhọn,có vị ngọt thơm, trồng nhiều ở Nam Bộ. = > Đồng âm. H. Hiện tượng trái nghĩa nào được tạo ra ở câu thơ cuối? HS.”sầu riêng” trái nghĩa với “vui chung” [Trạng thái tâm lí tích cực,có ý vui chung]. * GV giới thiệu 1 số VD để HS nhận biết [Bảng phụ] Hãy chỉ rõ các lối chơi chữ trong các VD sau: a. S: ồng thì chỉ còn lợi răng- Bà ba bán bánh bèo bên bờ biển. - Cô Cẩm cầm cái chổi chọc chú chuột chù chết cứng. = > Điệp phụ âm. b.Cồn Cỏ có con cá đua là con cua đá. Trò chơi – trời cho . = > Nói lái. c.Da trắng vỗ bì bạch. = > Đồng nghĩa. Trăng bao nhiêu tuổi trăng già Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non? Gợi ý: Già >< non; non 1: non ,trẻ non 2 : núi[Hán Việt] núi đồng nghĩa với non. = > Chơi chữ đồng âm,đồng nghĩa,trái nghĩa. e. Vô tuyến truyền hình -> Vô tuyến tàng hình. = > Dùng lối nói trại âm [gần âm]. Nhớ nước đau lòng con quốc quốc Thương nhà mỏi miệng cái gia gia. = > Đồng âm khác nghĩa. H . Như vậy cơ bản có mấy lối chơi chữ ? HOẠT ĐỘNG 3 TRƯỜNG HỢP SỬ DỤNG H. Chơi chữ thường được sử dụng trong những trường hợp nào? HS . Được sử dụng trong cuộc sống thường ngày,trong thơ văn,đặc biệt là trong thơ văn trào phúng,câu đối,câu đố. GV lưu ý HS : Chơi chữ phải phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp,tránh lối chơi chữ với dụng ý xấu,đùa giỡn một cách vô ý thức,thiếu văn hoá. HS tự lấy ví dụ thêm HOẠT ĐỘNG 4. HDHS LÀM BÀI TẬP HS. Đọc yêu cầu bài tập 1/165. HS thảo luận nhóm:đại diện nhóm trình bày. * Gợi ý:Chơi chữ đồng âm - cả bài thơ hâu như đều nhắc đến tên một loài rắn. + Rắn1: Tên 1 loài rắn Rắn 2[đầu]: Bướng bỉnh,khó bảo. + Hổ lửa 1: Tên 1 loài rắn. Hổ lửa 2: Chỉ tính cách dữ tợn,bướng bỉnh,nóng nảy + Mai gầm 1: Tên một loài rắn. Mai: Chỉ ngày mai,thời gian [ngày mai] Gầm 2 :[Động từ] chỉ hoạt động phát ra âm thanh. + Ráo 1 : Tên một loài rắn. Ráo 2 [mép] :Aên nói bao biện,lẻo mép. + Lằn 1 :Tên một loài rắn. + Lằn 2 : Vết đòn roi hằn trên da thịt. + Hổ mang : Tên một một loài rắn. Hổ : Hổ thẹn ,xấu hỏi. HS. Đọc yêu cầu bài tập 2/165 Trả lời,GV nhận xét bổ sung. Bài tập 3/165.GV cho HS Về nhà tự sưu tầm và báo cáo kết quả trong tiết ”Luyện tập sử dụng từ”. Bài tập 4/165. HS phân tích lối chơi chữ trong bài thơ của Bác Hồ. GV.Giải thích nghĩa của thành ngữ Hán Việt. + Từ thuần Việt: Cam [trái cam - DT], Khổ [khổ đau] + Đồng âm với từ Hán Việt: Khổ [đắng] ,tận [hết] , cam [ngọt] ,lai [đến]. Bài tập bổ sung: Chơi trò trả lời câu đố,câu đố có vận dụng lối chơi chữ? Trên trời rớt xuống mau co là gì? [Mo cau] Ngả lưng cho thế gian ngồi Rồi ra mang tiếng là người bất trung. [cái phản] Khi đi cưa ngọn, Khi về cũng cưa ngọn. [Con ngựa] 4. Một đống chuột chù đi qua một cây cầu rớt xuống sông một con. Hỏi còn mấy con ? I. THẾ NÀO LÀ CHƠI CHỮ? 1. Ví dụ.SGK/163 [Bảng phụ] Bà già đi chợ Cầu Đông Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng? Thầy bói xem quẻ nói rằng: Lợi thì có lợi nhưng răng không còn. * Nhận xét: - Lợi [ 1]: Lợi lộc,lợi ích [TT] - Lợi [2,3]: Lợi là bộ phận của hàm răng nằm trong khoang miệng [DT]. - > Hiện tượng đồng âm = > Mang tính hài hước,gây cảm xúc bất ngờ,thú vị. 2. Khái niệm,tác dụng: Ghi nhớGK/164 II.CÁC LỐI CHƠI CHỮ 1.Ví dụ .SGK/165 1. - Ranh tướng[danh tướng] ->Dùng lối nói trại âm[gần âm] -“nồng nặc”đi với”tiếng tăm” - > Tạo sự tương phản. = > Chế giễu tướng Na Va. 2.Mênh mông muôn mẫu một màu mưa = > Dùng cách điệp âm m. 3. Cá đối – cối đá Mèo cái – mái kèo = > Dùng lối nói lái. 4. Sầu riêng - vui chung. = > Dùng từ trái nghĩa. 2. GHI NHỚ.SGK/165 III.LUYỆN TẬP Bài tập 1/165.Tìm các từ chơi chữ. * Các từ có nghĩa gần gũi nhau :Liu điu,[1 loài rắn nhỏ],hổ lửa,mai gầm[cạp nong],[rắn] ráo,[ thằn]lằn,trâu lỗ [rắn hổ trâu],hổ mang. Bài tập 2/166. Chơi chữ có sử dụng các từ gần nhau [cùng trường nghĩa] Câu 1 : Thịt,mỡ,nem,chả [đều liên quan đến thịt]. Câu 2 : Nứa,tre,trúc [đều thuộc họ tre nưa]. Bài tập 4/166. Thành ngữ Hán Việt : Khổ tận cam lai. - >Hết khổ sở đến lúc sung sướng. = > Chơi chữ đồng âm. 4.CỦNG CỐ: [3’] - Chơi chữ là gì?Tác dụng của việc chơi chữ ? - Có mấy lối chơi chữ ? 5. DẶN DÒ: [2’] - Học thuộc lòng ghi nhớ,hoàn thành bài tập 1,2,3,4 SGK/165-166 - Chuẩn bị bài mới : ÔN TẬP TIẾNG VIỆT. Xem lại toàn bộ kiến thức các bài tiếng Việt đã học chuẩn bị tết sau ôn tập.
60 điểm
NguyenChiHieu
Tìm các hiện tượng chơi chữ trong các phần trích sau và cho biết chúng thuộc về lối chơi chữ nào. a] Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn. b] Trên trời rơi xuống mà lại mau co. c] Bò lang chạy vào làng Bo. d] “Leo thang” tất phải theo lang.
Tổng hợp câu trả lời [1]
Chú ý đến các từ in đậm sau trong các câu đã cho : a] cưa ngọn, cưa ngọn. b] mau co. c] Bò lang ] “Leo thang ” theo lang. [Lưu ý hiện tượng nói lái.]
Câu hỏi hay nhất cùng chủ đề
- phố,chùa,sinh có phải là danh từ chung không
- Chỉ ra và phân tích tác dụng của phép tu từ được sử dụng trong bài Rằm tháng giêng
- Người mẹ nói
- Điền các đại từ để hỏi vào chỗ trống sau: Đại từ dùng để: – hỏi về người, sự vật …………………………………………………………….. – hỏi về số lượng …………………………………………………………………… – hỏi về hoạt động, tính chất, sự việc ………………………………………..
- Đặt câu ghép có sử dụng quan hệ từ sau: 1. Nếu ....... thì 2. Mặc .....dù 3. Vì........ nên 4. Hễ........ thì
- Từ các văn bản ―Những câu hát về tình cảm gia đình, ―Mẹ tôi [Et-môn-đo đơ A-mi-xi], ―Cuộc chia tay của những con búp bê - Khánh Hoài. Hãy bộc lộ những tình cảm và suy nghĩ của em khi được sống trong tình yêu thương của những người thân trong gia đình và bộc lộ niềm thương cảm cho những ai không có được những may mắn đó.
- Em hãy ghép 5 tiếng sau thành 9 từ ghép thích hợp: thích, quý, yêu, thương, mến.
- Thay thế các từ hoặc cụm từ cần thiết bằng đại từ thích hợp để câu văn không bị lặp lại: a] Một con quạ khát nước, con quạ tìm thấy một cái lọ. b] Tấm đi qua hồ, Tấm vô ý đánh rơi một chiếc giày xuống nước. c] - Nam ơi! Cậu được mấy điểm? - Tớ được 10 điểm. Còn cậu được mấy điểm? - Tớ cũng được 10 điểm.
- Trong các trường hợp sau [đối với các từ in đậm], trường hợp nào thuộc hiện tượng đồng âm, trường hợp nào thuộc hiện tượng nhiều nghĩa ? Tại sao ? a] – Mỗi bữa nó ăn 3 bát cơm. – Xe này ăn xăng quá. b] Con kiến bò đĩa thịt bò. c] Con ruồi đậu mâm xôi đậu. d] – Câu cá – Câu thơ đ] – Chạy từ nhà đến trường. – Chạy tiền.
- Chuyển đổi các câu chủ động sau thành câu bị động 19. Mùa đông năm nay vừa dài vừa lạnh. Biết bao nhiêu gia súc, gia cầm đã chết. 20. Chúng tôi rất quý bác Hòa.
Tham khảo giải bài tập hay nhất
- Soạn Văn 7 ngắn nhất Sách mới 3 bộ [KNTT, CTST, CD]
- Soạn Văn 7 siêu ngắn Sách mới 3 bộ [KNTT, CTST, CD]
- Soạn Văn 7 chi tiết Sách mới 3 bộ [KNTT, CTST, CD]
- Giải VBT Ngữ văn 7
- Đề kiểm tra, đề thi Văn 7
- Tác giả - Tác phẩm Văn 7 Sách mới [KNTT, CTST, CD]
- Soạn văn 7 VNEN
- Soạn Văn 7 Cánh diều
- Soạn Văn 7 Kết nối tri thức
- Soạn Văn 7 Chân trời sáng tạo
- Trắc nghiệm Văn 7 có đáp án Cánh diều
- Trắc nghiệm Văn 7 có đáp án Kết nối tri thức
- Trắc nghiệm Văn 7 có đáp án Chân trời sáng tạo
- Tóm tắt Ngữ văn 7 Sách mới [KNTT, CD, CTST]
- Soạn SBT Ngữ Văn 7 Kết nối tri thức
- Soạn SBT Ngữ Văn 7 Cánh diều
- Soạn SBT Ngữ Văn 7 Chân trời sáng tạo