Trước tiên tôi xin trình bày rõ quan điểm của mình về bài viết, sở dĩ tôi chỉ dám dùng từ kinh nghiệm mà không dùng từ hướng dẫn vì tất cả những điều tôi viết ra sau đây đều chỉ dựa trên kinh nghiệm cá nhân tôi tích lũy được trong quá trình tự chỉnh sửa thay thế xe đạp khi đạp xe. Cũng vì nơi tôi ở không có tiệm sửa xe đạp nào hoặc cũng có thể do tôi chưa tìm thấy, nên tất tần tật các hỏng hóc của xe đạp từ lớn tới nhỏ tôi đều phải tự mày mò mua phụ tùng về để thay thế, lắp ráp. Do góc độ kiến thức về sửa xe hạn hẹp, không thể múa rìu qua mắt thợ, bạn nào hiểu sâu rộng và có kinh nghiệm sửa xe nếu đọc bài này thấy chỗ nào chưa đúng mong các bạn thông cảm và góp ý để bài viết ngày càng hoàn thiện hơn, có thể giúp được phần nào các bạn chơi xe nhưng không có điều kiện mang xe ra tiệm sửa và đây cũng chính là mục đích của bài viết này.
Đề xe đạp chia làm hai phần là đề trước, tên tiếng Anh là Front Derailleur, trước đây những người biết tiếng Pháp và thợ sửa xe đạp thường gọi đề xe đạp là Đề Ray Ơ, tiếng Trung Quốc gọi là 前拨 dịch nôm na có nghĩa là máy thay đổi tốc độ xe phía trước, cũng có người gọi là tay đề trước còn tôi thì thấy tác dụng của nó chả khác gì cái tay gạt nên gọi nó là Tay gạt trước cho tiện. Còn đề sau có tên tiếng Anh là Rear Derailleur, tiếng Trung Quốc gọi là后变速器 có nghĩa là máy biến tốc hay máy thay đổi tốc độ phía sau. Dân mình chắc do hình dạng của nó khá giống củ khoai lang nên gọi nó là Củ đề J.
Cũng như các bạn, tôi cũng đã từng lâm vào hoàn cảnh đề xe đạp bị trục trặc, đạp xe thấy xích xe nhảy tưng tưng, kêu tành tạch, xích quệt vào tay gạt trước kêu xoèn xoẹt hay củ đề sau không thể xuống được tầng líp cuối cùng hoặc không thể lên được tầng líp trên cùng, đang đạp xích nhảy lên rồi lại nhảy xuống hoặc tuột cả ra ngoài thôi thì muôn hình vạn trạng các kiểu đà điểu trục trặc về đề xe đạp. Tôi cũng đã từng rất phân vân trước khi đặt tua vít vào để xoay thử một con ốc chỉnh nào đó và quả thật sau khi chỉnh thì lợn lành thành lợn què, chiếc xe của tôi bệnh càng thêm trầm trọng hơn khiến tôi quyết định phải lên một số kênh share video clip hướng dẫn chỉnh sửa đề xe đạp nhưng hỡi ôi trình độ tiếng Anh của tôi có thể sánh ngang với người Pháp nhưng cũng không thể hiểu nổi người ta nói cái gì, thế là đành phải vào một số trang web hướng dẫn chỉnh đề xe đạp nhưng nói xin lỗi các bác viết bài hướng dẫn đó chắc có một số bác chưa chỉnh đề bao giờ, chắc chỉ nhìn video clip trên Youtube rồi mô phỏng lại, điển hình như những câu: nới lỏng ốc bắt đề trước chứ đừng tháo hẳn ra...tôi copy y chang mà vẫn khóc ròng với chiếc xe của mình.
Vậy nên, trong bài viết này tôi sẽ không đi sâu mô phỏng mà tập trung vào căn nguyên gốc rễ của vấn đề, giống như việc trị bệnh phải trị tận gốc, không để các triệu chứng lặt vặt làm rối trí dẫn tới thao tác sai và không hiệu quả, sau đó mới đúc kết lại các tâm pháp sau.
Trước tiên chúng ta đi vào các nguyên nhân dẫn đến việc đề xe đạp bị trục trặc, do đề xe đạp là những phụ tùng rất tinh xảo và có độ chính xác cao nên chỉ cần các bạn va quệt củ để trên đường, thậm chí dựng xe không đúng cách, một số xe thể thao không lắp để chân nên thường dùng pedal để cài vào vỉa hè dừng xe, nếu không để ý cho xe đạp đỗ sát vỉa hè quá sẽ tì tay đề sau vào vỉa hè gây cong lệch hoặc rơ, những trục trặc do ngoại lực tác động này nếu không thể nắn chỉnh lại về vị trí cũ thì bạn có thể phải thay thế. Ngoài ra, cũng rất nhiều xe do sử dụng quá lâu không bảo dưỡng dẫn tới các chi tiết trên đề xe đạp bám chất bẩn vào gây sai lệch độ chính xác hoặc dây đề không được tra dầu bơm mỡ hoen rỉ dẫn đến kẹt dây đề cũng như việc sử dụng lâu nên các bộ phận trên hệ thống đề bị hao mòn dẫn tới việc chuyển líp chuyển đĩa không chính xác. Trong các trường hợp bị rỉ sét và bị kẹt, các bạn nên tháo hẳn củ đề và bánh xe đề, dây đề ra để vệ sinh sạch sẽ bằng bàn chải đánh răng và dầu hỏa hoặc xăng, sau đó kiểm tra các bánh xe đề xem các răng đề có bị quá mòn hay không, nếu quá mòn hoặc bạc bánh xe đề bị mòn, rơ thì phải thay thế, nhất là bánh xe đề dẫn hướng ở vị trí gần líp xe đạp. Trước đây tôi đã từng không biết hai bánh xe đề thì bánh xe nào quan trọng hơn và dễ hỏng hóc hơn và tôi đã từng phỏng đoán bánh xe đề xa líp đững mũi chịu sào có lẽ nhanh hỏng hơn. Nhưng khi đã sử dụng qua mấy đời líp thì tôi phát hiện ra, bánh xe dẫn hướng ở gần líp mới là bánh xe dễ bị hỏng và hao mòn nhất. Chỉ cần chiếc xe của bạn chỉnh đề không chuẩn dẫn đến việc xích bị nhảy gây ra âm thanh tành tạch mà bạn vẫn cố sử dụng thì chỉ vài hôm là bánh xe đề đã bị xích gặm mòn bánh răng bằng nhựa ABS. Tôi cũng đã thử nghiệm thay thế bánh xe đề nhôm lắp vòng bi [bạc đạn] vào đề xe nhưng chỉ trong một thời gian ngắn sử dụng không tải trong tình trạng để không chuẩn, bánh xe đề nhôm ở gần líp đã có hiện tượng hao mòn rõ rệt, còn bánh xe đề ở xa líp thì hoạt động tốt và không có biểu hiện hao mòn rõ rệt nên theo tôi, tốt nhất nếu bạn thay bánh xe đề nhôm để giảm trọng lượng thì chỉ nên thay bánh xe đề nằm xa líp mà thôi, còn nếu muốn thay cả bánh xe đề gần líp thì bạn nên lựa chọn chất liệu titanium, tuy giá thành khá đắt đỏ nhưng bù lại, đây là chất liệu vô cùng nhẹ, cứng, chịu lực và chịu nhiệt rất tốt, có độ bền cực cao. Ngoài ra, các bạn đang sử dụng đề xe của hãng Shimano cũng nên lưu ý, nếu các bạn đang sử dụng đề Acera, Alivio, Deore, những củ đề này thuộc loại bình dân nên bánh xe đề chỉ tích hợp bạc, không có vòng bi [bạc đạn] nên khi sử dụng nếu không được tra dầu bơm mỡ thường xuyên sẽ nhanh nát và gây ma sát lớn, các bạn nên tìm mua bánh xe đề đời Shimano XT trở lên để nâng cấp vì bắt đầu từ đời XT, bánh xe đề đã được tích hợp vòng bi [bạc đạn] được sản xuất ở Thailand có mã vòng bi 1760D, những bánh xe đề của hãng Shimano đều là loại có 11 răng nên đều có thể lắp lẫn nên các bạn không phải lo mua về có lắp được hay không. Đối với các bạn cầu kỳ, thay cả trục bánh xe đề bằng chất liệu titanium cũng nên lưu ý, trục bánh xe đề gần với líp dài hơn trục bánh xe đề xa líp, nếu bạn sử dụng cùng loại trục ngắn thì răng trục sẽ bị bắt với, có thể dẫn đến chờn ren khi vặn chặt.