Tác dụng của lối học chân chính

Vài nét về tác giả: 

• Nguyễn Thiếp [1723 - 1804] tự là Khải Xuyên, hiệu là Lạp Phong Cư Sĩ, người đương thời kính trọng thường gọi là La Sơn Phu Tử. 
• Quê ở làng Mật Thôn, xã Nguyệt Ao, huyện La Sơn [nay thuộc huyện Đức Thọ], tỉnh Hà Tĩnh.
• Nguyễn Thiếp là người "thiên tư sáng suốt, học rộng hiểu sâu", từng làm quan dưới triều Lê nhưng sau đó từ quan về dạy học; sau đó ra giúp triều Tây Sơn, được vua Quang Trung rất trọng dụng và khi Quang Trung mất, ông về ở ẩn đến cuối đời.

Tác phẩm 

1. Hoàn cảnh sáng tác

• Bài tấu được Nguyễn Thiếp gửi lên vua Quang Trung vào tháng 8 - 1791.
  
• Vua Quang Trung từng mời Nguyễn Thiếp ra hợp tác với triều Tây Sơn nhưng vì nhiều lí do Nguyễn Thiếp chưa nhận lời. Ngày 10 tháng 7 niên hiệu Quang Trung năm thứ tư [1791], vua lại viết chiếu thư mời Nguyễn Thiếp vào Phú Xuân hội kiến vì "có nhiều điều bàn nghị". Lần này, ông bằng lòng vào Phú Xuân và chịu bàn quốc sự. Ông đã làm bài tấu này dâng lên vua Quang Trung.

2. Xuất xứ

• "Bàn luận về phép học" trong sách giáo khoa là phần trích từ bài tấu của Nguyễn Thiếp.
• Bài tấu của Nguyễn Thiếp:

         - Kết cấu: gồm ba phần

               + Phần 1: Bàn về “quân đức” [đức của vua]

               + Phần 2: Bàn về “dân tâm” [lòng dân]

               + Phần 3: Bàn về “học pháp” [phép học]

3. Thể loại

Văn bản thuộc kiểu văn nghị luận trung đại, thể tấu:

• Tấu là một loại văn thư của bề tôi, thần dân gửi lên vua chúa để trình bày sự việc, ý kiến, đề nghị.
• Hình thức: tấu có thể được viết bằng văn xuôi hay văn vần, văn biền ngẫu.
• Tấu ở đây khác với tấu trong nghệ thuật hiện đại là một loại hình kể chuyện, biểu diễn trước công chúng, thường mang yếu tố hài.

4. Vấn đề nghị luận

Vấn đề nghị luận của văn bản là phương pháp học tập.

Đoạn trích có thể chia thành bốn phần: 

• Phần 1 [3 câu đầu]: Mục đích chân chính của việc.
  
• Phần 2 [Tiếp đến "tệ hại ấy"]: Phê phán lối học lệch sai trái đương thời.
• Phần 3 [Tiếp đến “học mà làm”]: Quan điểm và phương pháp học tập đúng đắn.
• Phần 4 [Đoạn còn lại]: Ý nghĩa của việc học chân chính.

NỘI DUNG  [edit]

1. Mục đích chân chính của việc học và phê phán những lối học sai lệch

• Để nêu ra mục đích chân chính của việc học, tác giả dùng câu châm ngôn có hình ảnh đẹp: Ngọc không mài không thành đồ vật/ Người không học, không biết rõ đạo. Ví việc học giúp con người thành tài với việc ngọc được mài sẽ thành vật hữu ích là một cách ví von đẹp, giản dị và cụ thể nên tác dụng của việc học được nêu lên một cách dễ hiểu, vừa tăng sức thuyết phục.
  
• Khái niệm “đạo” vốn trừu tượng, phức tạp được tác giả giải thích ngắn gọn, rõ ràng: “đạo là lẽ đối xử hằng ngày giữa mọi người”, là tổng hòa của nhiều mối quan hệ. Học là để hiểu và để làm cho những mối quan hệ ấy phát triển tốt đẹp lên.
  

→ Luận điểm 1: Mục đích chân chính của việc học là học để làm người.

2. Phê phán lối học lệch lạc sai trái đương thời

• Chỉ ra những biểu hiện lệch lạc, sai trái trong việc học: 
  

           - Lối học hình thức: học thuộc lòng từng câu chữ mà không hiểu nội dung, chỉ có cái danh mà không có thực chất. 

           - Lối học cầu danh lợi: học để có danh tiếng, được trọng vọng, được nhàn nhã, được nhiều lợi lộc,...

• Tác hại của những lối học lệch lạc:
  

           - Người trụ cột của triều đình mà học theo cách ấy thì không thể trở thành vua sáng.

           - Chúa tầm thường cũng tức là mở đường cho lối ứng xử luồn cúi, xu nịnh của triều thần; người hiền tài không được trọng dụng, thậm chí bị sát hại; vua chúa sa đà vào lối sống hưởng lạc; đời sống nhân dân cơ cực; mọi luân thường, đạo lí bị rạn nứt… và điều tất yếu là nước mất, nhà tan.

Đoạn văn kết cấu theo lối nhân – quả rất lô-gíc và chặt chẽ.

• Thái độ của tác giả: lo âu, trăn trở đầy trách nhiệm.
  
• Liên hệ với ngày nay: Những lối học hình thức, thực dụng vẫn còn khá phổ biến hiện nay. Học mà không hiểu, khả năng thực hành kém; bệnh chạy theo thành tích, bằng cấp; nạn học tủ, học lệch.
  

→ Luận điểm 2: Lối học hình thức, thực dụng đem lại những hậu quả nặng nề, cần phải phê phán.

3. Quan điểm và phương pháp học đúng đắn

Tác giả khẳng định quan điểm và phương pháp học đúng đắn: 

• Việc học phải được phổ biến rộng khắp: mở thêm trường, mở rộng thành phần người học, tạo điều kiện thuận lợi cho người học. 
  
• Phương pháp học phải bắt đầu từ những kiến thức cơ bản, có tính chất nền tảng, đúng đắn và hiệu quả: 
  

           - Tuần tự tiến lên, từ thấp đến cao 

           - Học rộng, nghĩ sâu, biết tóm lược những điều cơ bản, cốt yếu nhất. 

           - Học phải kết hợp với hành; học không chỉ để biết mà còn để làm. 

Do ảnh hưởng mạnh mẽ của Nho giáo giai đoạn này nên những dẫn chứng tên sách đều là sách vở của Nho giáo Trung Quốc trong giai đoạn này. 

→ Luận điểm 3: Học rộng, hiểu sâu và biết vận dụng sáng tạo vào thực tế là phương pháp học đúng đắn.

4. Tác dụng của việc học chân chính 

• Học để cho mình, để trở thành “người tốt”, có ích cho đất nước.
  
• Học để đất nước có nhiều nhân tài, chế độ vững mạnh quốc gia hưng thịnh.
  

→ Luận điểm 4: Học chân chính là học để cho mình và để trở thành người tốt, có ích cho đất nước.

ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT [edit]

• Trình tự lập luận lô-gíc, chặt chẽ: Xác định mục đích của việc học -> Phê phán lối học sai trái -> Đề xuất phương pháp học đúng đắn -> Khẳng định tác dụng của việc học chân chính.
  

• Nghệ thuật nghị luận: Lời văn ngắn gọn, cô đúc, giàu hình ảnh; lập luận chặt chẽ, thuyết phục.