Tia phóng xạ ion hóa làm tổn thương các mô khác nhau, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như liều bức xạ, tỷ lệ phơi nhiễm, loại tia xạ và phần của cơ thể bị phơi nhiễm. Triệu chứng có thể tại chỗ [như bỏng] hoặc toàn thân [ví dụ, bệnh cấp tính do xạ trị]. Chẩn đoán dựa vào tiền sử phơi nhiễm, dấu hiệu và triệu chứng, đôi khi phải sử dụng thiết bị phát hiện bức xạ để định vị và xác định nhiễm phóng xạ. Quản lý phóng xạ tập trung vào các tổn thương do bức xạ, khử xạ, các biện pháp hỗ trợ và giảm thiểu phơi nhiễm của nhân viên chăm sóc y tế. Bệnh nhân nhiễm xạ nặng cấp tính được cách ly và điều trị hồi phục tủy xương. Các bệnh nhân bị nhiễm xạ trong với một số hạt nhân phóng xạ đặc biệt có thể được điều trị bằng chất ức chế hấp thu hoặc chất tạo phức kết tủa. Tiên lượng được đánh giá ban đầu dựa vào thời gian từ khi phơi nhiễm với phóng xạ đến khi triệu chứng khởi phát, mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và số lượng tế bào lympho trong suốt 24 đến 72 giờ đầu.
Bức xạ ion hoá được phát ra bởi các nguyên tố phóng xạ và các thiết bị như máy chụp X quang và máy xạ trị.
Các loại bức xạ
Bức xạ bao gồm
Các sóng điện từ năng lượng cao [tia x, tia gamma]
Các hạt [các hạt alpha, các hạt beta, neutron]
Hạt alpha là các hạt nhân nguyên tử heli phát ra bởi một số hạt nhân phóng xạ có số nguyên tử cao [ví dụ, plutonium, radium, uranium]; chúng không thể đâm xuyên vào da ở độ sâu vượt quá lớn [< 0,1 mm].
Các hạt beta là các electron năng lượng cao phát ra từ hạt nhân của các nguyên tử không ổn định [ví dụ, cesium-137, iodine-131]. Những hạt này có thể xâm nhập sâu hơn vào da [1 đến 2 cm] và gây tổn thương cho cả lớp biểu bì và lớp dưới biểu bì.
Neutron là các hạt trung hòa về điện phát ra bởi một vài hạt nhân phóng xạ [ví dụ, californium-252] và được tạo ra trong phản ứng phân rã hạt nhân [ví dụ trong lò phản ứng hạt nhân]; độ xuyên sâu vào mô của chúng thay đổi từ vài milimet đến vài chục centimet, tùy thuộc vào năng lượng của chúng. Chúng va chạm với hạt nhân của các nguyên tử ổn định, dẫn đến sự phát xạ các proton mang năng lượng, các hạt alpha, beta và bức xạ gamma.
Tia gamma và tia X là các bức xạ điện từ [ví dụ các photon] có bước sóng rất ngắn, có thể xuyên sâu vào mô [nhiều cm]. Trong khi một số photon tích tụ toàn bộ năng lượng trong cơ thể, các photon khác có cùng mức năng lượng có thể chỉ tích tụ một phần năng lượng của chúng và một số khác có thể đi xuyên qua cơ thể hoàn toàn
Do những đặc tính này, các hạt alpha và beta gây ra tổn thương nhiều nhất khi các nguyên tử phóng xạ phát ra chúng ở bên trong cơ thể [nhiễm xạ trong], đối với nguồn tia beta, tác động trực tiếp trên bề mặt cơ thể; chỉ các mô gần với hạt nhân phóng xạ mới bị ảnh hưởng. Tia gamma và tia X có thể gây ra tổn thương ở khoảng cách xa so với nguồn phát của chúng và gây ra hội chứng nhiễm xạ cấp [ARS]. ARS có thể xảy ra bởi một vừa liều đủ của một vài loại hạt nhân phóng xạ được tích lũy ở bên trong cơ thể, được phân bố rộng rãi trong các mô, các cơ quan và có tác động đặc hiệu cao [SA]. Ví dụ, polonium-210 [Po-210] có SA với liều 166 terabecquerel trên mỗi gm [TBq /g] và 1 mcg [kích thước của một hạt muối] Po-210 phát ra một liều toàn thân 50 Sv [~ 20 lần liều chết trung bình].
Đo lường bức xạ
Các đơn vị đo lường thông thường bao gồm rơn-ghen, rad và rem. Rơn-ghen [R] là một đơn vị đo liều chiếu, đo khả năng ion hóa của tia X hoặc tia gamma trong không khí. Liều hấp thụ bức xạ [rad] là số năng lượng bức xạ hấp thụ trên một đơn vị khối lượng. Vì tổn thương sinh học trên mỗi rad thay đổi theo loại bức xạ [ví dụ, nó cao hơn đối với các hạt neutron so với tia X hay tia gamma], liều rad được hiệu chỉnh bằng một yếu tố chất lượng; dẫn đến đơn vị đo liều tương đương là "roentgen equivalent in man" [rem]. Ở các nước khác Hoa Kỳ và trong các tài liệu khoa học, các đơn vị SI [Hệ thống Quốc tế] được sử dụng, trong đó rad được thay thế bằng đơn vị gray [Gy] và rem được thay thế bởi sievert [Sv]; 1 Gy = 100 rad và 1 Sv = 100 rem. Rad và rem [Gy và Sv] là tương ứng như nhau [tức là yếu tố chất lượng bằng 1] khi mô tả đối với tia X hoặc tia gamma hoặc beta.
Lượng [số lượng] hoạt độ phóng xạ được thể hiện dưới dạng số lượng các phân rã hạt nhân [biến đổi hạt nhân] mỗi giây. Becquerel [Bq] là đơn vị hoạt độ phóng xạ trong hệ SI; một Bq là 1 lần phân hủy trong một giây [dps]. Trong hệ thống đơn vị đo lường của Hoa Kỳ, một curie là 37 tỷ Bq.
Các loại phơi nhiễm
Phơi nhiễm phóng xạ có thể liên quan
Ô nhiễm phóng xạ
Chiếu xạ
Ô nhiễm phóng xạ là sự tiếp xúc ngoài ý muốn với các chất phóng xạ, thường là trong bụi hoặc chất lỏng. Nhiễm xạ có thể ở
Bên ngoài
Bên trong
Nhiễm xạ bên ngoài là các chất phóng xạ dây dính trên da hoặc quần áo, từ đó có thể bị rơi hoặc thông qua cọ xát, gây nhiễm xạ cho người và đồ vật khác. Nhiễm xạ bên trong là nguồn phóng xạ không may ở bên trong cơ thể qua các con đường nuốt phải, hít phải hoặc xuyên qua da. Trong cơ thể, chất phóng xạ có thể được vận chuyển đến các vị trí khác nhau [ví dụ, tủy xương], nơi nó tiếp tục phát ra bức xạ cho đến khi nó được lấy ra hoặc bị phân hủy. Nhiễm xạ bên trong khó khăn hơn để loại bỏ. Mặc dù có thể có sự nhiễm xạ bên trong với bất kỳ chất phóng xạ nào, trong lịch sử, hầu hết các trường hợp nhiễm xạ gây ra một nguy cơ đáng kể cho bệnh nhân có liên quan đến một số lượng nhỏ các hạt nhân phóng xạ như phosphorus-32, coban-60, stronti-90, cesium-137, iodine -131, iôt-125, radium-226, urani-235, urani-238, plutoni-238, plutoni-239, polonium-210 và americium-241.
Chiếu xạ là tiếp xúc với bức xạ chứ không phải chất phóng xạ [tức là không có sự nhiễm]. Phơi nhiễm phóng xạ có thể xảy ra cả khi không có nguồn phóng xạ nào [ví dụ các chất phóng xạ, máy chụp tia X] đang tiếp xúc với người đó. Khi nguồn bức xạ bị loại bỏ hoặc tắt, sự phơi nhiễm sẽ kết thúc. Sự chiếu xạ có thể liên quan đến toàn bộ cơ thể, nếu liều đủ cao có thể dẫn đến các triệu chứng toàn thân và hội chứng phóng xạ, hoặc một phần nhỏ của cơ thể [ví dụ, từ xạ trị], có thể dẫn đến các ảnh hưởng tại vị trí đó. Con người không phát ra bức xạ [trở thành nguồn phóng xạ] sau khi bị chiếu xạ.
Nguồn phơi nhiễm
Nguồn phóng xạ có thể là tự nhiên hoặc nhân tạo [xem Phơi nhiễm phóng xạ hàng năm trung bình ở Mỹ *].
Con người thường xuyên phơi nhiễm với mức thấp của nguồn phóng xạ tự nhiên gọi là bức xạ nền. Bức xạ nền xuất phát từ nguồn phóng xạ trong vũ trụ và từ các nguyên tố phóng xạ trong không khí, nước và mặt đất. Bức xạ vũ trụ tập trung ở các cực bởi từ trường của trái đất và bị suy giảm bởi khí quyển. Do đó, những người sống ở vĩ độ cao hoặc ở trên những vùng có độ cao lớn, hay phải di chuyển bằng máy bay thường bị phơi nhiễm nhiều hơn. Các nguồn phóng xạ bên ngoài nguồn gốc từ đất chủ yếu là do sự có mặt của các nguyên tố phóng xạ với chu kỳ bán rã tương đương với tuổi của trái đất [~ 4,5 tỷ năm]. Cụ thể, urani [238U] và thori [232Th] cùng với nhiều loại hạt nhân phóng xạ khác và một đồng vị phóng xạ của kali [40K] có mặt trong nhiều loại đá và khoáng chất. Một lượng nhỏ các hạt nhân phóng xạ nằm trong thực phẩm, nước và không khí và do đó đóng góp vào nhiễm xạ bên trong vì các hạt nhân phóng xạ này có thể bị đưa vào cơ thể. Phần lớn liều do hạt nhân phóng xạ đưa vào bên trong cơ thể là đến từ các đồng vị phóng xạ của cacbon [14C], kali [40K] do các chất này và các nguyên tố khác [dạng ổn định và phóng xạ] được đưa vào trong cơ thể do ăn phải và hít phải, có khoảng 7000 nguyên tử bị phân rã phóng xạ mỗi giây.
Nhiễm xạ bên trong do hít phải các đồng vị phóng xạ của khí radon [222Rn và 220Rn], cũng được hình thành từ Uranium [238U], chiếm phần lớn nhất [73%] so với liều bức xạ tự nhiên bình quân đầu người của dân số Mỹ. Bức xạ từ vũ trụ chiếm 11%, các nguyên tố phóng xạ trong cơ thể chiếm 9% và bức xạ bên ngoài ở trong đất chiếm 7%. Ở Mỹ, mỗi người nhận liều trung bình khoảng 3 mili silvơt [mSv] / năm từ các nguồn phóng xạ tự nhiên [khoảng ~ 0,5 đến 20 mSv / năm]. Tuy nhiên, ở một số nơi trên thế giới, người dân nhận được > 50 mSv / năm. Lượng phóng xạ từ nguồn phóng xạ tự nhiên là quá thấp để gây ra các tổn thương bức xạ; tuy nhiên chúng có thể làm tăng một chút nguy cơ ung thư.
Ở Mỹ, mỗi người nhận được trung bình khoảng 3 mSv / năm từ các nguồn phóng xạ nhân tạo, phần lớn trong số đó là từ các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh. Tính theo bình quân đầu người, sự đóng góp của việc tiếp xúc với các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cao nhất đối với chụp CT và các thủ thuật can thiệp tim mạch hạt nhân. Tuy nhiên, các kỹ thuật chẩn đoán trong y tế hiếm khi gây ra liều đủ để tổn thương do bức xạ, mặc dù về lý thuyết có sự gia tăng nguy cơ gây ung thư. Các ngoại lệ có thể kể ra đó là các thủ tục can thiệp bằng màn huỳnh quang có thời gian kéo dài [ví dụ, tái tạo nội mạch, thuyên tắc mạch máu khối u, cắt bỏ khối u bằng tần số phóng xạ]; các thủ thuật này đã gây tổn thương cho da và các mô bên dưới. Xạ trị cũng có thể gây tổn thương cho các mô bình thường gần mô đích.
Một phần rất nhỏ các kết quả phơi nhiễm trung bình công cộng đến từ tai nạn phóng xạ và sự cố phóng xạ do việc thử nghiệm vũ khí hạt nhân. Tai nạn có thể từ các máy phóng xạ công nghiệp, các nguồn bức xạ công nghiệp và lò phản ứng hạt nhân. Những tai nạn này thường là kết quả của việc không tuân thủ đúng các quy trình an toàn [ví dụ, các khoá liên động bị bỏ qua]. Các tổn thương do phóng xạ cũng được gây ra bởi các nguồn từ y tế hoặc công nghiệp do làm thất thoát hoặc bị đánh cắp các chất có tính phóng xạ. Những người có nhu cầu cần chăm sóc y tế vì những tổn thương do phóng xạ có thể không nhận thức được rằng họ đã bị phơi nhiễm với bức xạ.
Các sự cố giải phóng chất phóng xạ ngoài dự kiến bao gồm từ nhà máy Three Mile Island ở Pennsylvania vào năm 1979, lò phản ứng Chernobyl ở Ucraina năm 1986 và nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi ở Nhật Bản vào năm 2011. Phơi nhiễm từ sự cố ở Three Mile Island là tối thiểu nhất bởi vì không có lỗ thủng nào của bình chứa hạt nhân phóng xạ xảy ra như ở Chernobyl và không có vụ nổ hydro xảy ra như ở Fukushima. Những người sống trong phạm vi 1,6 km của Three Mile Island chỉ nhận được khoảng 0,08 mSv [một phần của liều chiếu từ nguồn tự nhiên trong một tháng]. Tuy nhiên, 115.000 người cuối cùng đã được sơ tán khỏi khu vực xung quanh nhà máy Chernobyl đã nhận được liều hiệu dụng trung bình khoảng 30 mSv và liều chiếu trung bình khoảng 490 mGy. Những người làm việc tại nhà máy Chernobyl tại thời điểm tai nạn đã nhận được liều cao hơn rất nhiều. Hơn 30 công nhân và nhân viên cứu hộ khẩn cấp đã chết trong vòng vài tháng sau tai nạn và nhiều người bị bệnh bức xạ cấp tính. Sự nhiễm xạ mức thấp từ các vụ tai nạn đã được phát hiện ở các quốc gia Châu Âu, Châu Á và thậm chí là ở Bắc Mỹ [phạm vi ít hơn]. Mức độ nhiễm xạ trung bình đối với dân số nói chung ở các khu vực bị ảnh hưởng khác nhau ở Bêlarut, Nga và Ucraina trong giai đoạn 20 năm sau tai nạn ước tính khoảng 9 mSv.
Trận động đất và sóng thần tại Nhật Bản trong năm 2011 đã dẫn tới việc giải các chất phóng xạ vào môi trường từ một số lò phản ứng hạt nhân tại nhà máy điện hạt nhân Fukushima Daiichi. Không có thương tích nghiêm trọng do bức xạ gây ra cho nhân viên tại chỗ. Trong số gần 400.000 cư dân ở quận Fukushima, liều lượng ước tính 10 Gy có thể xuất hiện các triệu chứng mạch máu não [gợi ý liều chết]. Những người sống sót sẽ mắc hội chứng cơ quan tạo máu.
Hội chứng cơ quan tạo máu là biểu hiện chính sau khi xạ trị toàn bộ cơ thể với liều khoảng 1 đến 6 Gy và bao gồm tình trạng giảm 3 dòng tế bào máu Một giai đoạn báo hiệu nhẹ nhàng có thể bắt đầu từ 1 đến 6 giờ, kéo dài 24 đến 48 giờ. Tế bào gốc tủy xương bị suy giảm đáng kể, nhưng các tế bào máu trưởng thành đang lưu hành trong mạch máu hầu như không bị ảnh hưởng. Tế bào lympho đang lưu hành trong tuần hoàn là ngoại lệ và giảm bạch cầu lympho có thể biểu hiện trong vòng vài giờ đến vài ngày sau khi phơi nhiễm. Khi các tế bào trong mạch máu chết do lão hóa, chúng không được bổ sung đầy đủ, dẫn đến tình trạng giảm 3 dòng. Vì vậy, bệnh nhân không có triệu chứng trong giai đoạn tiềm ẩn khoảng 4,5 tuần sau khi dùng liều 1-Gy đến khi quá trình tạo máu bị ảnh hưởng. Nguy cơ nhiễm trùng tăng lên do hậu quả của giảm bạch cầu đa nhân trung tính [biểu hiện rõ nhất sau 2-4 tuần] và giảm sản xuất kháng thể. Xuất huyết dưới da và chảy máu niêm mạc là hậu quả của giảm tiểu cầu, tiến triển trong vòng 3 đến 4 tuần và có thể tồn tại trong nhiều tháng. Thiếu máu tiến triển chậm vì hồng cầu có tuổi thọ dài hơn bạch cầu và tiểu cầu. Những người sống sót thì tăng nguy cơ mắc các loại ung thư do phóng xạ, trong đó có bệnh bạch cầu cấp.
Tổn thương bức xạ trên da [CRI] là tổn thương da và mô dưới da do liều phóng xạ cấp ở mức thấp 3 Gy [xem Bảng: Tổn thương bức xạ khu trú *]. CRI có thể xảy ra với ARS hoặc với phơi nhiễm phóng xạ khu trú và mức độ có thể từ nhẹ là ban đỏ thoáng qua cho đến nặng là hoại tử da. Tác động muộn [> 6 tháng sau khi phơi nhiễm] bao gồm tăng sắc tố, giảm sắc tố, xơ hóa tiến triển và giãn mao mạch lan tỏa Da bị suy yếu và có thể dễ dàng bị tổn thương do chấn thương cơ học nhẹ. Vùng da bị phơi nhiễm phóng xạ sẽ tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào vảy. Đặc biệt cần phải xem khả năng phơi nhiễm phóng xạ khi bệnh nhân bị bỏng da không liền, đau mà không có tiền sử tổn thương do nhiệt.
Thương tổn bức xạ khu trú
Tia phóng xạ có thể gây cả tổn thương cấp tính và mãn tính tới gần như mọi cơ quan. [xem Bảng: Tổn thương bức xạ khu trú *]. Ở đa số bệnh nhân, những tác dụng phụ này xảy ra khi tiến hành xạ trị. Các nguồn tiếp xúc thông thường khác bao gồm tiếp xúc vô ý với thực phẩm có bức xạ, thiết bị xạ trị, thiết bị nhiễu xạ tia X và các nguồn bức xạ công nghiệp hoặc y tế khác có khả năng tạo ra suất liều cao. Ngoài ra, phơi nhiễm lâu dài với tia X trong một số can thiệp với chiếu tia X liên tục trên màn huỳnh quang tăng sáng có thể dẫn đến CRI. Các vết đau hoặc loét do phóng xạ có thể mất vài tháng hoặc nhiều năm để tiến triển hoàn toàn. Bệnh nhân bị CRI nặng đau nhiều và thường cần can thiệp phẫu thuật.
Chẩn đoán
Các triệu chứng, mức độ nghiêm trọng và triệu chứng tiềm ẩn
Số lượng tuyệt đối tế bào lympho và nồng độ amylase huyết thanh
Chẩn đoán là dựa vào tiền sử phơi nhiễm, triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng kèm theo kết quả xét nghiệm. Thời điểm xuất hiện, thời gian diễn biến và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng có thể giúp xác định liều bức xạ và do đó cũng giúp phân loại bệnh nhân liên quan đến hậu quả của bức xạ. Tuy nhiên, một số triệu chứng ban đầu [như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, run] không đặc hiệu và được gây ra do các nguyên nhân khác ngoài xạ trị nên được cân nhắc. Một số bệnh nhân không phơi nhiễm đủ để xuất hiện hội chứng nhiễm xạ cấp tính có thể có triệu chứng tương tự, không đặc hiệu, đặc biệt là sau một cuộc tấn công khủng bố hoặc tai nạn lò phản ứng.
Sau khi phơi nhiễm phóng xạ cấp tính, xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu so sánh sự khác biệt về số lượng tuyệt đối của tế bào lympho, thực hiện và lặp lại sau 24, 48 và 72 giờ sau khi phơi nhiễm để ước lượng liều bức xạ ban đầu và tiên lượng xem Bảng: Mối quan hệ giữa số lượng tuyệt đối tế bào lympho ở người lớn lúc 48 giờ, liều lượng phóng xạ, * và tiên lượng]. Mối quan hệ giữa liều lượng và số tế bào lympho có thể bị thay đổi bởi chấn thương cơ thể, điều này có thể thay đổi lympho bào từ khoảng kẽ vào tuần hoàn, làm tăng số lượng tế bào lympho. Mức tác động của các yếu tố này là thoáng qua và thường giải quyết trong vòng 24 đến 48 giờ sau khi chấn thương cơ thể. Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi được lặp lại hàng tuần để theo dõi hoạt động của tủy xương cũng như dựa trên diễn biến lâm sàng. Nồng độ amylase huyết thanh tăng theo thời gian phụ thuộc vào liều bắt đầu từ 24 giờ sau khi phơi nhiễm phóng xạ đáng kể, mức độ được thể hiện ở sự khác biệt giữa nồng độ cơ bản và nồng độ những ngày sau đó. Các xét nghiệm khác cần được thực hiện nếu có thể:
Protein phản ứng C [CRP]: CRP tăng theo liều bức xạ; mức độ tăng giúp phân biệt giữa các bệnh nhân phơi nhiễm nhẹ và nặng.
Nồng độ citrulline trong máu: Giảm nồng độ citrulline cho thấy tổn thương ống tiêu hoá.
Nồng độ phối tử Fms Tyrosine kinase-3 [FLT-3] máu: FLT-3 là dấu hiệu cho tổn thương cơ quan tạo máu.
Interleukin-6: Dấu ấn viêm này tăng ở liều phóng xạ cao hơn.
Xét nghiệm yếu tố kích thích tạo bạch cầu hạt [G-CSF]: Nồng độ tăng ở liều phóng xạ cao hơn.
Các xét nghiệm về di truyền học tế bào với chỉ số phân tán quá mức: Các xét nghiệm này được sử dụng để đánh giá phơi nhiễm một phần cơ thể.
Ô nhiễm phóng xạ
Khi nghi ngờ bị nhiễm xạ, toàn bộ cơ thể cần được kiểm tra bằng một cửa sổ Geiger-Muller mỏng gắn với một đồng hồ khảo sát [Geiger counter] để xác định vị trí và mức độ nhiễm xạ bên ngoài. Ngoài ra, để phát hiện có thể nhiễm xạ bên trong, mũi, tai, miệng và vết thương sẽ được lau bằng khăn lau đã được làm sạch và sau đó kiểm tra bằng bộ đếm. Nước tiểu, phân và dịch nôn cũng nên được kiểm tra phóng xạ nếu nghi ngờ ô nhiễm từ bên trong.
Tiên lượng
Không có chăm sóc y tế, các LD50/60 [liều dự kiến sẽ gây tử vong cho 50% bệnh nhân trong vòng 60 ngày] đối với chiếu xạ toàn thân là khoảng 3 Gy; phơi nhiễm 6 Gy hầu như tử vong. Khi phơi nhiễm liều < 6 Gy, khả năng sống sót là có thể và tỉ lệ nghịch với tổng liều. Thời gian tử vong ngắn khi tăng liều Tử vong có thể xảy ra trong vòng vài giờ tới vài ngày ở những bệnh nhân có hội chứng mạch não và thường trong vòng 2 ngày đến vài tuần ở những bệnh nhân có hội chứng dạ dày ruột. Ở bệnh nhân có hội chứng rối loạn cơ quan tạo máu, tử vong có thể xảy ra trong vòng 4 đến 8 tuần do nhiễm khuẩn hoặc xuất huyết nặng. Bệnh nhân tiếp xúc với liều toàn thân < 2 Gy sẽ hồi phục hoàn toàn trong vòng 1 giờ, mặc dù các di chứng lâu dài [ví dụ ung thư] có thể xuất hiện.
Nếu được chăm sóc y tế, liều LD50/60 là 6 Gy. Đôi khi đã có những bệnh nhân sống sót với độ phơi nhiễm lên đến 10 Gy. Bệnh kèm theo, các vết thương và bỏng nặng làm tiên lượng xấu đi
Điều trị
Trước tiên điều trị vết thương, chấn thương nghiêm trọng hoặc các tình trạng bệnh đe dọa đến mạng sống
Giảm thiểu tối đa sự phơi nhiễm và nhiễm xạ của nhân viên chăm sóc sức khoẻ
Xử lý ô nhiễm phóng xạ bên ngoài và bên trong
Đôi khi cần các đo lường mức độ phóng xạ đặc biệt cho từng nguồn hạt nhân phóng xạ
Dự phòng và điều trị tổn thương hệ miễn dịch
Giảm thiểu phản ứng viêm
Chăm sóc hỗ trợ
Phơi nhiễm bức xạ có thể kèm theo các thương tích cơ thể [ví dụ như từ bỏng, nổ, ngã]. Các chấn thương trực tiếp đe dọa tính mạng nghiêm trọng hơn là tiếp xúc với phóng xạ và phải được xử lý khẩn cấp [xem Tiếp cận bệnh nhân chấn thương : Chẩn đoán và Điều trị]. Với bệnh nhân chấn thương nặng việc hồi sức cần được ưu tiên hơn việc khử phóng xạ, không cần trì hoãn cấp cứu để chờ các thiết bị và nhân viên quản lý bức xạ. Các biện pháp phòng ngừa chung, cũng như chăm sóc chấn thương định kỳ, bảo hộ thích hợp cho đội ngũ chăm sóc.
Thông tin đáng tin cậy và rộng rãi về các nguyên tắc về thương tích do phóng xạ, kể cả quản lý, có sẵn tại trang web: US Department of Health and Human Services Radiation Event Medical Management. Thông tin này có thể được tải xuống máy tính cá nhân hoặc điện thoại thông minh trong trường hợp kết nối Internet bị mất trong một sự cố bức xạ.
Chuẩn bị
Ủy ban Liên hợp yêu cầu tất cả các bệnh viện đều có các quy trình và nhân viên được đào tạo để chăm sóc bệnh nhân bị nhiễm chất độc hại, kể cả chất phóng xạ. Việc xác định nhiễm xạ trên bệnh nhân nên tiến hành trong phòng cách ly [nếu đủ điều kiện], khử nhiễm phóng xạ và thông báo cho nhân viên an toàn bức xạ của bệnh viện, cán bộ y tế công cộng, các nhóm đối phó vật liệu nguy hiểm và các cơ quan thực thi pháp luật để điều tra nguồn phóng xạ .
Nếu có thể, bề mặt khu vực điều trị nên được phủ bằng nhựa để giúp khử nhiễm xạ cơ sở. Biện pháp phòng chống này không bao giờ được ưu tiên hơn cung cấp các biện pháp quản lý y tế. Khay đựng chất thải [có nhãn "Cảnh báo, chất phóng xạ"], thùng chứa mẫu và Ống đếm Geiger phải sẵn sàng. Tất cả các thiết bị đã tiếp xúc với phòng hoặc với bệnh nhân [kể cả thiết bị cứu thương] nên được cách ly cho đến khi xác định được là không còn nhiễm xạ Trừ một số trường hợp ngoại lệ là tình huống có thương vong lớn, các thiết bị quan trọng bị ô nhiễm nhẹ như máy bay trực thăng, xe cứu thương, phòng chấn thương và máy chụp tia X, CT và các thiết bị phẫu thuật cần nhanh chóng được khử nhiễm xạ trong khả năng có thể và trở lại để phục vụ.
Nhân viên điều trị hoặc vận chuyển bệnh nhân nên tuân thủ các biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn, đội mũ, mặt nạ, áo choàng, găng tay và bọc giày. Dụng cụ qua sử dụng phải được bỏ trong các túi hoặc bình chứa đặc biệt. Phải mang thiết bị đo liều lượng để giám sát mức độ ô nhiễm với phóng xạ. Nhân viên có thể được luân chuyển công tác để giảm thiểu phơi nhiễm và nhân viên mang thai nên được đưa ra khỏi khu vực điều trị.
Do tỷ lệ phơi nhiễm thấp được xác định từ hầu hết bệnh nhân bị nhiễm bệnh, nhân viên y tế trực tiếp chăm sóc bệnh nhân không được nhận liều vượt quá giới hạn nghề nghiệp là 0,05 Sv / năm. Ngay cả trong trường hợp nghiêm trọng có thương vong do bức xạ từ tai nạn lò phản ứng hạt nhân Chernobyl, nhân viên y tế đã điều trị bệnh nhân trong bệnh viện nhận được < 0,01 Sv. Một số khuyến cáo cho rằng liều tối thiểu 0.5 Gy có thể xem là nguy cơ chấp nhận được đới với hoạt dộng chăm sóc sức khỏe
Khử nhiễm xạ bên ngoài
Trình tự và thứ tự ưu tiên tiêu chuẩn là
Cởi bỏ quần áo và các mảnh vỡ bên ngoài.
Làm sạch vết thương trước khi tẩy xạ vùng da lành.
Vệ sinh khu vực bị nhiễm xạ nhiều nhất đầu tiên.
Sử dụng máy dò phóng xạ để theo dõi tiến triển của quá trình tẩy xạ.
Tiếp tục khử nhiễm xạ cho đến khi các khu vực dưới 2 đến 3 lần bức xạ nền hoặc không có sự giảm đáng kể sau các nỗ lực khử nhiễm
Quần áo được loại bỏ cẩn thận để giảm thiểu sự lây lan của ô nhiễm phóng xạ và đặt trong các thùng chứa nhãn nguy hiểm độc hại phóng xạ. Xử lý quần áo loại bỏ được khoảng 90% ô nhiễm bên ngoài. Các vật lạ phải được coi là bị nhiễm xạ cho đến khi được kiểm tra bằng đồng hồ đo phóng xạ.
Các vết thương bị ô nhiễm được làm sạch trước khi làm sạch các vùng da còn nguyên vẹn; rửa nước muối và nhẹ nhàng lau bằng một miếng gạc phẫu thuật. Khoét bỏ tối thiểu mép vêt thương có thể được thực hiện nếu có dư lượng ô nhiễm sau nhiều lần vệ sinh vết thương. Không cần cắt bỏ những vùng ở xa mép vết thương, mảnh vụn phóng xạ gắn vào có thể có tỷ lệ phơi nhiễm xạ rất cao, do đó nên được loại bỏ bằng cách sử dụng kẹp dài hoặc thiết bị tương tự và đặt trong ngăn chứa chì.
Nếu cần, tham vấn đường dây nóng 24 giờ / ngày từ Trung tâm Hỗ trợ Khẩn cấp năng lượng bức xạ / Địa điểm tập huấn / REAC / Số điện thoại [865] 576-1005.
Da, tóc bị nhiễm xạ được rửa bằng nước ấm và chất tẩy nhẹ cho đến khi các phép đo phóng xạ cho thấy mức thấp "levels below" liều dưới 2 đến 3 lần bức xạ nền bình thường hoặc cho đến khi rửa tiếp không làm giảm đáng kể mức độ nhiễm xạ. Tất cả các vết thương đều được che chắn trong quá trình vệ sinh để ngăn ngừa gây nhiễm các vật liệu phóng xạ. Việc lau bề mặt da có thể được cân nhắc nhưng không nên làm xước da. Cần đặc biệt chú ý đến móng tay và nếp da. Tóc mà vẫn bị nhiễm xạ sẽ được cắt bằng kéo hoặc máy cắt điện; tránh cạo râu. Kích thích đổ mồ hôi [ví dụ, đeo găng tay cao su vào bàn tay bị ô nhiễm] có thể giúp loại bỏ ô nhiễm còn dư trên da.
vết bỏng được rửa nhẹ nhàng vì chà xát có thể làm tăng mức độ thương tích nghiêm trọng hơn. Thay quần áo sẽ giúp loại bỏ sự ô nhiễm còn sót lại.
Việc khử nhiễm xạ không cần thiết đối với những bệnh nhân đã tiếp xúc với nguồn phóng xạ bên ngoài nhưng không bị nhiễm xạ.
Khử nhiễm xạ bên trong
Chất phóng xạ bị nhiễm phải được loại bỏ ngay bằng cách nôn mửa hoặc rửa dạ dày kỹ nếu tiếp xúc gần đây. Thường xuyên súc miệng với nước muối hoặc hydrogen peroxid pha loãng được chỉ định khi nhiễm xạ vùng miệng. Mắt bị phơi nhiễm phải được khử nhiễm xạ bằng cách rửa nước sạch hoặc nước muối theo chiều ngang để tránh gây nhiễm xạ đường mũi lệ.
Mức độ khẩn cấp và tầm quan trọng của việc sử dụng các biện pháp xử lý cụ thể phụ thuộc vào loại và lượng hạt nhân phóng xạ, dạng hóa học và các đặc tính chuyển hóa [ví dụ: độ hòa tan, ái lực với các cơ quan đích cụ thể], con đường nhiễm xạ [ví dụ: hít phải, nuốt phải, vết thương] và hiệu quả của phương pháp điều trị. Quyết định xử lý nhiễm xạ bên trong đòi hỏi kiến thức về những rủi ro tiềm ẩn; tham vấn với chuyên gia [ví dụ, CDC hoặc REAC / TS].
Các phương pháp hiện tại để loại bỏ chất gây nhiễm phóng xạ khỏi cơ thể [khử nhiễm xạ] bao gồm
Bão hòa cơ quan đích [ví dụ, kali iodua [KI] cho đồng vị iốt]: //emergency.cdc.gov/radiation/ki.asp
Tạo phức tại chỗ hoặc trong dịch cơ thể kèm theo bài tiết nhanh [ví dụ canxi hoặc kẽm diethylenetriamine penta-acetate [DTPA] cho nhiễm americium, californium, plutonium, và ittt]: //emergency.cdc.gov/radiation/dtpa.asp
Tăng tốc độ quá trình chuyển hóa của hạt nhân phóng xạ bằng sự pha loãng đồng vị phóng xạ [ví dụ, nước cho nhiễm hydro-3]
Kết tủa hạt nhân phóng xạ trong lòng ruột, kèm theo bài tiết qua phân [ví dụ, dung dịch calcium dạng uống hoặc dung dịch aluminum phosphat cho nhiễm strontium-90]
Sử dụng ion trao đổi trong ống tiêu hoá [ví dụ, xanh Prussian cho nhiễm cesium-137, rubidium-82, thallium-201]: //emergency.cdc.gov/radiation/prussianblue.asp
Do một vụ tai nạn lò phản ứng hạt nhân nghiêm trọng giải phóng các sản phẩm phân hạch vào môi trường có thể làm cho một nhóm lớn nhiều người bị nhiễm iốt phóng xạ, việc khử xạ bằng cách sử dụng uống kali iodide [KI] đã được nghiên cứu chi tiết. KI có hiệu quả > 95% khi cho vào thời điểm tối ưu [1 giờ trước khi phơi nhiễm]. Tuy nhiên, hiệu quả của KI giảm đáng kể theo thời gian [~ 80% hiệu quả ở 2 giờ sau khi phơi nhiễm và dùng KI nhiều hơn 24 giờ sau khi phơi nhiễm sẽ không có tác dụng bảo vệ]. KI có thể dùng dạng viên hoặc dung dịch siêu bão hòa [liều lượng: Trẻ em và người lớn > 68 kg: 130 mg, tuổi từ 3 đến 18 tuổi [ 4 Gy, khả năng phục hồi tủy xương là kém, các yếu tố tăng trưởng tế bào máu nên được cung cấp càng sớm càng tốt. Ghép tế bào gốc đã có những thành công ban đầu và cần được xem xét với liều phơi nhiễm > 7 đến 10 Gy.
Cytokines có thể hữu ích. Các loại thuốc và liều dùng đề nghị là
Filgrastim [G-CSF] 2,5 đến 5 mcg / kg tiêm dưới da một lần / ngày hoặc tương đương [100 đến 200 mcg / m2 tiêm dưới da một lần / ngày]
Sargramostim [yếu tố kích thích tạo nguyên bạch cầu hạt [GM-CSF]] 5 đến 10 mcg / kg tiêm dưới da một lần / ngày hoặc 200-400 mcg / m2 tiêm dưới da một lần / ngày
Pegfilgrastim [pegylated G - CSF] 6 mg tiêm dưới da một lần
Các vết sưng đau hoặc loét do phóng xạ gây ra không thể lành có thể được điều trị bằng ghép da hoặc các thủ thuật phẫu thuật khác.
Ngoài việc theo dõi thường xuyên các dấu hiệu của một số rối loạn nhất định [ví dụ khám mắt để phát hiện bệnh đục thủy tinh thể, xét nghiệm chức năng tuyến giáp] thì không biện pháp đặc hiệu nào để theo dõi, sàng lọc hoặc điều trị cụ thể cho các tổn thương cơ quan trong cơ thể hoặc ung thư.
Phòng ngừa
Bảo vệ khỏi bức xạ bằng cách tránh nhiễm các chất phóng xạ và giảm thiểu thời gian phơi nhiễm, tối đa hóa khoảng cách từ nguồn phóng xạ và che chắn nguồn cẩn thận. Trong quá trình chụp phim liên quan đến bức xạ ion hoá và đặc biệt là trong quá trình xạ trị ung thư, những bộ phận dễ bị tổn thương nhất của cơ thể [như tuyến sinh dục, tuyến giáp, vú] không được điều trị hoặc không cần chụp thì được che chắn bởi tạp dề hoặc các khối bảo vệ bằng chì.
Mặc dù nhân viên được che chắn bằng tạp dề hoặc các tấm chắn trong suốt thời gian tác nghiệp giảm được hậu quả việc tiếp xúc với các tia X năng lượng thấp nhưng kéo dài từ các xét nghiệm chẩn đoán và chụp phim can thiệp nhưng những tạp dề và tấm chắn này hầu như không có ích trong việc giảm phơi nhiễm với các tia gamma năng lượng cao do hạt nhân phóng xạ sinh ra mà có thể sẽ được sử dụng trong một vụ khủng bố hoặc được giải phóng trong một vụ tai nạn nhà máy điện hạt nhân. Trong những trường hợp như vậy, các biện pháp có thể giảm thiểu sự phơi nhiễm bao gồm sử dụng các biện pháp đề phòng tiêu chuẩn, các biện pháp khử nhiễm xạ và duy trì khoảng cách từ các bệnh nhân bị nhiễm xạ khi không trực tiếp chăm sóc.
Tất cả nhân viên làm việc xung quanh nguồn bức xạ phải mang thẻ liều kế nếu họ có nguy cơ phơi nhiễm > 10% liều lượng nghề nghiệp cho phép tối đa [0.05 Sv]. Liều kế điện tử tự đọc giúp ích cho việc theo dõi liều tích lũy nhận được trong một sự cố.
Phản ứng của cộng đồng
Sau khi môi trường bị nhiễm xạ ở mức cao lan rộng do tai nạn nhà máy điện hạt nhân hoặc cố ý giải phóng chất phóng xạ, có thể giảm thiểu phơi nhiễm với phóng xạ bằng các cách:
Ẩn nấp tại chỗ
Di chuyển khỏi khu vực bị nhiễm xạ
Phương pháp tiếp cận tốt hơn phụ thuộc vào nhiều yếu tố cụ thể của sự việc, bao gồm thời gian trôi qua kể từ lần phát xạ ban đầu, cho dù đã ngừng hoặc đang diễn ra, điều kiện thời tiết, sự sẵn có, loại nơi trú ẩn và điều kiện sơ tán [ví dụ như giao thông, sự sẵn có về phương tiện di chuyển]. Mọi người nên làm theo lời khuyên của các nhân viên y tế cộng đồng địa phương như phát sóng trên đài truyền hình hoặc đài phát thanh để lựa chọn phương án tốt nhất. Nếu nghi ngờ, trú ẩn tại chỗ là lựa chọn tốt nhất đến khi có thêm thông tin bổ sung. Khi chọn nơi trú ẩn, nên chọn chỗ trung tâm của các kết cấu bê tông hoặc kim loại ở tầng trên hoặc dưới [ví dụ, trong tầng hầm] là tốt nhất.
Thông điệp nhất quán và ngắn gọn từ các quan chức y tế công cộng có thể giúp giảm bớt sự hoảng sợ không cần thiết và giảm số lần cấp cứu của những người có nguy cơ thấp, do đó giữ cho khoa cấp cứu không bị quá tải. Một kế hoạch truyền thông như vậy cần được tiến hành trong bất cứ sự cố nào. Một phương án nhằm giảm nhu cầu về nguồn lực của bộ phận cấp cứu bằng cách cung cấp một địa điểm khác để sơ cứu, khử nhiễm và tư vấn cho những người không có các vấn đề y tế khẩn cấp cũng được khuyến cáo.
Những người sống trong vòng 16 km [10 dặm] của nhà máy điện hạt nhân nên có quyền sẵn sàng sử dụng thuốc KI Loại thuốc này có thể được lấy từ hiệu thuốc địa phương và một số cơ sở y tế công cộng.
Thuốc dự phòng
Các thuốc chống phóng xạ như các hợp chất thiol có đặc tính thu hồi gốc tự do, đã được chứng minh giúp giảm tử vong khi được sử dụng trước hoặc trong thời gian chiếu xạ.
Amifostin là một chất chống phóng xạ tiêm hiệu quả trong nhóm này. Thuốc giúp ngăn ngừa khô miệng ở những bệnh nhân đang được xạ trị.
Glutamine, một axit amin không thiết yếu, đã được nghiên cứu rộng rãi vì những tác động tiềm ẩn có ích trong một số bệnh lý liên quan đến độc tính phóng xạ bao gồm viêm niêm mạc, viêm da và viêm thực quản.
Benzydamine, dùng tại chỗ, đã được chứng minh có lợi trong việc giảm tỷ lệ tác động và mức độ nghiêm trọng đến niêm miệng miệng liên quan đến xạ trị.
Pentoxifylline đã được chứng minh trong một số nghiên cứu có tác dụng bảo vệ để chống lại độc tính phóng xạ cả cấp tính và mãn tính khi dùng đường uống với liều 400 mg, ba lần một ngày.
Sulfasalazine, dùng với liều 1 g uống ngày hai lần bắt đầu vào ngày xạ trị, đã được chứng minh vào cuối tuần thứ 5 sau khi phơi nhiễm phóng xạ giúp làm giảm đáng kể độc tính gây viêm dạ dày ruột cấp do phóng xạ.
Mặc dù các hợp chất thiol có hiệu quả tốt trong việc bảo vệ chống phóng xạ, các hợp chất này cũng gây ra những phản ứng phụ như hạ huyết áp, buồn nôn, nôn, và dị ứng.
Một số thuốc và hóa chất thử nghiệm khác cũng đã được chứng minh là làm tăng tỷ lệ sống sót ở động vật nếu sử dụng trước hoặc trong khi chiếu xạ. Tuy nhiên nhiều loại trong số các thuốc đang được thử nghiệm này rất độc ở liều điều trị và cần có thuốc bảo vệ và đến nay chưa một thuốc nào được khuyến cáo sử dụng.
Thông tin tham khảo thêm
US Department of Health and Human Services Radiation Emergency Medical Management: Đây là một thông tin vô giá được duy trì với các hướng dẫn chính xác, ngắn gọn và cập nhật về quản lý lâm sàng các tổn thương do bức xạ cho tất cả các cấp của các cơ sở cung cấp dịch vụ y tế.