Ô nhiễm môi trường ở nông thôn

Ống khói của nhà máy ở huyện Củ Chi (TP Hồ Chí Minh) gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến  môi trường. Ảnh: ÐỨC ANH

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở nước ta hiện nay đã và đang trở thành một xu thế phát triển tất yếu. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, tại nhiều khu vực nông thôn đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe của người dân.

Bộ mặt nhiều vùng nông thôn ở Việt Nam đã có nhiều thay đổi trong quá trình  công nghiệp hóa, đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng. Tại các vùng nông thôn,  các khu công nghiệp, khu chế xuất được xây dựng, các làng ghề thủ công, làng  nghề truyền thống phát triển một cách nhanh chóng, qua đó góp phần không nhỏ cho  sự phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương, cũng như giải quyết việc làm,  tăng thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân ở khu vực này. Tuy  nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường đang diễn ra hết sức nghiêm trọng. Nguyên  nhân dẫn đến tình trạng nêu trên là do tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa tăng  nhanh; sự gia tăng dân số gây áp lực ngày càng nặng nề đối với nguồn tài nguyên  nước trong vùng lãnh thổ. Môi trường nước ở nhiều khu đô thị, khu công nghiệp,  làng nghề ngày càng bị ô nhiễm bởi khí thải, chất rắn do không có công trình và  thiết bị xử lý chất thải đồng bộ...

Trong sản xuất nông nghiệp, do việc lạm dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật,  các nguồn nước ở sông, hồ, kênh mương bị ô nhiễm đã ảnh hưởng lớn đến môi trường  nước và sức khỏe người dân. Việc nuôi trồng thủy sản ồ ạt, thiếu quy hoạch,  không tuân theo quy trình kỹ thuật cho nên đã gây nhiều tác động tiêu cực tới  môi trường nước. Cùng với việc sử dụng nhiều và không đúng cách các loại hóa  chất trong nuôi trồng thủy sản khiến các thức ăn lắng xuống đáy ao, hồ, lòng  sông làm cho môi trường nước bị ô nhiễm các chất hữu cơ, dẫn đến phát triển một  số loài sinh vật gây bệnh và xuất hiện một số tảo độ, thậm chí đã xuất hiện thủy  triều đỏ ở một số vùng ven biển Việt Nam.

Bên cạnh đó, nhận thức của cộng đồng đang làm việc, sinh sống tại các khu vực  nông thôn về vấn đề môi trường còn chưa cao, người dân ở nông thôn chưa có ý  thức bảo vệ môi trường (BVMT). Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trong sản  xuất, việc xả nước, xả rác thải; sử dụng nước không hợp vệ sinh, việc đầu tư các  công trình phục vụ đời sống và sức khỏe (bể nước, cống rãnh thoát nước, nhà vệ  sinh...); việc tham gia công tác BVMT cộng đồng còn rất nhiều hạn chế, nhất là  trong hoạt động quản lý, BVMT còn bất cập. Nhận thức của nhiều cấp chính quyền,  cơ quan quản lý tổ chức, cá nhân có trách nhiệm về nhiệm vụ BVMT chưa đầy đủ,  chưa thấy rõ được nguy cơ ô nhiễm môi trường ở khu vực nông thôn sẽ có những tác  động tiêu cực đến đời sống kinh tế - xã hội và sức khỏe người dân như thế nào.  Ðội ngũ cán bộ quản lý môi trường vừa thiếu, vừa yếu về chuyên môn, nghiệp vụ;  cơ sở pháp lý, nguồn ngân sách đầu tư cho BVMT chưa đáp ứng được yêu cầu, còn  đầu tư dàn trải và thiếu hiệu quả; cơ chế phân công và phối hợp giữa các cơ  quan, các ngành và địa phương chưa đồng bộ, còn chồng chéo, chưa quy định trách  nhiệm một cách rõ ràng.

Kết quả "Nghiên cứu ảnh hưởng của ô nhiễm a-sen trong nguồn nước ăn uống,  sinh hoạt tới sức khỏe, bệnh tật của cộng đồng dân cư vùng đồng bằng sông Hồng  và biện pháp khắc phục", do Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường thực hiện  cho thấy: Trong số hơn bốn nghìn đối tượng (nam, nữ) đã sử dụng nước giếng khoan  trong hơn ba năm (có nhiễm chất a-sen) để ăn, uống  và tắm giặt đã phát hiện  được 60 trường hợp nhiễm độc a-sen mạn tính (chiếm tỷ lệ 1,62%), trong tổng số người sử dụng nước ô nhiễm  a-sen và chủ yếu phân bố ở các tỉnh, thành phố như Hà Nội (7,25%), Vĩnh Phúc  (4,98%), Nam Ðịnh (4,5%)... Một số bệnh có tính chất di truyền, tại các khu vực  nông thôn hiện nay ở nước ta đã và đang xuất hiện nhiều loại bệnh tật có tính  chất lây lan, đe dọa đến sức khỏe và tính mạng của người dân như dịch tả, uốn  ván, bệnh ngoài da, ung thư...

Ðể giảm những tác động từ ô nhiễm môi trường đến sức khỏe người dân đang sinh  sống ở các vùng nông thôn hiện nay, thiết nghĩ chúng ta cần phải có các kế hoạch  và biện pháp đánh giá toàn diện về thực trạng ô nhiễm môi trường tại các khu vực  nông thôn. Tuy nhiên, do đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội tại mỗi địa phương  khác nhau, cho nên mức độ ô nhiễm môi trường cũng khác nhau, do vậy việc cấp  bách hiện nay là phải lập được bản đồ về ô nhiễm môi trường tại khu vực này, để  qua đó xác định được các vùng ô nhiễm trọng tâm, trọng điểm nhằm có các biện  pháp khắc phục phù hợp và kịp thời.

Cần chú trọng đến công tác quy hoạch phát triển các khu, cụm, điểm công  nghiệp, các làng nghề tại các khu vực nông thôn, bảo đảm tính khoa học cao, trên  cơ sở tính toán kỹ lưỡng, toàn diện các xu thế phát triển, từ đó có chính sách  phù hợp, nhất là tránh tình trạng quy hoạch tràn lan, thiếu đồng bộ, chồng chéo  như ở một số địa phương thời gian qua. Ðối với các khu công nghiệp đóng trên địa  bàn các vùng nông thôn hiện nay, cần có quy định bắt buộc các công ty đầu tư hạ  tầng phải xây dựng hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung hoàn chỉnh mới  được cấp phép hoạt động; đồng thời bổ sung  nguồn nhân lực, nâng cao trình độ  chuyên môn cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý môi trường...

Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về BVMT, trong đó cần chú trọng  việc  xây dựng các chế tài xử phạt phải thật sự đủ mạnh để đủ sức răn đe các đối tượng  vị phạm. Tiếp tục ban hành và thể chế hóa các luật có liên quan đến công tác  BVMT tại các khu vực nông thôn, đồng thời tiến tới xây dựng luật riêng về lĩnh  vực này. Ðẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về môi trường trong toàn xã  hội, nhằm tạo sự chuyển biến và nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật  BVMT, trách nhiệm xã hội của người dân và doanh nghiệp đối với công tác này...

PGS, TS PHẠM CÔNG NHẤT