Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng

16:02' - 18/08/2019

BNEWS Trải qua gần 1.000 năm, Đình Bảng trở thành làng nghề làm bánh phu thê truyền thống, bánh được làm mọi thời điểm trong năm, phục vụ nhu cầu thị trường Bắc Ninh và các tỉnh lân cận.

Bắc Ninh không chỉ nổi tiếng với những làn điệu Dân ca Quan họ mà còn được biết đến với nét ẩm thực dân dã, phong phú; trong đó, nức tiếng du khách thập phương với bánh phu thê Đình Bảng, thuộc thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.

Những cặp bánh phu thê dẻo thơm không chỉ đại diện cho nét văn hóa đặc trưng của người dân Kinh Bắc mà còn là làng nghề độc đáo, góp phần phát triển du lịch, kinh tế địa phương. Để phát triển làng nghề bền vững, hiện chính quyền địa phương đang phối hợp với các lực lượng chức năng xây dựng thương hiệu cho sản phẩm bánh phu thê Đình Bảng. Người dân phường Đình Bảng truyền lại, bánh phu thê (hay còn gọi bánh xu xê) có nguồn gốc từ thời Lý, khi vua Lý Anh Tông đi đánh trận, hoàng hậu ở nhà thương nhớ chồng làm bánh gửi ra trận. Nhà vua ăn bánh thấy ngon ngọt, trân trọng tình nghĩa vợ chồng nên đặt tên là bánh phu thê. Nhưng cũng có tích truyền lại rằng, tại lễ hội làng Đền Đô, vua Lý Thánh Tông cùng hoàng hậu đến thăm, người dân Đình Bảng háo hức tìm sản vật quê hương dâng vua. Đôi vợ chồng trẻ trong làng làm bánh dâng vua, nhà vua thưởng thức thấy ngon miệng, bèn đặt tên là bánh phu thê, hay còn gọi “bánh vợ, bánh chồng”. Từ đó, người dân làng Đình Bảng truyền nhau cách làm bánh phu thê và lưu giữ đến ngày nay. Cặp bánh phu thê được buộc thành cặp bằng lạt điều, biểu tượng cho sự thủy chung, son sắc, thường xuất hiện trong lễ hỏi, tiệc cưới với ý nghĩa cầu chúc cho hạnh phúc vợ chồng bền chặt, thắm thiết. Trước đây, người dân trong phường thường tổ chức làm bánh vào dịp Tết Nguyên đán và ngày hội Đền Đô để tế lễ hoặc làm quà biếu tặng. Trải qua gần 1.000 năm, Đình Bảng trở thành làng nghề làm bánh phu thê truyền thống, bánh được làm mọi thời điểm trong năm, phục vụ nhu cầu thị trường Bắc Ninh và các tỉnh lân cận, mang lại thu nhập ổn định cho người dân. Theo bà Nguyễn Thị Tâm, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, một trong những hộ có nhiều đời làm bánh phu thê, quy trình làm bánh phu thê gồm 5 bước cơ bản, chuẩn bị nhân bánh, vỏ bánh, gói bánh, hấp bánh và vào lá, trong đó khâu chuẩn bị nguyên liệu và gói bánh đóng vai trò quan trọng, quyết định độ dẻo thơm của bánh.

Để làm được chiếc bánh thơm ngon, người dân Đình Bảng làm vỏ bánh từ gạo nếp cái hoa vàng, xay thành bột, cô lại để hơn một tuần mới đem ra làm bánh. Sau đó, trộn bột với đu đủ xanh nạo sợi, rửa sạch, vắt nước khô; hương liệu vani, dầu chuối hoặc hương cốm, tùy sở thích của khách hàng, pha cùng nước của quả dành dành được pha trộn theo tỷ lệ nhất định và nhào kỹ. Nhân bánh được làm từ đỗ xanh đãi sạch vỏ, đồ chín, nghiền nhuyễn với đường trắng theo tỷ lệ, nước cốt dừa và dừa nạo hoặc hạt sen. Nhân bánh được nặn thành từng viên tròn, đặt giữa lớp vỏ bột rồi gói lại bằng lá chuối tây đã được quét lớp dầu ăn mỏng để bánh khỏi dính. Sau khi gói xong, bánh được hấp chín trong vòng 1 tiếng, rồi vào lá thêm lớp lá dong xanh và buộc thành từng cặp bằng lạt điều. Khi thưởng thức, bánh phu thê có lớp vỏ màu vàng đẹp mắt, trong suốt, nhìn được sợi đu đủ, bánh có độ dẻo vừa của bột nếp, thơm ngọt, béo bùi của đậu xanh, dừa, đường kính, vị giòn của đu đủ. “Mỗi gia đình có một bí quyết gia truyền để tạo nên hương vị đặc biệt cho bánh. Cùng một nguyên liệu, một công thức làm bánh nhưng đòi hỏi người làm bánh phải cẩn thận, tỉ mẩn trong từng công đoạn để không ảnh hưởng đến chất lượng bánh khi ra lò”, bà Tâm cho biết. Tương tự, với gần 30 năm kinh nghiệm làm bánh phu thê, cô Nguyễn Thị Thu, phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh cho biết, trước đây gia đình cô chủ yếu làm bánh kinh doanh vào dịp lễ tết, phục vụ nhu cầu người dân địa phương. Sau khi nhận thấy hiệu quả kinh tế của nghề làm bánh phu thê, nhà cô Thu mở rộng sản xuất kinh doanh, cung cấp bánh cho các tỉnh lân cận như: Hà Nội, Bắc Giang, Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh…

Để đáp ứng nhu cầu thị trường, các hộ sản xuất thường làm các loại bánh với mức giá khác nhau, bánh dùng trong lễ cưới hỏi có giá từ 10.000 đến 15.000 đồng/cặp, bánh thường có giá từ 30.000-45.000 đồng/cặp.

Đến nay, trung bình mỗi ngày gia đình cô Thu cung cấp cho thị trường khoảng 300 đến 500 cặp bánh, dịp cao điểm Tết nguyên đán, hội Đền Đô lên đến 2.000 cặp bánh/ngày, trừ chi phí sản xuất, cô Thu thu lãi khoảng từ 15-20 triệu đồng/tháng.

Cô Thu cho biết, việc sản xuất bánh phu thê hiện nay khác nhiều so với trước đây do sức cạnh tranh lớn, nhu cầu thị trường cao nhưng yêu cầu khắt khe hơn. Bánh ra lò phải đạt 2 tiêu chí cơ bản, hình thức đẹp mắt, chất lượng thơm ngon, dẻo ngọt và đảm bảo tuyệt đối các tiêu chí vệ sinh an toàn thực phẩm. Bánh đạt song song 2 tiêu chí mới đạt yêu cầu, đáp ứng được yêu cầu của khách hàng, tạo được niềm tin của đông đảo khách hàng trong và ngoài tỉnh. Theo ông Lê Tạo Lợi, Phó Chủ tịch UBND phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, nghề làm bánh phu thê phường Đình Bảng đã tồn tại và phát triển hàng trăm năm dưới triều đại nhà Lý. Đến nay, trong phường còn khoảng 300 hộ sản xuất, kinh doanh bánh phu thê, mang lại thu nhập ổn định từ 7 đến 8 triệu đồng/người/tháng. Với hương vị đặc trưng cùng ý nghĩa văn hóa của chiếc bánh phu thê nên du khách trong nước và quốc tế đến Bắc Ninh đều mong muốn được thưởng thức đặc sản phường Đình Bảng hoặc mua về làm quà biếu. Do đó, hiện nay, người dân phường Đình Bảng làm bánh vào tất cả các ngày trong năm, mỗi hội duy trì từ 4-5 lao động sản xuất bánh. Đối với dịp Tết nguyên đán, những cơ sở sản xuất lớn phải thuê hàng chục lao động làm việc ngày đêm để đáp ứng nhu cầu của thị trường.

“Đặc biệt, phường Đình Bảng có cụm di tích nhà Lý và khu Đền Đô, hàng thăm thu hút hàng triệu lượt khách trong nước và quốc tế đến thăm quan, tìm hiểu lịch sử, văn hóa. Các du khách đến đây thường đặt bánh mua về thưởng thức, làm quà nên chính quyền phường Đình Bảng luôn quan tâm, tạo điều kiện cho người dân, hỗ trợ tuyên truyền, quảng bá sản phẩm bánh phu thê, tạo đầu ra ổn định cho các hộ làm bánh”, ông Lê Tạo Lợi cho biết. Cũng theo Phó Chủ tịch UBND phường Đình Bảng, bên cạnh những thuận lợi mang lại, nghề làm bánh phu thê hiện nay vẫn còn gặp phải một số khó khăn, do bánh được làm từ các nguyên liệu tự nhiên, không có chất bảo quản nên bánh không để được quá 3 ngày, thời tiết nắng nóng bánh dễ hỏng, trời lạnh bánh dễ cứng nên khó vận chuyển bánh đến các tỉnh khác trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, người làm bánh chủ yếu hiện nay là những người trung niên trong làng, thanh niên chủ yếu làm kinh tế hoặc làm việc tại các khu công nghiệp nên việc truyền nghề gặp nhiều khó khăn. Để bảo tồn và phát triển nghề truyền thống, chính quyền địa phương phường Đình Bảng thường xuyên vận động người dân nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm. Ngoài ra, thường xuyên mở các lớp tập huấn, hướng dẫn quy trình làm bánh và tạo điều kiện cho người dân thành lập các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh bánh với quy mô lớn để có thể mang đặc sản của người Kinh Bắc đến khắp nơi trên mọi miền đất nước. Vừa qua, UBND tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt 27 sản phẩm chủ lực theo đề án “Chương trình mỗi xã, phường, thị trấn một sản phẩm” tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2019-2020, định hướng đến năm 2030 (Chương trình OCOP); trong đó, có sản phẩm bánh phu thê Đình Bảng.

Theo đó, bánh phu thê Đình Bảng sẽ được hỗ trợ tuyên truyền, quảng bá, xây dựng bộ nhận diện nhãn hiệu OCOP Bắc Ninh; xúc tiến thương mại và liên kết tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó, các hộ sản xuất bánh phu thê Đình Bảng được hỗ trợ triển khai các hình thức tổ chức sản xuất; huy động nguồn lực tài chính, nguồn vốn để thực hiện, tạo khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế, góp phần phát triển kinh tế nông thôn theo hướng phát triển nội sinh và gia tăng giá trị./.

Bánh Phu Thê Minh Thu

- Địa chỉ: Số 6, Phố Thượng, Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh. (Đối diện đền Đô) - Điện thoại: (0222) 3841587

- Bà Thu: 0989 743 560

Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng

Tục truyền, tên gọi bánh phu thê là do sự tích vua Lý Anh Tông đi đánh trận, người vợ ở nhà thương chồng vất vả đã tự tay vào bếp làm bánh gửi ra cho chồng. Vua ăn thấy ngon, nghĩ đến tình vợ chồng đã đặt tên bánh là bánh phu thê. Cũng vì tên gọi ấy mà bánh phu thê (hay cũng còn gọi là xu xê) luôn được buộc thành cặp, biểu trưng cho sự gắn bó son sắt của tình chồng vợ.

Bánh phu thê là một đặc sản được nhiều người ưa chuộng. Bánh phu thê có ở rất nhiều nơi, nhưng nổi bật nhất là làng Đình Bảng, nơi giữ được truyền thống lâu đời làm bánh phu thê. Bánh phu thê Đình Bảng chân chất mộc mạc, ngon mà mát, đẹp mà không đắt... 

Nhắc tới bánh phu thê, chắc đã không còn xa lạ đối với mỗi người Việt Nam, chiếc bánh vẫn thường xuất hiện trong mỗi dịp lễ tết, cưới hỏi. Bánh phu thê không chỉ là một trong những loại bánh truyền thống của Việt Nam mà còn hàm chứa trong đó triết lý âm dương của cả dân tộc. Từ một đặc sản của làng Đình Bảng – Bắc Ninh, bánh phu thê đã nhanh chóng nổi tiếng và trở thành một loại bánh được ưa chuộng trên khắp đất Việt.

Tục truyền, tên gọi bánh phu thê là do sự tích vua Lý Anh Tông đi đánh trận, người vợ ở nhà thương chồng vất vả đã tự tay vào bếp làm bánh gửi ra cho chồng. Vua ăn thấy ngon, nghĩ đến tình vợ chồng đã đặt tên bánh là bánh phu thê. Cũng vì tên gọi ấy mà bánh phu thê (hay cũng còn gọi là xu xê) luôn được buộc thành cặp, biểu trưng cho sự gắn bó son sắt của tình chồng vợ.

Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng

Có người lại truyền nhau tên gọi bánh “phu thê” gắn liền với câu chuyện kể về vợ chồng người lái buôn thuở xưa. Chuyện kể rằng, trước lúc người chồng lên đường đi buôn ở phương xa, người vợ làm bánh tặng chồng và thề rằng cho dù xa nhau nhưng lòng nàng vẫn luôn ngọt ngào, đậm đà như bánh. Chồng cảm động đặt tên cho bánh là bánh phu thê. Chẳng ngờ đến phương xa, người chồng bị say đắm bởi sắc đẹp của các cô gái lạ và không muốn quay về. Người vợ ở nhà biết tin liền làm bánh gửi cho chồng kèm theo lời nhắn:

“Từ ngày chàng bước xuống ghe

Sóng bao nhiêu đợt bánh rầu bấy nhiêu”.

Nhận được bánh và lời nhắn của vợ, người chồng hối hận liền tức tốc quay về và không còn nghĩ đến chuyện thay lòng đổi dạ nữa. Từ đó, người ta truyền nhau rằng bánh phu thê tượng trưng cho sự thủy chung của vợ chồng và thường hay có mặt trong tiệc cưới như một lời nhắn nhủ đến các đôi vợ chồng trẻ.

Lại có câu chuyện khác thế này, những em nhỏ của làng Đình Bảng kể lại rằng: Theo truyền thuyết, thời Lý vào những ngày hội hè hay ngày Tết, người dân làng Đình Bảng thường dùng sản vật mình đã cấy trồng ra làm bánh Su Sê, thành tâm dâng cúng tổ tiên, rồi cùng hưởng lộc. Một lần hội làng, Lý Thánh Tông cùng vợ là Nguyên Phi Ỷ Lan về quê lễ Lý Thái Tổ và Lý Thái Tông ở Đền Đô. Tại đây, dân làng đã dâng Đức vua và Nguyên Phi đặc sản của quê hương là bánh Su Sê. Đức vua và Nguyên Phi thưởng thức món bánh này và khen ngon. Thấu suốt sự hàm chứa nhiều ý nghĩa nhân văn của loại bánh ngon, nhà vua đã truyền rằng bánh nên là một lễ vật trong ngày vui kết thành phu thê. Từ đó, bánh được gọi là bánh Phu Thê.

  

Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
  

Bánh phu thê truyền thống được gói bằng hai thứ lá, bên trong là lớp lá dong hoặc lá chuối, bên ngoài là lớp lá dừa. Loại gạo để làm bánh phu thê phải là loại gạo nếp cái hoa vàng thơm ngon. Gạo đem vo sạch, để ráo nước và dùng cối giã chứ không được xay bằng máy. Tiếp đó, lọc lấy tinh bột gạo, bởi vậy, một cân gạo nếp cái hoa vàng thường chỉ lấy được 4 lạng tinh bột thôi. Bột lọc đó lại đem xay cho thật nhuyễn rồi phơi hoặc sấy khô để qua 15 ngày mới đem ra làm bánh, nếu làm ngay thì bánh sẽ nát. Để có được lớp vỏ bánh phu thê vàng ươm, người làm bánh thường đem hoa dành dành phơi khô, khi nào làm bánh thì ngâm vào nước sôi để chiết lấy nước màu vàng.

Bên trong chiếc bánh trong suốt ấy còn được rắc lẫn những sợi đu đủ nạo nhỏ nữa thế nên khi ăn, ta sẽ có cảm giác giòn giòn, sần sật xen lẫn trong cái dẻo dai của vỏ bánh. Nhân bánh là đỗ xanh được ngâm kĩ, đãi sạch vỏ, đem hấp chín, nghiền mịn thắng với đường và trộn lẫn vào sợi dừa đã được nạo nhỏ. Khi ăn, bánh thường được cắt làm bốn nên trong nhân bánh thường đặt bốn hạt sen ở bốn góc.

 Người ta cho rằng cách làm chiếc bánh phu thê cầu kì như vậy là để chứa đựng nhiều ý nghĩa ẩn bên trong. Cái cách dàn mỏng bột lên khuôn, đặt nhân vào một đầu rồi đắp phần bột còn lại lên nhân dường như thể hiện sự ôm ấp, che chở của tình nghhĩa phu thê. Không những vậy, bánh phu thê còn bao hàm trong nó triết lí ngũ hành một cách tinh tế qua năm màu của bánh: màu trắng của bột lọc và cơm dừa, màu vàng của dành dành dùng làm màu cho vỏ bánh và nhân đỗ xanh, màu đen của hạt vừng, màu xanh của lá và màu đỏ của lạt buộc. Đó là sự hòa hợp của con người với trời đất, là sự hòa hợp giữa người với người và giữa vợ với chồng. Có lẽ bởi ý nghĩa âm dương giao hòa và mùi vị thơm ngon, ngọt ngào của chiếc bánh mà công đoạn làm ra nó cũng không hề đơn giản tẹo nào. Bánh phải được luộc bằng bếp củi, đun vừa lửa, mới giữ được vị ngon và mùi thơm của bánh. Thưởng thức bánh phu thê với nếp dẻo, đu đủ giòn, vị ngầy ngậy của đỗ xanh, vị béo của dừa, vị thơm của hạt sen, vị ngọt thanh của đường và hương thơm của dầu chuối… tất cả hòa quyện với nhau tạo nên hương vị riêng của bánh phu thê, hương vị ngọt ngào của tình nghĩa vợ chồng.

    

Giới thiếu bánh phu thê Đình Bảng
    

Bánh phu thê là một đặc sản được nhiều người ưa chuộng. Bánh phu thê có ở rất nhiều nơi, nhưng nổi bật nhất là làng Đình Bảng, nơi giữ được truyền thống lâu đời làm bánh phu thê. Bánh phu thê Đình Bảng chân chất mộc mạc, ngon mà mát, đẹp mà không đắt... Theo những bô lão trong làng Đình Bảng, ngày xưa, chỉ có các gia đình quý tộc, chức sắc mới có tiền mua bánh phu thê. Bánh phu thê ngày đó chỉ được dùng trong những dịp lễ quan trọng hoặc dùng để làm quà biếu sang trọng cho khách phương xa. Ngày nay, nghề làm bánh phu thê đã phổ biến hơn và với mức sống được nâng cao, hầu như gia đình nào cũng dễ dàng chọn cho mình những cặp bánh phu thê thơm ngon, đẹp mắt.

Ngày nay, nhiều đám hỏi và lễ cưới vẫn chọn bánh phu thê để làm lễ vật vì ý nghĩa âm dương giao hòa tinh tế của nó. Thay vì dùng lá dừa làm hộp bánh như trước kia, người ta thay bằng giấy bóng kính, buộc bánh bằng ruy-băng màu. Ở nhiều nơi, người ta không còn thấy màu vàng của vỏ bánh phu thê nữa, mà thay vào đấy là màu đỏ, màu trắng nhưng vẫn vuông tròn, mềm dẻo, thơm ngon… và vẫn chứa đựng trong đó ý niệm thủy chung nhắn gửi tới những đôi uyên ương vào ngày cưới.

Minh Thu Shop

- Địa chỉ: Số 6, Phố Thượng, Phường Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh.

- Điện thoại: (0241) 3841587 - Bà Thu: 0989 743 560

- Website: wWw.MinhThu.Org

- Email: