Con người & xã hội Khoa học Xã hội Kinh tế học
Trong kinh tế, thất bại thị trường là tình trạng phân bổ hàng hóa và dịch vụ theo thị trường tự do không hiệu quả, thường dẫn đến tổn thất phúc lợi xã hội ròng. Thất bại thị trường có thể được xem là kịch bản trong đó việc theo đuổi lợi ích cá nhân thuần túy của cá nhân dẫn đến kết quả không hiệu quả - có thể được cải thiện theo quan điểm xã hội. Việc sử dụng thuật ngữ đầu tiên được các nhà kinh tế học biết đến là vào năm 1958, nhưng khái niệm này đã được truy nguyên từ nhà triết học thời Victoria Henry Sidgwick. Thất bại của thị trường thường liên quan đến các ưu tiên không nhất quán về thời gian, sự bất cân xứng thông tin, thị trường không cạnh tranh, các vấn đề về đại lý chính hoặc các yếu tố bên ngoài.
Hàng hóa công cộng đều không đối thủ và không thể loại trừ [ví dụ, hàng hóa công cộng không chỉ là không thể loại trừ] do đó sự tồn tại của một thất bại thị trường thường là lý do mà các tổ chức tự điều tiết, chính phủ hoặc các tổ chức siêu quốc gia can thiệp vào một thị trường đặc biệt . Các nhà kinh tế, đặc biệt là các nhà kinh tế vi mô, thường quan tâm đến nguyên nhân thất bại của thị trường và các phương tiện có thể điều chỉnh. Phân tích như vậy đóng một vai trò quan trọng trong nhiều loại quyết định và nghiên cứu chính sách công. Tuy nhiên, các can thiệp chính sách của chính phủ, như thuế, trợ cấp, cứu trợ, kiểm soát tiền lương và giá cả, cũng có thể dẫn đến việc phân bổ nguồn lực không hiệu quả, đôi khi được gọi là thất bại của chính phủ. Do sự căng thẳng giữa một mặt, các chi phí không thể phủ nhận đối với xã hội do thất bại thị trường và mặt khác, tiềm năng cố gắng giảm thiểu các chi phí này có thể dẫn đến chi phí từ "thất bại của chính phủ", đôi khi có một sự lựa chọn giữa kết quả không hoàn hảo, tức là kết quả thị trường không hoàn hảo có hoặc không có sự can thiệp của chính phủ. Nhưng dù bằng cách nào, nếu một thất bại thị trường tồn tại, kết quả không phải là Pareto hiệu quả. Hầu hết các nhà kinh tế chính thống tin rằng có những trường hợp [như mã xây dựng hoặc các loài có nguy cơ tuyệt chủng] trong đó chính phủ hoặc các tổ chức khác có thể cải thiện kết quả thị trường không hiệu quả. Một số trường phái không chính thống không đồng ý với điều này là vấn đề nguyên tắc.
Một thất bại thị trường sinh thái tồn tại khi hoạt động của con người trong nền kinh tế thị trường đang cạn kiệt các nguồn tài nguyên không tái tạo quan trọng, làm gián đoạn các dịch vụ hệ sinh thái mỏng manh hoặc quá tải khả năng hấp thụ chất thải sinh học. Trong các trường hợp này, không có tiêu chí nào về hiệu quả Pareto đạt được.
Những ngôn ngữ khác
Thất bại của thị trường • Thế nào là sự thất bại [trục trặc] của thị trường? Sự thất bại của thị trường là thuật ngữ để chỉ các tình huống trong đó, điểm cân bằng trên các thị trường tự do cạnh tranh không đạt được sự phân bố hiệu quả. Hay nói cách khác, ngăn cản “bàn tay vô hình” phân bố các nguồn lực có hiệu quả. Chuẩn mực chung là hiệu quả Pareto Một sự phân bố là hiệu quả Pareto, đối với một tập hợp nhất định các sở thích của người tiêu dùng, các nguồn lực và công nghệ, nếu không có khả năng dịch chuyển tới một sự phân bố khác có thể làm cho một số người giàu lên mà không có ai nghèo đi.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Bài giảng Kinh tế học vĩ mô 1 - Chương 8: Những thất bại của thị trường - Trần Văn Hòa, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1Chương 8 Những thất bại của thị trường Thất bại của thị trường • Thế nào là sự thất bại [trục trặc] của thị trường? Sự thất bại của thị trường là thuật ngữ để chỉ các tình huống trong đó, điểm cân bằng trên các thị trường tự do cạnh tranh không đạt được sự phân bố hiệu quả. Hay nói cách khác, ngăn cản “bàn tay vô hình” phân bố các nguồn lực có hiệu quả. Chuẩn mực chung là hiệu quả Pareto Một sự phân bố là hiệu quả Pareto, đối với một tập hợp nhất định các sở thích của người tiêu dùng, các nguồn lực và công nghệ, nếu không có khả năng dịch chuyển tới một sự phân bố khác có thể làm cho một số người giàu lên mà không có ai nghèo đi. Các nguyên nhân 1. Tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo, độc quyền và sức mạnh thị trường 2. Các ngoại ứng 3. Việc cung cấp các sản phẩm công cộng 4. Việc bảo đảm sự công bằng xã hội 21. Tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo, độc quyền và sức mạnh thị trường • Cạnh tranh hoàn hảo P = MC • Cạnh tranh không hoàn hảo P > MR = MC Pc PM QM Qc MC D MR DWL Q 2. Ảnh hưởng của các ngoại ứng • Một ngoại ứng xuất hiện khi nào một quyết định sản xuất hoặc tiêu dùng của cá nhân này, ảnh hưởng trực tiếp đến việc sản xuất hoặc tiêu dùng của những người khác mà không thông qua giá cả thị trường • Một ngoại ứng có thể phát sinh giữa người sản xuất với nhau; giữa người tiêu dùng với nhau; hoặc giữa người sản xuất với người tiêu dùng • Ví dụ: – Một nhà máy đổ chất thải xuống sông – Một hộ gia đình xây bồn hoa làm đẹp khu phố • Ngoại ứng tiêu cực – khi hành động của bên này gây chi phí cho bên kia • Ngoại ứng tích cực – khi hành động của bên này đem lại lợi ích cho bên kia MSC = MPC + MEC MB MPC MSC Q $ Q*Q’ E E’ F DWL Ngoại ứng tiêu cực 3Ngoại ứng tích cực Q MPB MSB MPC,MSC Q’ E E’ F Mất không 3. Cung cấp các hàng hoá công cộng • Các đặc tính của hàng hoá 1. Tính cạnh tranh: sự hưởng thụ của người này làm giảm khả năng hưởng thụ của người khác • Không có tính cạnh tranh: sự hưởng thụ của người này không làm giảm khả năng hưởng thụ của người khác 2. Tính loại trừ: Người ta có ngăn ngừa người khác hưởng thụ một hàng hoá nào đó • Tính không loại trừ: Không có khả năng ngăn ngừa người khác hưởng thụ một hàng hoá nào đó 1. Hàng hoá công cộng: không có tính cạnh tranh & không có tính loại trừ 2. Hàng hoá cá nhân: có tính cạnh tranh & có tính loại trừ 3. Tài sản chung: có tính cạnh tranh & không có tính loại trừ 4. Độc quyền tự nhiên: có tính loại trừ & không có tính cạnh tranh Hàng hoá HH công cộng HH cá nhân Tài sản chung Độc quyền tự nhiên CC & LT KCC & KLT CC & KLT KCC & LT 4MC D D1 D2 P2 P1 P = P1 + P2 Q*Q Q Lưu ý: Cộng theo chiều dọc của đồ thị! 4. Bảo đảm công bằng xã hội • Công bằng XH gắn với phân phối thu nhập, với mục tiêu làm cho mỗi thành viên trong XH có mức thoả dụng hợp lý • Bốn quan điểm về công bằng 1. Bình quân chủ nghĩa - tất cả các thành viên trong xã hội nhận được số lượng hàng hoá bằng nhau 2. Rawls - tối đa hoá thoả dụng của người thiệt thòi nhất 3. Vị lợi - tối đa hoá tổng độ thoả dụng của cả xã hội 4. Định hướng thị trường - kết cục của thị trường là công bằng nhất • Để khắc phục, phải tiến hành phân phối lại thu nhập của cải thông qua thuế, trợ cấp và thừa kế hoặc các phúc lợi khác • Tuy nhiên, nó lại tạo ra sự méo mó S S’ D E E’ F PE’ PE PF Q P CP phải tính đến điểm “tốt thứ nhì” 55. Khả năng bảo đảm phát triển các thị trường [có kỳ hạn, giao sau], thị trường bất trắc, bảo hiểm • Thị trường kỳ hạn [forward mảket] giải quyết những hợp đồng được ký hôm nay thoả thuận giao hàng vào một ngày cụ thể trong tương lai với mức giá thoả thuận hôm nay. • Các hình thức bảo hiểm phát huy tác dụng bằng cách góp chung những rủi ro và bằng cách dàn trải bất kỳ sự rủi ro còn dư nào cho một số lượng người đông đảo với lệ phí nhỏ có thể chịu đựng được • Tuy nhiên, nền kinh tế thị trường có những yếu tố ngăn cản sự phát triển của các thị trường bất trắc và thị trường kỳ hạn: • Khả năng xử lý các mối nguy tinh thần • Sự lựa chọn đối nghịch • Bảo đảm thông tin chính xác nhất là thông tin về chất lượng • An toàn • Bảo đảm sức khoẻ D D’ S Q’ Q Số lượng Giá E F E’ P P’ II. Vai trò của chính phủ trong nền kinh tế thị trường 1. Các chức năng kinh tế chủ yếu của CP 1. Xây dựng pháp luật, các quy định và quy chế điều tiết 2. Ổn đinh và cải thiện các hoạt động kinh tế 3. Tác động đến việc phân bổ các nguồn lực 4. Quy hoạch và tổ chức thu hút các nguồn đầu tư về kết cấu hạ tầng 62. Các công cụ chủ yếu của CP 1. Hệ thống pháp luật và bộ máy thực thi pháp luật 2. Công cụ tài chính tiền tệ và hệ thống kinh tế Nhà nước 1. Chi tiêu của CP 2. Kiểm soát lượng tiền lưu thông 3. Thuế 4. Tổ chức và sử dụng hệ thống kinh tế Nhà nước 3. Các phương pháp điều tiết của Chính phủ 1. Điều tiết giá 2. Điều tiết sản lượng
Thất bại thị trường [tiếng Anh: Market Failure] là một thuật ngữ kinh tế học miêu tả tình trạng thị trường không phân bổ hiệu quả các nguồn lực.
Hình minh họa. Nguồn: amit-sengupta.com
Khái niệm
Thất bại thị trường trong tiếng Anh là Market Failure.
Thất bại thị trường là một tình huống kinh tế trong đó hàng hóa và dịch vụ không được phân phối hiệu quả trong thị trường tự do. Trong thất bại thị trường, các động cơ khuyến khích hành vi lí trí cho cá nhân không dẫn đến kết quả hợp lí cho toàn nhóm.
Nói cách khác, mỗi cá nhân đưa ra quyết định đúng đắn cho mình, nhưng những quyết định này là sai cho toàn nhóm. Trong kinh tế vi mô truyền thống, điều này đôi khi được thể hiện là tình huống lượng cung không bằng với lượng cầu.
Thất bại thị trường có thể xảy ra bất cứ khi nào các cá nhân trong một nhóm đạt được kết quả tồi tệ hơn nếu họ không hành động vì lợi ích cá nhân một cách hoàn toàn lí trí. Một nhóm như vậy phải gánh chịu quá nhiều chi phí hoặc nhận được quá ít lợi ích.
Các kết quả kinh tế trong thất bại thị trường đi chệch khỏi những gì các nhà kinh tế thường coi là tối ưu và thường không hiệu quả về kinh tế. Mặc dù khái niệm này có vẻ đơn giản, thuật ngữ có thể gây hiểu nhầm và dễ bị xác định sai.
Trái với tên gọi của mình, thất bại thị trường không mô tả sự không hoàn hảo vốn có trong nền kinh tế thị trường, mà trong các hoạt động của chính phủ cũng có thất bại thị trường.
Một ví dụ đáng chú ý là sự trục lợi của các nhóm có lợi ích đặc biệt. Các nhóm có lợi ích đặc biệt có thể thu được món lợi lớn bằng cách vận động hành lang để đặt ra các khoản phí nhỏ cho những người khác, chẳng hạn như thông qua thuế quan. Khi các khoản phí này bị thu, toàn nhóm sẽ phải chịu thiệt hại lớn hơn so với lúc trước.
Ngoài ra, không phải mọi kết quả xấu từ hoạt động thị trường đều được coi là một thất bại thị trường. Thất bại thị trường cũng không ngụ ý rằng các tác nhân trên thị trường tư nhân không thể giải quyết vấn đề phát sinh. Mặt khác, không phải mọi thất bại thị trường đều có giải pháp khắc phục, ngay cả khi có thêm các qui định quản lí hoặc tăng cường nhận thức của công chúng.
Các dạng thất bại thị trường phổ biến
Thất bại thị trường thường được nhắc đến bao gồm ngoại ứng, độc quyền, thông tin bất đối xứng và sự bất linh hoạt của các nhân tố.
Một thất bại thị trường dễ minh họa là hàng hóa công cộng. Hàng hóa công cộng là hàng hóa hoặc dịch vụ mà nhà sản xuất không thể ngăn chặn người không trả tiền sử dụng chúng, và việc tiêu dùng sản phẩm của một cá nhân không ngăn cản người khác sử dụng chúng.
Hàng hóa công cộng tạo ra thất bại thị trường nếu một số người tiêu dùng quyết định không trả tiền nhưng vẫn sử dụng hàng hóa đó.
Quốc phòng là một trong những hàng hóa công cộng như vậy bởi vì mỗi công dân đều nhận được lợi ích tương đương bất kể họ trả bao nhiêu tiền.
Vì các chính phủ không thể sử dụng một hệ thống giá cạnh tranh để xác định mức độ chính xác của quốc phòng, nên họ cũng gặp khó khăn lớn để thu được số tiền tối ưu để tài trợ cho hoạt động này. Đây có thể là một ví dụ về một thất bại thị trường không có giải pháp triệt để.
[Theo investopedia]
Hằng Hà